Добірка наукової літератури з теми "Menntunarfræði"

Tími sem ætlaður er leikskólakennurum til undirbúnings starfsins var lengdur töluvert frá því sem áður var í kjarasamningum árið 2020. Í þessari grein er sagt frá rannsókn sem gerð var í átta leikskólum á Íslandi með það að markmiði að varpa ljósi á skipulag og framkvæmd undirbúningstíma leikskólakennara. Tilgangurinn var að skoða áhrif aukins undirbúningstíma á fagmennsku leikskólakennara og gæði leikskólastarfs. Leitað var svara við hvernig fyrirkomulagi undirbúningstíma er háttað og hver er forgangsröðun þeirra verkefna sem unnin eru. Er greinin hluti af stærra rannsóknarverkefni sem unnið er innan Rannsóknarstofu um menntunarfræði ungra barna. Tekin voru viðtöl víðs vegar um landið við leikskólastjóra, deildarstjóra og leikskólakennara, samtals 24 viðmælendur. Voru þeir beðnir um að lýsa þeim aðstæðum sem undirbúningstíminn fer fram í, á hvaða tíma dagsins og hvernig verkefnum er forgangsraðað. Niðurstöður sýndu að almenn ánægja var með aukningu á tíma til að undirbúa starfið. Undirbúningstími var yfirleitt nýttur utan deildar og voru verkefnin oftast unnin í tölvu. Forgangsröðun verkefna tók mið af áætlanagerð og árstíðabundnum verkefnum. Allur gangur var á því hvenær dags undirbúningsvinna fór fram. Lýstu margir viðmælenda áhyggjum yfir mikilli fjarveru kennara af deildum. Mikill munur reyndist vera á þeim heildartíma sem leikskólar hafa til undirbúnings starfsins eftir því hve margir leikskólakennarar voru starfandi í leikskólanum. Skiptar skoðanir voru meðal viðmælenda um á hvaða forsendum úthluta ætti undirbúningstíma til leikskóla. Sú aðferð sem notuð er til úthlutunar undirbúningstíma hefur falið í sér ójöfnuð, sem með fleiri tímum hefur aukist enn frekar. Sá ójöfnuður hlýtur óhjákvæmilega að koma niður á gæðum starfs í leikskólunum, þar með leik, umönnun og námi barna.

Grein þessi fjallar um samstarfsrannsókn (e. collaborative action research) sem unnin var í samstarfi RannUng (Rannsóknarstofu í menntunarfræði ungra barna) og fimm leikskóla í sveitarfélögum á höfuðborgarsvæðinu. Markmið þessarar samstarfsrannsóknar var að þróa leiðir til að meta nám og vellíðan barna í þátttökuleikskólunum, í samræmi við áherslur í Aðalnámskrá leikskóla 2011. Tilgangurinn var að leikskólakennarar og leiðbeinendur í leikskólunum þróuðu matsaðferðir sem jafnframt endurspegluðu þau viðhorf til náms sem byggt er á í leikskólastarfinu. Rannsóknin var skipulögð með samstarfsrannsóknarsniði, þar sem þátttakendur í hverjum leikskóla völdu og mótuðu matsaðferðir út frá meginmarkmiðum leikskólastarfsins í samstarfi við háskólakennara og meistaranema frá Menntavísindasviði Háskóla Íslands sem studdu við ferlið og héldu utan um rannsóknir og kynningu á verkefninu. Niðurstöður leiddu í ljós að misræmi var á viðhorfum þátttakenda til náms og þeirra matsaðferða sem stuðst var við í leikskólunum. Megináhersla í leikskólastarfinu var á félagsfærni, vellíðan og sköpun barna en við mat á námi hafði verið lögð áhersla á að meta þroskaþætti svo sem varðandi málþroska og hljóðkerfisvitund. Í ljósi þess að aðstæður í leikskólunum voru misjafnar og þær leiðir sem þátttakendur völdu til að ná markmiðum í hverjum leikskóla voru ólíkar má segja að lærdómur í hverjum leikskóla beri þess merki. Í öllum leikskólunum mátti greina viðhorfsbreytingu hjá leikskólakennurum en sérstaklega hjá leiðbeinendum. Breytingin birtist í að með því að skrá það sem fram fór beindu leikskólakennarar og leiðbeinendur athygli sinni meira að áhuga barnanna og sjónarmið þeirra urðu sýnilegri í leikskólastarfinu. Þróun skráninga sem nýta mátti í mati á námi og vellíðan barna komst vel á veg í nokkrum leikskólanna. Mikilvægur þáttur námssöguskráninga felst í ígrundun, en þann þátt hefðu flestir þátttakendur í þessari rannsókn mátt þróa betur. Tveir leikskólanna nýttu stafræna tækni meira en aðrir og þátttakendur í þeim leikskólum létu vel af því. Ekki virtist þó sem tæknin veitti meira svigrúm til ígrundunar. Skráningarnar voru gjarnan, en þó mismikið, nýttar til breytinga með það að markmiði að styðja betur við áhuga, nám og styrkleika barna, en þær reyndust sjaldan nýttar til ígrundunar með börnunum.

Mat á námi og vellíðan barna er hluti af starfi leikskóla samkvæmt Aðalnámskrá leikskóla 2011. Hér verður greint frá rannsókn sem gerð var með sex starfsmönnum eins leikskóla á Íslandi og er hluti af samstarfsrannsókn (e. collaborative action research) sem unnin var í samstarfi RannUng (Rannsóknarstofu í menntunarfræði ungra barna) og fimm leikskóla á Stór-Reykjavíkursvæðinu. Í upphafi auglýsti RannUng eftir þátttakendum sem hefðu hug á að vinna að þróun mats í leikskólum. Í þeim leikskóla sem hér er fjallað um voru þátttakendur aðstoðarleikskólastjóri ásamt tveimur leikskólakennurum og þremur leiðbeinendum á einni leikskóladeild með 24 börnum sem flest voru þriggja ára í upphafi vetrar. Rannsóknin stóð yfir frá september 2016 til maí 2017. Markmið rannsóknarinnar var að starfsfólk ígrundaði eigin starfshætti og þróaði aðferðir við mat á námi og vellíðan barna. Rannsóknargögn byggja á viðtölum og athugunum sem greind voru í þeim tilgangi að sýna ferli framkvæmdarinnar og stöðu þess mats sem fram fór á deildinni. Niðurstöður benda til þess að mat á námi og vellíðan barnanna hafi í upphafi vetrar fyrst og fremst farið fram í samræðum starfsfólks, sem taldi að skráning væri ekki næg í leikskólastarfinu. Það sem metið var í upphafi vetrar tengdist hljóðvitund, málþroska, félagshæfni, hegðun og almennum þroska. Mat þetta fór fram fyrir foreldraviðtöl og í sérstökum tilvikum. Hugmyndir starfsfólks um mat á námi og líðan breyttust yfir veturinn. Starfsfólk fór að fylgjast betur með líðan barna í stað hegðunar þeirra. Þróaðar voru námssögur og var staða barnanna og geta greind og ígrunduð út frá námssögunum. Skráning námssagna reyndist falla vel að því mati sem þegar var framkvæmt á deildinni. Fagvitund leikskólakennaranna skerptist í ferlinu og þeim fannst þeir geta virkjað það sem þeir höfðu áður lært og reynt um börn, áhuga þeirra og líðan. Leiðbeinendurnir töldu sig hafa lært mikið af þátttöku í rannsókninni og þróað faglegri starfshætti, ásamt því að ígrundun um börnin og athafnir þeirra varð þeim tamari. Þátttakendur juku vitund sína um líðan barna og stöðu þeirra innan barnahópsins. Þeir tóku betur eftir börnum sem voru utanveltu í barnahópnum. Samstarfsrannsóknin jók fagvitund jafnt leikskólakennara sem leiðbeinenda, þó kom fram í viðtölum að lærdómur þeirra síðarnefndu virtist enn meiri. Þátttakan í rannsókninni dró athygli þeirra að börnunum, námi þeirra og líðan og gerði þeim kleift að mæta börnunum með því að lesa í tjáningu þeirra. Með þessu móti veittu námssöguskráningarnar þeim nýja innsýn í heim barnanna.

Alþjóðlegt nám í menntunarfræðum á Menntavísindasviði er nú á tíunda ári. Námið var fyrst í boði árið 2008 og var ætlað að koma til móts við fjölmenningarlegt samfélag á Íslandi. Tekið var inn í námið 2008, 2009 og 2010, en eftir hrun var samdráttur í Háskóla Íslands og ein ráðstöfunin var að ekki var tekið á móti nýjum nemendum í námið fyrr en haustið 2013. Síðan þá er búið að taka inn þrjá hópa BA-nema og tvo hópa MA-nema. Tímabært er á tíunda ári að kanna stöðu og gæði námsins og teljum við nauðsynlegt að rýna í ólíka þætti eins og reynslu nemenda af náminu, helstu kennsluaðferðir sem og stöðu skólans bæði í alþjóðlegu samhengi og gagnvart fjölbreytilegum nemendahópi eins og þeim sem sækir í alþjóðanámið. Ljóst er að stefna HÍ síðustu 15–20 ár hefur verið sú að ef la samstarf í alþjóðlegu samhengi, stöðu sína í samanburði við erlenda háskóla og fjölbreytni í námi til að bregðast við aðsókn erlendra nemenda. Hins vegar má skilja lög og stefnur skólans á þann veg að hér sé nær eingöngu verið að fjalla um nemendur sem sækja nám á Íslandi frá öðrum löndum og eru þá skiptinemar eða erlendir nemendur sem sækja sérstakar námsgreinar. Í nýrri stefnu HÍ, undir lið um mannauð, kemur þó skýrt fram að mikilvægt sé að sinna fjölbreytileikanum innan háskólans, án þess að þetta sé skýrt nánar. Þá sýnir ný rannsókn (Wozniczka og Ragnarsdóttir, 2016) að aðgangur erlendra nemenda að viðeigandi íslenskukennslu sé mjög takmarkaður, en það leiðir af sér spurningar um félagslegt réttlæti innan Háskóla Íslands. Alþjóðlega námið í menntunarfræðum fellur utan við hefðbundið nám innan háskólans og hefur þess vegna verið talið eins konar af brigði, sérstaklega í ljósi nýrrar málstefnu háskólans þar sem íslenska er talin vera meginkennslutungumálið (Books o.f l., 2010; –Háskóli Íslands, 2016).Rannsóknir á alþjóðavæðingu háskóla, bæði í BNA og í Evrópu, hafa ýmist fjallað um það sem kallast alþjóðavæðing og tekur til aðsóknar erlendra nemenda bæði í skiptinám og framhaldsnám og svo samskipti akademískra starfsmanna milli landa. Umræðan um alþjóðavæðingu (e. internationalisation) í háskólanum hefur snúist um að bæta stöðu háskólans á alþjóðlegum vettvangi með því að bæta aðsókn erlendra skiptinema og auka erlent samstarf og um aukna aðsókn í erlenda styrki. Í þessari grein rýna höfundar rannsóknir sem fjalla um það sem gæti kallast alþjóðavæðing heima fyrir (e. internationalisation at home). Þar er athyglinni beint að því hvernig háskólar nýta sér reynslu og þekkingu erlendra nema og starfsmanna til að auka tækifæri innf lytjenda til að sækja nám í háskólanum, til að bæta þekkingu allra nemenda í háskólanum, sérstaklega þeirra sem hafa ekki tækifæri til að sækja skiptinám, og til að auka getu og þekkingu nemenda og starfsmanna í þverþjóðlegum samskiptum (e. intercultural communication), sem verða æ mikilvægari í störfum og nútímasamfélagi. Nýlegar rannsóknir hafa sýnt að nemendur með erlendan bakgrunn sækja síður háskólanám hér á landi (Guðmundsson, Beach og Vestel, 2013; Halldórsdóttir og Kjaran, 2018). Við upphaf námsins var gert ráð fyrir að alþjóðanámið gæfi nemendum sem töldu sig ekki hafa næga færni í íslensku tækifæri til að stunda nám við Háskóla Íslands á ensku. Í upphafi voru nemendur sem sóttu námið bæði innf lytjendur og skiptinemar og voru nemendahóparnir ellefu til fimmtán nemendur. Á síðustu árum hefur nemendahópurinn sem sækir námið orðið stærri og fjölbreyttari en áður. Nú eru nemendur sem hafa fasta búsetu á Íslandi um þriðjungur af nemendahópnum í alþjóðanáminu. Þá eru nemendur sem koma til Íslands sérstaklega til að stunda nám í alþjóðlegum menntunarfræðum um þriðjungur. Loks er þátttaka skiptinema stöðugt að aukast þar sem námskeið í alþjóðlega náminu eru reglulega í boði fyrir nemendur úr öllum deildum HÍ. Í þessari grein færa höfundar rök fyrir því að nýta megi betur tækifæri og þekkingu bæði erlendra nemenda og innf lytjenda sem eru búsettir á Íslandi. Telja höfundar að alþjóðanámið sem er í boði sé til marks um alþjóðavæðingu heima fyrir. Markmið rannsakenda með þessari grein er ekki einungis að upplýsa fræðasamfélagið um mikilvægi og sérstöðu þessarar námleiðar innan Háskóla Íslands, heldur einnig að bregðast með markvissum hætti við breyttum þörfum nemendahópsins á síðustu árum og við þeim fjölbreytileika sem er að finna innan háskólasamfélagsins á Íslandi.

Í þessari grein verður fjallað um viðtekna kennsluhætti í tónlistarnámi, ekki síst á efri skólastigum, og litið til fræðilegra skrifa um þetta efni á sviði tónlistarfræða og tónlistarmenntunar. Horft verður til kennsluhátta og samskipta í tónlistarmenntun á efri stigum og skoðað hvaða markmið liggja til grundvallar tónlistarnámi. Rýnt verður í fræðigreinar um áhrif valdaójafnvægis og viðtekinna kennsluhátta í tónlistarnámi á tónlistarnemendur og mögulegar afleiðingar fyrir atvinnutónlistarmenn og þar með tónlistarlífið í heild. Um er að ræða yfirlitsgrein þar sem rýnt er í ólíkar rannsóknir um þetta efni á sviði tónlistarfræða og menntunarfræða tónlistar.Leitað verður í smiðju fræðimanna á sviði heimspeki tónlistarmenntunar sem og almennra menntunarfræða varðandi framtíðarsýn fyrir tónlistarmenntun sem geti alið af sér heilsteypt, skapandi tónlistarfólk og heilbrigt tónlistarlíf, samfélaginu og einstaklingum til heilla.Fórnarkostnaður af neikvæðri reynslu úr tónlistarnámi getur verið umtalsverður og haft alvarlegar afleiðingar, bæði fyrir einstaklinga og tónlistarlífið í heild. Margir tónlistarmenn þjást af vinnutengdum kvillum, bæði andlegum og líkamlegum. Sviðsskrekkur, kvíði og álag er viðvarandi vandamál hjá mörgum tónlistarmönnum og lyfjanotkun er algeng í tónlistarlífinu.Í greininni er bent á mikilvægi þess að tónlistarkennarar og skólakerfið spyrji sig hvort hlutverk þeirra sé að mennta nemendur til að ganga inn í tiltekna hefð eða hvort leitast eigi við að mennta sjálfstæða einstaklinga sem geti haft áhrif á viðteknar hefðir og unnið að því að móta nýtt og betra samfélag. Nauðsynleg framþróun krefst þekkingar á því sem á undan er gengið og ígrundunar á þeim rannsóknum sem farið hafa fram á sviði tónlistarmenntunar. Markmið þessarar greinar er að varpa ljósi á ríkjandi starfshætti og fyrirkomulag tónlistarkennslu sem lítil umræða hefur verið um og hefur hingað til lítið verið gagnrýnt.

Viðfangsefni þessarar greinar er að varpa ljósi á þátt markvissrar ígrundunar í listkennaranámi og hugsanleg áhrif hennar á þróun sjálfsmyndar listamanna sem listkennara. Rannsóknin er byggð á doktorsrannsókn minni sem fjallaði um nám og námsferil listamanna sem bæta við sig kennaranámi. Markmið þeirrar rannsóknar var að varpa ljósi á þær áskoranir sem mæta listkennaranemum á nýjum vettvangi – vettvangi menntunarfræða. Niðurstöður hennar gefa til kynna að ólíkar aðferðir til ígrundunar, ásamt þeirri áherslu í náminu að horfa til fyrri þekkingar og reynslu, hjálpi nemendum að setja nýja þekkingu í persónulegt samhengi og móta þannig eigin ígrundaða starfshætti sem kennarar. Byggt er á gögnum úr doktorsrannsókninni en farið dýpra í þann hluta sem lýtur að hvernig nemendur þroska með sér nýja sjálfsmynd sem listkennarar í gegnum ígrundun í náminu. Fjallað er um þögla þekkingu (e. tacit knowledge) í tengslum við markvissa ígrundun um og við athöfn og mikilvægi þess fyrir kennara að finna leiðir að sjálfsþekkingu. Einnig er í því samhengi litið til kenninga um lífssögunám, sem er sú þekking sem við berum með okkur, meðvitað og ómeðvitað, með tilliti til þess hvernig við getum þróað með okkur ígrundaða starfshætti í námi og starfi. Þá er fjallað um námsmenningu og ljósi varpað á mikilvægi hennar sem mótandi afls fyrir alla þátttakendur og að bjóða nemendum upp á fjölbreyttar leiðir til að ígrunda og tengja nám við eigin persónulega reynslu og þekkingu.

Kennaramenntun á Íslandi er fimm ára sérmenntun á háskólastigi; þrjú ár í grunnnámi og tvö á meistarastigi. Eftir meistarapróf til kennsluréttinda eiga kennarar að hafa góða fræðilega sérþekkingu, geta nýtt helstu rannsóknaraðferðir í uppeldis- og menntunarfræðum, tekið þátt í faglegri umræðu og rökstutt skoðanir á málefnum með fræðilegri þekkingu og rannsóknarniðurstöðum. Til 2020 var skylt að ljúka meistaranáminu með minnst 30 eininga lokaverkefni. Frá hausti 2020 hefur Menntavísindasvið boðið upp á meistaranám til kennsluréttinda án þess að gera lokaverkefni, svokallað MT-nám (e. master of teaching).Tilgangur rannsóknarinnar var að varpa ljósi á gildi þess að vinna MEd-/MA-verkefni í meistaranámi á Menntavísindasviði. Markmið rannsóknarinnar var að skoða hvernig útskrifaðir meistaranemar upplifðu ferlið við að vinna rannsóknartengt meistaraverkefni og hvaða gildi þeir töldu það hafa fyrir sig sem fagmenn.Rannsóknin byggði á aðferðafræði eigindlegra rannsókna. Gögnum var safnað með eigindlegri spurningakönnun þar sem svör fengust frá 58 þátttakendum og rýnihópaviðtölum við 20 þátttakendur. Greining gagna fólst í láréttri greiningu á svörum við spurningalista og lóðréttri greiningu gagna úr rýnihópaviðtölum.Niðurstöður benda til þess að flestir þátttakendur hafi talið sig hafa haft mikið gagn af að hafa unnið rannsóknartengt lokaverkefni. Í gegnum rannsóknarferlið upplifðu þeir valdeflingu og töldu sig eiga auðveldara með að taka afstöðu, útskýra vinnubrögð sín og fylgja þeim eftir.

Greinin fjallar um ferli starfendarannsóknar í einum af fimm leikskólum, á höfuðborgarsvæðinu utan Reykjavíkur, sem tóku þátt í samstarfsrannsókn sem var samvinnuverkefni við Rannsóknarstofu í menntunarfræðum ungra barna (RannUng). Þátttakendur í þessum hluta rannsóknarinnar voru þrír starfsmenn á elstu deild leikskólans ásamt leikskólastjóra. Markmið hennar var að þróa aðferðir sem meta nám og vellíðan barna í leikskólanum. Farin var sú leið að skrá námssögur eða gera uppeldisfræðilegar skráningar sem eru matsaðferðir sem beina sjónum að getu, hæfni og áhuga hvers barns, eins og Aðalnámskrá leikskóla (Mennta- og menningarmálaráðuneytið, 2012) kveður á um að eigi að framkvæma. Einnig var varpað ljósi á hugmyndir starfsfólksins um mat, hvernig mat í leikskólastarfi ætti að fara fram og hvað væri mikilvægt að meta. Gagna var aflað með einstaklingsviðtölum og reglulegum fundum í formi hópsamtala yfir eitt skólaár þar sem uppeldisfræðilegar skráningar voru gjarnan notaðar til umræðu.Niðurstöður leiddu í ljós að þátttakendur töldu að félagsfærni og góð samskiptafærni ættu að vera helstu áherslur í námi leikskólabarna. Þær matsaðferðir, sem nýttar voru í leikskólastarfinu, beindust hins vegar að því að meta þætti eins og málþroska barna. Áskoranir við að innleiða skráningar í leikskólastarfið voru töluverðar. Þátttakendur upplifðu að skipulag skráninganna væri óljóst, til dæmis varðandi hvað ætti að koma fram í skráningunni og hvernig framsetning hennar ætti að vera. Þeir upplifðu einnig tímaskort til að skrá og ígrunda saman. Þátttakendur töluðu um að skráning af athöfnum barnanna væri enn eitt verkefnið sem bættist í amstur dagsins en erfiðlega gekk að gera skráningar að daglegum hluta leikskólastarfsins. Fáar skráningar voru gerðar í rannsóknarferlinu en áhrif þátttökunnar á starfsfólk voru meira í formi hugarfars- og viðhorfsbreytinga gagnvart börnum og mati á námi og líðan þeirra. Niðurstöður benda til þess að þörf sé á viðhorfsbreytingu gagnvart aðferðum til að meta nám og vellíðan barna ef takast á að uppfylla þau skilyrði sem Aðalnámskrá leikskóla (Mennta- og menningarmálaráðuneytið, 2012) setur.

Í þessari grein er fjallað um samstarfsrannsókn sem fram fór í einum leikskóla á höfuðborgarsvæðinu. Þátttakendur í leikskólanum voru fimm ásamt meistaranema og kennara frá Menntavísindaviði Háskóla Íslands. Rannsóknin er hluti af samstarfsverkefni RannUng (Rannsóknarstofu í menntunarfræðum ungra barna) og fimm leikskóla víðs vegar um höfuðborgarsvæðið. Rannsóknin bar vinnuheitið Mat á námi og vellíðan barna en samkvæmt Aðalnámskrá leikskóla (Mennta- og menningarmálaráðuneytið, 2012) ber starfsfólki leikskóla að meta nám og vellíðan barna og var markmiðið með rannsókninni að þróa matsaðferðir í leikskólastarfi í þeim tilgangi. Þátttakendur hvers leikskóla höfðu frjálsar hendur varðandi val á áherslum og aðferðum. Í öllum leikskólunum var unnið með námssöguskráningar en þátttakendur í umræddum leikskóla völdu þá leið að þróa mat á námi og vellíðan barna með rafrænum námssöguskráningum. Fyrir valinu varð forritið Book Creator þar sem þátttakendur þekktu það og höfðu unnið með það í spjaldtölvum. Leikskólinn er heilsuleikskóli og er skráning í Heilsubók barnsins helsta matsaðferð hans. Þátttakendur völdu að kanna hvort rafræn námssöguskráning myndi henta vel með Heilsubók barnsins og styðja við skráningar í hana. Gagnaöflun fór fram með viðtölum bæði við upphaf og lok rannsóknarinnar, skráningu í rannsóknardagbók, vettvangsathugunum og fundargerðum ásamt rafrænum námssöguskráningum. Niðurstöður benda til þess að þátttakendur í leikskólanum hafi öðlast aukna færni í rafrænum námssöguskráningum. Þó nokkrar hindranir urðu á vegi þátttakenda en tæknileg atriði og tímaskortur léku þar stórt hlutverk. Leikskólastjórinn benti á að námssöguskráningarnar væru viðbót við það sem fyrir væri og að hann sæi ekki fram á, miðað við tímaskort og fáa undirbúningstíma leikskólakennara, að námssöguskráningarnar myndu festa sig í sessi. Hann sagðist þó vera viss um að eitthvað af starfsfólkinu myndi halda áfram að skrá rafrænar námssögur en var ekki viss um hversu markvisst það yrði. Aðrir þátttakendur lýstu yfir áhuga á að halda áfram skráningu á rafrænum námssögum eftir að verkefninu lyki og þá sérstaklega til að nota í foreldraviðtölum. Því er ekki hægt að tala um að innleiðing hafi átt sér stað nema að fremur afmörkuðu leyti.