Gotowa bibliografia na temat „Pomniki ku czci”

Założenie parkowe w Sceaux pod Paryżem wraz z pałacem w stylu baroku francuskiego powstało w końcu XVII wieku według planów André Le Nôtre’a dla ministra finansów Ludwika XIV Jeana-Baptiste’a Colberta. W późniejszym czasie było rozbudowywane i przekształcane. W trakcie Rewolucji Francuskiej majątek skonfiskowano na rzecz państwa i przekształcono w szkołę rolniczą. Park podupadł, większość znajdujących się na jego terenie posągów została przeniesiona do Paryża W 1798 roku majątek sprzedano prywatnemu przedsiębiorcy. Kolejny właściciel, książę Treviso, zbudował latach 1856–1862 na miejscu zburzonego pałacu nowy, w stylu Ludwika XIII, według projektów architekta Auguste’a Théophile’a Quantineta. Park był następnie dewastowany w czasie wojny francusko-pruskiej 1870–1871 oraz w trakcie I wojny światowej. Zniszczona posiadłość została w 1923 roku wykupiona przez władze departamentu de la Seine i przekazana do dyspozycji władzom miasta Sceaux i w mniejszej części władzom miasteczka Antony. Rok później rozpoczęto działania renowacyjne kontynuowane do dzisiaj. Zrekonstruowano kompleks parkowy, wzbogacając go jednocześnie o nowe elementy architektoniczne (Pawilon Hanowerski) i rzeźbiarskie (prace A. Rodina, pomniki ku czci Ormian i Żydów). Parc Sceaux jest przykładem udanej kompleksowej rewitalizacji – po przeprowadzonych pracach stał się ulubionym miejscem rekreacyjnym nie tylko dla mieszkańców miast: Sceaux i Antony, ale również mieszkańców centrum Paryża, miejscem wielu lokalnych i ponadlokalnych wydarzeń kulturalnych i artystycznych.

Nazwisko Józefa Łopatto (1860–1945) wyryto w 2011 r. na stojącym przy ulicy Mindaugo w Wilnie, przypominającym połówkę jabłka pomniku ku czci pięćdziesięciu tamtejszych obywateli i rodzin znanych z działalności charytatywnej. Jaki był ten dziarski porucznik, czuły mąż, przedsiębiorca-wizjoner, ojciec trzech córek i trzech synów, których bez względu na płeć równie chętnie kształcił, jak obdarowywał?

Monuments erected in honour of poets and cantatas dedicated to them are connected by the community dimension of the cult which they manifest. In the monuments erected from the mid-nineteenth century and onwards to commemorate Mickiewicz and Słowacki, we can observe a particular difference in the perception of both poets. The first is presented as a poet-prophet from the very beginning, the second receives such attributes only with time (at the end of the twentieth century). A similar phenomenon can be seen in cantatas’ libretti often composed and performed on the occasion of the unveiling of the monuments dedicated to the bards. Compositions in honour of Mickiewicz are quantitatively more numerous and more accurately define his status as a poetprophet, whereas Słowacki is deified in this genre rather as a poet, master of words.

Epoka napoleońska, choć owiana legendą, nie pozostawiła po sobie nazbyt bogatej współczesnej dokumentacji ikonograficznej. Z rzadka tylko mamy do czynienia z nowymi, dotąd niepublikowanymi, źródłami. Do takich niewątpliwie należy obraz przedstawiający „Uroczystość NAPOLEONA WIELKIEGO Wskrześcy Polaków Dnia 13 (sic!) Sierpnia 1812 R[ok]u pod przewodnictwem JW Stanisława Wodzickiego Prefekta”. Reprodukcja tego dzieła niedawno opublikowana została na stronie internetowej PAUart. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa chodzi tu o pracę Michała Stachowicza. Można przypuszczać, że powstała ona na zamówienie publiczne. Miała zapewne upamiętniać deklarację, jaką w sprawie odbudowy Królestwa Polskiego złożył Napoleon w Wilnie 11 lipca 1812 r. Trudno dziś rozstrzygnąć, czy obraz ten miał stanowić wzór do niezrealizowanej ryciny, czy też jako dzieło malarskie upamiętniać, w którymś z obiektów publicznych wiekopomny moment. W tym ostatnim przypadku należałoby ją traktować jako krakowski odpowiednik (choć skromniejszy w formie) warszawskiego projektu ulokowania w Sali Senatu Zamku Królewskiego tablicy-pomnika Napoleona. Na nim też miała zostać umieszczona inskrypcja zawierająca wyjątek ze wspomnianej deklaracji złożonej przez cesarza w Wilnie. Krach kampanii 1812 r. spowodował, że Polacy o podobnych upamiętnieniach zaczęli myśleć od nowa, tyle że w odniesieniu do cara Aleksandra I. Historia kołem się toczy.

W Krakowie 23 czerwca 1828 r. odbył się pogrzeb zmarłego rok wcześniej Tadeusza Kościuszki. Zwłoki Naczelnika uroczyście złożono w katedrze na Wawelu, a Senat Wolnego Miasta Krakowa postanowił go uczcić odpowiednim pomnikiem. Pojawiły się wśród rządzących Krakowem, jak i mieszkańców, liczne propozycje jego formy. Zdecydowano się usypać ku czci bohatera Mogiłę na wzgórzu św. Bronisławy, na wzór istniejących kopców Krakusa oraz Wandy. Stosowną uchwałę Senat podjął 19 lipca 1820 r. Została zainicjowana zbiórka potrzebnych funduszy oraz zaplanowano przebieg prac. Uroczysta inauguracja odbyła się 16 października 1820 r. Powołano Komitet Budowy Pomnika Tadeusza Kościuszki, który miał czuwać nad przebiegiem prac i stroną finansową przedsięwzięcia. Społeczeństwo aktywnie włączyło się w działania, które prowadzono nie bez trudności czy przykrych niespodzianek natury technicznej i budowlanej. Planowano założenie wokół Kopca osady, której mieszkańcy sprawowaliby opiekę nad Mogiłą, co nie zostało zrealizowane. 25 października 1823 r. odnotowano zakończenie prac nad budową Kopca Kościuszki. Uporządkowano przyległy teren, budując dogodną drogę. Prace konserwatorskie nad kopcem trwały, co się okazało konieczne, nieustannie. Władze austriackie po likwidacji Rzeczypospolitej Krakowskiej zaakceptowały istnienie Kopca, a w 1860 r. na jego wierzchołku umieszczono granitowy głaz z inskrypcją. How Kościuszko Mound in Krakow was created – events during the Republic of Krakow 23 June 1828 saw the funeral in Krakow of Tadeusz Kościuszko, who had died a year earlier. The corpse of the Commander was ceremoniously placed in Wawel Cathedral, and the Senate of the Free City of Krakow decided to commemorate him with a suitable monument. Numerous suggestions concerning its form appeared from the leaders of Krakow as well as its residents. It was decided to create a mound for the hero on Bronisława Hill, based on the already existing Krakus and Wanda mounds. A suitable resolution was passed Jak powstawał Kopiec Kościuszki w Krakowie... 63 by the Senate on 19 July 1820. A collection of necessary funds was initiated and the course of work was planned. The ceremonial inauguration took place on 16 October 1820. The Tadeusz Kościuszko Monument Construction Committee was established, with the aim of supervising the work and financial aspects of the undertaking. Local society actively participated in the activities, which were not without difficulties or unpleasant surprises of a technical or construction nature. The establishment of a settlement around the Mound was planned, with the residents taking care of the Mound, but was not carried out. On 25 October 1823, work on the construction of Kościuszko Mound ended. The surrounding area was developed and a road built. Maintenance work on the Mound continued and turned out to be a constant necessity. The Austrian powers accepted the existence of the Mound after the end of the Republic of Krakow, and in 1860 placed a granite stone with an inscription on its peak.

W Polsce tradycja wznoszenia przydrożnych kapliczek i krzyży sięga XI wieku. Misjonarze nowej religii usunęli pogańskie świątynie, wycięli święte drzewa oraz zbezcześcili święte skały i źródła. W miejscu, z którego wygnano pogańskie bałwochwalstwo, zwykle stawiano krzyż. Na przestrzeni wieków wyrósł zwyczaj upamiętniania w podobny sposób ważnych wydarzeń w Kościele i państwie, w życiu małych wspólnot, a nawet w życiu poszczególnych osób. Stawianie przydrożnych krzyży i kapliczek stało się bardzo popularne w XVII wieku. Rozprzestrzenianie się tego zwyczaju należy wiązać z kontrreformacją i poprawą warunków życia w kraju. W XVIII wieku przydrożny krzyż i kaplica uzyskały status pokrewny temu symbolowi narodowemu. Z tego powodu kolejne mocarstwa okupacyjne wspierały działania mające na celu usunięcie jak największej liczby tych zabytków. Istnieje wiele dowodów sugerujących, że niektóre pozostałości wierzeń przedchrześcijańskich przetrwały dziesięciolecia, a nawet stulecia po nawróceniu Polski. Starożytne tradycje zostały wchłonięte przez nową religię, często w wyniku celowej chrystianizacji obcych form. Zachowało się wiele pierwotnych elementów kulturowych w legendach i zwyczajach związanych z kapliczkami i krzyżami. Można wyróżnić trzy główne rodzaje intencji, które przyświecają fundacji krzyża lub kaplicy: 1. traktowana jest jako panaceum na wszelkiego rodzaju zło, zwłaszcza o charakterze metafizycznym, czyli apotropeion, który może oddalić wszelkie zło zagrażające wpływom człowiek i jego dom; 2. jest pomnikiem, znakiem pamięci zawierającym przesłanie dla potomności, który zazwyczaj upamiętnia ważne wydarzenie (społeczne, polityczne lub czasami osobiste), lub rzadziej oznacza miejsce, które wiąże się z obecnością jakiejś osoby wielki człowiek lub święty; 3. może być odpowiednikiem modlitwy błagalnej lub dziękczynnej, wyrazem skruchy i pokuty, czyli szeroko rozumianym wotum. W większości przypadków lokalizacja kaplicy lub krzyża zależała od intencji fundatora i funkcji, jaką miała pełnić. Te, które lokowano na obrzeżach siedzib ludzkich, miały je chronić przed najazdami zła. Instalowane w pobliżu domów lub na grobach osób zmarłych nagłą śmiercią miały zapewnić, że dusze zmarłych nie przemienią się w demony. Kaplice wotywne były często owocem przysięgi fundatora złożonej w dramatycznym momencie jego życia, znakiem dziękczynienia za ocalone życie (własne lub kogoś z rodziny), narodziny długo oczekiwanego dziecka, powrót do zdrowia wyniszczająca choroba. Wiele kaplic wyrażało po prostu pobożność swoich założycieli; w niektórych przypadkach we wsiach, gdzie nie było kościoła, wykorzystywano je do liturgii. Zwyczajowym sposobem upamiętnienia miejscowego świętego było wznoszenie kaplicy poświęconej jego imieniu. Na dalekim południu Polski (Podkarpacie) ulubionymi odbiorcami takiej czci byli św. Jan z Dukli, bł. Kinga, bł. Szymon z Lipnicy Murowanej, św. Świerad z Tropi nad Dunajcem i patron narodowy św. Wojciech (Adalbert) . Rzemieślnicy i profesje zakładali także kaplice ku czci swoich patronów, m.in. św. Barbara (górnicy), św. Florian (strażacy) itp. Intencje fundatora są zwykle deklarowane w tablicy fundacyjnej; mogą one także utrwalić się w lokalnej tradycji lub legendzie.

Artykuł jest próbą wielostronnej interpretacji pomnika ku czci wiedeńskich Żydów autorstwa brytyjskiej artystki Rachel Whiteread. Ten minimalistyczny monument, usytuowany w centralnej części Wiednia, przy Judenplatz (na terenie średniowiecznej dzielnicy żydowskiej) przedstawia 'odlew biblioteki', negatyw przestrzeni, nawiązującej do symboliki Zydów jako narodu Księgi. Autorka analizuje semantykę tej rzeźby-monumentu w odniesieniu do kilku pól problemowych: twórczości samej Whiteread, teorii rzeźby Rosalind Krauss i feministycznej historii sztuki.