Książki na temat „Masker, teori”

Ład korporacyjny (corporate governance)1, tworzący system wzajemnie powiązanych wewnętrznych oraz zewnętrznych mechanizmów organizacyjno- -kontrolnych, uznawany jest obecnie za jedną z kluczowych determinant sukce- su gospodarczego złożonych struktur korporacyjnych. Brak odpowiednich roz- wiązań w obszarze nadzoru korporacyjnego zwiększa prawdopodobieństwo materializacji ryzyka nadużyć i nieprawidłowości we wszystkich obszarach funkcjonowania spółki, a w konsekwencji potęguje ryzyko utraty zainwestowa- nego w niej kapitału. Zwiększa również ryzyko transakcyjne dla innych nieza- angażowanych kapitałowo interesariuszy. Jak ważne jest tworzenie odpowied- nich zabezpieczeń przed wymienionymi wyżej zagrożeniami, potwierdzają liczne badania prowadzone przez firmy audytorskie czy instytucje powołane w celu przeciwdziałania nadużyciom i oszustwom. Wykonywane przez nie ana- lizy o charakterze globalnym potwierdzają wysoki poziom zagrożenia defrauda- cją mienia, korupcją czy przestępstwami polegającymi na zniekształceniu infor- macji prezentowanych w sprawozdaniach. Mimo wprowadzanych rozwiązań organizacyjnych, których celem jest mitygowanie ryzyka, badania te często nie wskazują na istotną tendencję spadkową, a wręcz przeciwnie, potwierdzają wciąż znaczną liczbę ujawnionych nieprawidłowości. Pojawia się zatem pytanie, czy tendencja ta jest efektem zwiększonej świadomości i skuteczności mechani- zmów nadzoru, a co za tym idzie lepszej wykrywalności, czy też wraz ze wzro- stem nieprawidłowości zwiększa się również liczba ujawnień, a wprowadzane instrumenty nadzoru nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Aby odpowie- dzieć na to pytanie, niezbędne będzie przeprowadzenie złożonych badań uwzględniających między innymi turbulentność gospodarki, zmienność czynni- ka psychologicznego, rozwiązań prawnych i organizacyjnych, i na tym tle doko- nanie oceny jakości i skuteczności implementowanych w przedsiębiorstwach mechanizmów corporate governance. Sam nadzór korporacyjny jest bowiem pojęciem multidyscyplinarnym, które powinno być rozpatrywane przez pryzmat problemów rozważanych w ramach różnych dyscyplin naukowych. Przystąpienie do oceny skuteczności mechanizmów nadzoru ze względu na jego wielowymiarowość należy poprzedzić przeglądem podstaw teoretycznych, w tym zmian koncepcji zarządzania, a w szczególności zmiany perspektywy postrzegania celu przedsiębiorstwa. Cel ten formułowany jest bowiem w róż- nych ujęciach teoretycznych w zróżnicowany sposób. Z perspektywy rozwoju koncepcji nadzoru korporacyjnego kluczowe znaczenie ma akcentowane w teo- riach menedżerskich oddzielenie własności kapitału od procesu zarządzania nim oraz zróżnicowanie celów właściciela i zarządzającego kapitałem menedżera. W efekcie wyżej wskazanego podziału właściciel zostaje pozbawiony w znacz- nej mierze kontroli nad powierzonym spółce majątkiem. Negatywne skutki ograniczonego dostępu właściciela kapitału zainwesto- wanego w spółkach do rzetelnej informacji potwierdzają przypadki oszustw i nadużyć, które ujrzały światło dzienne dopiero po wieloletnim okresie manipu- lowania danymi sprawozdawczymi. Po ich wykryciu było już za późno na podej- mowanie jakichkolwiek działań naprawczych. Bezcelowa w tych przypadkach okazała się ocena spółki przez pryzmat jej sprawozdania. Pomimo nadzoru pro- wadzonego przez dedykowany do tego organ, jakim jest rada nadzorcza, w wielu przypadkach nie udało się uniknąć przykrych konsekwencji celowego działania nieuczciwych menedżerów. Co ciekawe, naruszenia zasady rzetelności sprawoz- dawczej nie dostrzegali również audytorzy. Sytuacje te ujawniły nie tylko niepra- widłowości sprawozdawcze, ale przede wszystkim przestępstwa niewykryte przez wprowadzone w tych spółkach mechanizmy kontrolne obejmujące rozwiązania organizacyjne, polityki, procedury działania, w tym kodeksy etyczne. Fakt ten dał asumpt do poszukiwania coraz sprawniejszych rozwiązań organizacyjnych ogra- niczających ryzyko nadużyć i fałszerstw. Przeprowadzając historyczną analizę przyczyn i konsekwencji przestępstw gospodarczych ukrywanych przed właścicielami wprowadzanymi w błąd poprzez nierzetelne informacje sprawozdawcze, autorzy licznych publikacji skupiają się głównie na zdarzeniach wykrytych w latach 90. XX w. oraz w pierwszej dekadzie XXI w. Jednak problematyka związana z naruszeniami prawa gospodarczego, a następnie celowego naruszania reguł sprawozdawczych (prawa bilansowego) i potrzeby budowania odpowiednich zabezpieczeń pozwalających ograniczyć ryzy- ko nieprawidłowości i nierzetelności stanowiła przedmiot rozważań autorów już zdecydowanie wcześniej. S. Latanowicz – zaprzysiężony i publicznie ustanowiony rewizor ksiąg, publikujący opracowania poruszające omawianą tematykę już od 1910 r. – twierdził, że: „Fałszowanie ksiąg i dowodów rozpoczęło się prawie rów- nocześnie z wynalezieniem księgowości w ogóle” [Latanowicz, 1934, s. 11]. W opublikowanym w 1549 r. dziele niemieckim pt. Zwifach Buchhalten, autorstwa B.W. Schweickera, znajdował się już opis fałszywych dowodów i złego prowadzenia księgowości. Jak podkreśla S. Latanowicz, „od tego czasu upłynęło blisko 400 lat, w którym to czasie fałszerstwa nie ustały” [Latanowicz, 1934, s. 11]. Zważywszy na fakt, że przywołana publikacja ukazała się już w 1934 r. czas dyskusji na temat manipulacji i fałszerstw księgowych, których celem jest ukrycie działalności przestępczej i „lukrowanie rzeczywistości”, a także czas poszukiwania remedium, pozwalającego na wyeliminowanie praw- dopodobieństwa naruszeń, jest zdecydowanie dłuższy. J. Jeżak podkreśla, że: „Problem kontroli nad zachowaniami menadżerów pojawił się [...] w dysku- sjach akademickich i badaniach już na początku lat 30-tych XX wieku” [Jeżak, 2006, s. 42]. Właśnie wtedy A. Berle i G. Means, publikując wyniki swoich badań, sformułowali tezę o oddzieleniu własności od kontroli nad korporacją oraz zaprezentowali związane z tym zagrożenia [Jeżak, 2006, s. 42]. Od lat stopniowo wprowadzane są mechanizmy prawne oraz organizacyjne pozwalające na minimalizację ryzyka wystąpienia opisanych wyżej naruszeń nie tylko na etapie raportowania, ale już wcześniej, bo w trakcie realizacji procesów operacyjnych. Szczególną rolę należy tu przypisać wewnętrznym narzędziom nadzoru korporacyjnego. Wewnętrzne mechanizmy corporate governance utoż- samiane są często z radą nadzorczą. I. Koładkiewicz do grupy mechanizmów wewnętrznych włącza również organy doradcze i organy opiniujące [Gad, 2011, s. 30]. Biorąc pod uwagę kontrolę nad sprawozdawczością finansową, J. Gad wymienia zdecydowanie szerszy katalog mechanizmów nadzoru. Do tej grupy autor zaliczył: radę nadzorczą oraz komitet audytu, audyt wewnętrzny działający na rzecz rady oraz samoregulację w postaci kodeksów etycznych czy procedur wewnętrznych [Gad, 2019, s. 85]. To właśnie te mechanizmy, mające na celu zwiększenie zakresu i skutecz- ności kontroli wewnętrznej oraz kontroli sprawowanej przez samego właściciela, tworzą kontekst tematyczny niniejszej publikacji. Celem prowadzonych w niej rozważań jest prezentacja interdyscyplinarności problematyki corporate governance, a w tym przedstawienie wybranych problemów dotyczących efektywności mechanizmów nadzoru, zwiększających szanse na wy- krywanie przestępstw oraz nadużyć wewnętrznych, a także oszustw, w tym tych dotyczących raportowania. Zrealizowanie tak sformułowanego celu umożliwiła realizacja określonych na wstępie celów cząstkowych, do których zaliczono: prezentację koncepcji nadzoru korporacyjnego oraz związanych z nią wybranych problemów prawnych i organizacyjnych, prezentację problemów raportowania i monitorowania procesu raportowania jako kluczowego narzędzia nadzoru korporacyjnego, prezentację problemów audytu wewnętrznego jako kluczowego mechanizmu wewnętrznego nadzoru korporacyjnego. Biorąc pod uwagę wyżej wskazany cel główny, uzasadnione jest skupienie uwagi czytelnika na mechanizmach wewnętrznych oraz wybranych mechanizmach regulacyjnych, zapewniających czy też mających zapewnić właścicielom odpo- wiednią jakość informacji na temat sytuacji ekonomicznej spółki. Skuteczny nadzór determinowany jest umiejętnością dostrzegania powiązań i przenikania się poszczególnych procesów, a także wykorzystywania zachodzącej pomiędzy nimi synergii. Niniejsza publikacja ma być wsparciem w kształtowaniu umiejętności spoglądania na problematykę nadzoru korporacyjnego w taki właśnie sposób. Ze względu na coraz większą świadomość potrzeby tworzenia skutecznych systemów nadzoru tematyka ta staje się coraz częściej przedmiotem dyskusji i roz- ważań zarówno wśród teoretyków, jak i praktyków przedmiotu. Rozdziały zawarte w monografii poruszają wybrane problemy uznane przez autorów za ważne dla zrozumienia istoty procesu rozwoju koncepcji corporate governance, którą utożsamia się tu z nadzorem korporacyjnym. Książka została podzielona na trzy części, w których przedstawiono kolejno kwestie podstawo- we, stanowiące bazę teoretyczną dla dalszych rozważań na temat corporate governance (część I), mechanizmy regulacyjne i wewnętrzne tworzące system nadzoru nad informacją udostępnianą właścicielowi (część II) i wreszcie audyt wewnętrzny oraz związane z nim problemy komunikacji prezentowane jako istotny element systemu kontroli wewnętrznej i jego środowiska (część III). W pierwszej części książki zostały omówione podstawowe problemy kon- cepcyjne obejmujące istotę oraz ogólny zarys modeli nadzoru korporacyjnego. Dokonany w niej przegląd definicji pojęcia corporate governance pozwolił na potwierdzenie niejednoznaczności pojęciowej. Umożliwił również wyodrębnienie atrybutów łączących wskazane definicje corporate governance. Poza prezentacją głównych założeń leżących u podstaw koncepcji zwrócono uwagę na kluczowe mierniki efektywności ładu korporacyjnego pozwalające na ocenę poziomu sku- teczności stosowanych w przedsiębiorstwie rozwiązań. Poruszono również pro- blematykę dotyczącą uprawnień i obowiązków zarządu spółki jako organu realizu- jącego obowiązki decyzyjne, odpowiedzialnego za jej funkcjonowanie. W drugiej części książki skupiono uwagę czytelnika na problematyce rapor- towania. Scharakteryzowano podstawowe problemy związane z implementacją odpowiednich mechanizmów regulacyjnych nakładających na zarządy spółek szerokie obowiązki sprawozdawcze. Zaakcentowano również fakt, iż zmieniają- ce się uwarunkowania gospodarcze oraz próba poszukiwania rozwiązań, których celem jest ograniczenie asymetrii informacyjnej pomiędzy zarządem a właści- cielem kapitału, wpływają na obserwowane wyraźne zmiany zakresu obowiąz- ków informacyjnych, mających na celu zapewnienie pełnej transparentności procesów zachodzących w spółce. Zgodnie z obowiązującym prawem bilanso-wym, pryncypał otrzymuje bowiem określony ustawowo minimalny zakres infor- macji o działalności przedsiębiorstwa. W przypadku dużych spółek, szczególnie tych notowanych na GPW, stopniowo zwiększa się zakres raportowanych infor- macji. Jako przykład można tutaj wymienić wprowadzenie omówionego w drugiej części książki obowiązku raportowania informacji niefinansowych czy też wpro- wadzenie nowych zasad raportowania realizacji dobrych praktyk spółek notowa- nych na GPW. Trafność oceny efektywności pracy zarządu dokonywanej przez „wypchniętego ze spółki” właściciela kapitału i możliwość reagowania w przy- padku zidentyfikowania ryzyka uzależnione są jednak od wiarygodności, a nie od ilości, informacji udostępnianej przez zarząd. Kluczowe znaczenie ma tutaj za- pewnienie odpowiednich mechanizmów corporate governance ograniczających ryzyko ewentualnych nieścisłości i zniekształceń. Istotną rolę odgrywa tu rada nadzorcza i działający w jej ramach komitet audytu. W drugiej części opracowania omówiono ich znaczenie w zapewnieniu skuteczności nadzoru korporacyjnego. Trzecia część książki zawiera rozważania dotyczące funkcjonowania i efek- tywności audytu wewnętrznego, prowadzone na tle wybranych aspektów obszaru komunikacji wewnętrznej w organizacji. Audyt stanowi jeden z kluczowych me- chanizmów wewnętrznych corporate governance. Jego szczególną rolę potwierdza fakt, iż to właśnie ta komórka zgodnie z DPSN 2021 odpowiedzialna jest za corocz- ną ocenę skuteczności systemu kontroli wewnętrznej spółki. Doświadczenie, przy- gotowanie merytoryczne oraz umiejętności komunikacyjne audytorów wewnętrz- nych są zatem istotnym czynnikiem zwiększającym szansę wykrycia ewentualnych słabości systemu zabezpieczającego przed nieprawidłowościami zarówno w obsza- rze raportowania, jak i w obszarze innych procesów realizowanych w przedsiębior- stwie. Co więcej, rekomendacje wydawane przez tą komórkę powinny wpływać na stałe doskonalenie skuteczności mechanizmów kontrolnych. Nie można zatem pominąć jej roli, prowadząc rozważania na temat skuteczności wewnętrznych me- chanizmów nadzoru korporacyjnego. Książka powstała głównie z myślą o czytelnikach, którzy chcą uczestniczyć w dyskusjach na temat roli mechanizmów corporate governance i potrzeby ich doskonalenia, a także tych, którzy chcą rozwijać swoje kompetencje praktyczne w tym obszarze. Budowanie potencjału praktycznego wymaga bowiem odpo- wiedniej podbudowy teoretycznej. Ważną grupę adresatów książki stanowią słuchacze kierunków podyplomowych studiów doskonalących kompetencje menadżerskie w obszarze corporate governance, a w szczególności kierunków Master of Corporate Governance i Master of Business Administration in Corpo- rate Governance. Autorzy, jako wykładowcy przedmiotów objętych programem wyżej wymienionych studiów podyplomowych, działają na rzecz zwiększania wśród kadry menadżerskiej świadomości roli mechanizmów nadzoru korpora- cyjnego zaimplementowanych w spółce oraz możliwości ich doskonalenia. Dziękuję recenzentowi niniejszej publikacji, Panu Prof. dr. hab. Janowi Jeża- kowi, za wszystkie cenne uwagi, które wpłynęły na proces doskonalenia opracowa- nia. Dziękuję również wszystkim uczestnikom projektu, którzy zechcieli wypowie- dzieć się w tak ważnej dla zarządzania jednostką gospodarczą kwestii i przygotowali materiał, który pozwolił na opracowanie niniejszej pracy. Mam nadzieję, że książka przekazana do rąk czytelników przyczyni się do zwiększenia zainteresowania pro- blematyką nadzoru korporacyjnego.