Artykuły w czasopismach na temat „İçkiler”

Bu çalışmada etil alkol içeren gıdaların fıkhî hükmünün ortaya koyulması amaçlanmıştır. Bunun için öncelikle etil alkolün fıkhî hükmü tespit edilmeye çalışılmıştır. Etil alkolün birtakım kimyasal işlemler ile elde edilmesi ve gıda üretiminde dışardan katılmak suretiyle kullanılması yeni bir meseledir. Dolayısıyla gerek etil alkolün gerek farklı amaçlarla içerisine katıldığı gıdaların dinî hükmü klasik fıkıh kaynaklarında doğrudan yer almamaktadır. Çalışmada öncelikle yaygın bir şekilde gıdalarda bulunan alkoller hakkında bilgi verildikten sonra etil alkol ve gıdalarda bulunma şekilleri ele alınmıştır. İçerisinde etil alkol bulunan gıdaların dinî hükmünün tespit edilebilmesi için etil alkol, İslâm’ın haram kıldığı içkiler ile mukayeseli olarak incelenmiş ve konu bu temel üzerine bina edilmiştir. Alkol, organik kimya alanında benzer özelliklere sahip kimyasal bileşiklerin ortak adıdır. Ancak alkol türevleri arasında yegâne sarhoş edici olan alkol türü, sadece etil alkoldür. Etil alkolün dışındaki alkol çeşitleri, sarhoş edici etki yapmayan ancak kimyasal olarak alkol ismini alan katkı maddeleridir. Bu sebeple İslâm fıkhında alkol denildiğinde kastedilen ve dinî hükmü tartışmalı olan etil alkoldür. Etil alkol, iyi bir çözücü olduğu, akışkanlığı hızlandırdığı ve koruyucu özelliği bulunduğu için gıda maddelerinin üretiminde çözücü ve koruyucu olarak da kullanılmaktadır. İçerisinde etil alkol bulunan gıdaların fıkhî hükmü, helâl gıda alanındaki temel meselelerden birisini oluşturmaktadır. Konuyla ilgili olarak iki temel unsur belirleyici rol oynamaktadır. Bunlar ürünlerin içerisine dışarıdan katılan etil alkolün necis olup olmadığı ve son aşamada ortaya çıkan ürünün sarhoş edici nitelik taşıyıp taşımadığıdır. Bazı âlimler etil alkolün necis olduğunu ve içerisine katıldığı maddeleri de necis hale getireceğini kabul etmişlerdir. Ancak çoğunluğu teşkil eden görüşe göre gerek manevî necis olması gerekse hamr ile etil alkolün birbirinden farklı maddeler olması sebebiyle etil alkol temiz kabul edilmiştir. Yapılan araştırmalar neticesinde etil alkolün hükmüyle alakalı olarak klasik fıkıhtaki içecekler hakkındaki görüşlerin ışık tuttuğu iki farklı yaklaşım tespit edilmiş ve bu yaklaşımlar delilleriyle birlikte incelenmiştir. Araştırmanın nihayetinde etil alkolün İslâm’da kesin bir şekilde haram kılınan hamr (şarap) ile tam olarak aynı olmadığı kanaatine ulaşılmıştır. Etil alkol içeren gıdaların helallik durumu, içerdiği etil alkolün miktarı, bulunma şekli, dışarıdan katılıyor ise katılma amacı ve gıda içerisindeki işlevi gibi parametreler dikkate alınarak değerlendirilmiştir.

Metanol odunun destrüktif distilasyonundan elde edilen berrak, renksiz ve yüksek derecede toksik bir maddedir. Genellikle endüstriyel çözücülerde, boyalarda, verniklerde, benzin karışımlarında ve otomobillerde çözücü ve antifriz olarak kullanılan metanol, tadı ve kokusundan dolayı içilemeyen bir alkol türüdür. Distile alkollü içkilerin üretimi sırasında yan ürün olarak ortaya çıkabilmektedir. Metanolün kazara ya da intihar amacıyla alınması intoksikasyona neden olabilmektedir. Sıklıkla oral yoldan intoksikasyonlara neden olur, nadiren de inhalasyonla veya cilt yüzeyinden emilimle vücuda alınmaktadır. Metanol intoksikasyonu zaman zaman epidemiler halinde ortaya çıkmaktadır. Metil alkolün metabolitleri toksiktir. Metanol intoksikasyonunda semptomların çoğu metabolik asidoz ile ilişkilidir. Semptomlar genellikle santral sinir sistemi, gözler ve gastrointestinal sistem ile ilgilidir ve latent bir periyodun ardından ortaya çıkar. Körlük ve ölüm gibi çok ciddi sonuçları olabilmektedir. Prognoz metabolik asidozun derecesiyle koreledir. İnsanda metil alkolün toksik dozu geniş bir aralıktadır. Radyolojik incelemelerde ve otopsi çalışmalarında bazal ganglion kanaması ve nekrozu, putamende hemoraji elde edilen bulgulardır. Otopsi yapılan olguların kanındaki metanol düzeyleri oldukça farklılık göstermektedir. Ülkemizde son zamanlarda artan vergiler ve alkollü içki fiyatları nedeniyle bireylerin kendi içkilerini üretmeye başlaması veya sahte içkiye yönelmeleriyle birlikte intoksikasyon vakalarında ve ölümlerde ciddi bir artış söz konusu olmuştur. İntoksikasyon olgularının ve ölümlerin daha fazla artmaması için devletin bir an önce gerekli düzenlemeleri yapıp önlem alması gerekmektedir.

Metil alkol endüstride yaygın olarak kullanılan bir alkoldür. Yasadışı olarak ta kaçak üretilen içkilerde kullanılmaktadır. Metil alkol zehirlenmesi yüksek oranda ölüm riski taşıyan metabolik asidoza, görme kaybına ve basal ganglion hasarına neden olan klinik bir durumdur. Tedavide metabolik asidozun düzeltilmesi için bikarbonat takviyesi, antidot verilmesi ve hemodiyaliz uygulanır. Bu çalışmada metil alkol zehirlenmesi olarak tedavi edilen, göz polikliniğine ani görme kaybı nedeniyle başvuran ve 48 saat önce içki içtiğini bildiren 45 yaşında bir erkek olgu sunulmuştur.

The language; undergoes phonetic, morphological and lexical changes due to historical, social, geographical and cultural reasons. Kyrgyz Turkish has also changed due to similar reasons and its dialects have been formed. In addition to historical, social and cultural differences, the contacts of the region’s people with their geographical neighbours and the mountainous and rugged physical conditions of the area have been influential in the formation of dialect differences in Kyrgyz Turkish. These geographical conditions have made communication between tribes difficult in some places. And as a result language contact with neighbouring countries, has led to copy words and some grammatical changes. In the study, the classification studies on the Kyrgyz Turkish dialects were examined and the dialect features were shown. In this article, firstly, dialectology terms in Turkology studies conducted in Turkey and Kyrgyzstan are shown. The formation process of the dialects of Kyrgyz Turkish and the factors are explained chronologically. Then, the classification studies of the Kyrgyz dialects divided into North, Southeast and Southwest (İçkilik) are shown. In classification studies, phonetic, morphological and lexical features of Kyrgyz dialects are shown by giving examples from grammatical findings.

Kırgız toplumunda akrabalık bağları hayli güçlüdür. Aileden başlayarak boy ve el’e kadar şekillenen sosyal, kültürel, askeri ve idari bir yapı mevcuttur. Bu yapılanmanın tarihin en eski dönemlerinden günümüze kadar hemen bütün Türk halklarında da benzeri şekilde devam ettiği görülmektedir. Türk halklarının birçok basamaktan oluşan kendilerine has akrabalık sistemi, hiyerarşik grupları, boy ve cüz yapılanmaları bulunmaktadır. Bununla birlikte bu yapılanmanın halkalarının tamamı açık bir şekilde ortaya konamamakta ve anlaşılamamaktadır. Bu bağlamda Kırgızların geleneksel toplum yapısında önemli bir sosyal kurum veya yapı olan bir atanın baldarı yani bir atanın evlatları şeklinde adlandırılan yapının araştırılması ve anlaşılması büyük önem arz etmektedir. Bir atanın baldarı yapılanması Kırgız toplumunda alt boy birimi olan uruk yapısının içerisinde değerlendirilen küçük grupların birliği olarak tanımlanır. Bir atanın baldarı tanımlaması, uruk, uruu, oŋ kanat yani sağ kanat, sol kanat, içkilik gibi boy teşkilatının bileşenleri ile de bağlantılıdır. Kırgızlarda boy örgütlenmesi, farklı sınıflandırma seviyelerinde çok çeşitli sosyal özellikleri içerir. Bu çalışmada bir atanın baldarı yapısı ayrıntılı bir şekilde nitel araştırma ve betimsel tasvir yönetimi ile ayrıntılı bir şekilde incelenecektir. Çalışmanın amacı, Kırgız toplum yapısındaki bir atanın evlatları örneğinde Türk halklarının girift bir yapıya sahip olan sosyo-kültürel ve idari teşkilatlanmasıyla ilgili alt birimlerinin ve bunlar arasındaki ilişkilerin daha iyi bir şekilde anlaşılmasına ve araştırılmasına katkı sağlamaktır.

Allah insanların yaratıcısıdır. Onlar için neyin iyi neyin de kötü olduğunu en iyi O bilmektedir. Bu bakımdan mükelleflerin iyiliğine olanları kendilerine emretmiş; zararına olanları yasaklamıştır. Bu bağlamda alkollü içecekler de yasaklananlar içerisinde yer almaktadır. Vahyin nüzulü esnasında içki Araplar için vazgeçilmesi düşünülemez bir zevk ve alışkanlık aracıydı. Onlar içkiye bağımlı bir haldeyken nazil olmaya başlayan hamr ile ilgili âyetler incelendiğinde görülmektedir ki takip edilen üslup Arapların içinde bulunduğu duruma son derece uygundur ve onların bu alışkanlıklarını terk etmelerine yönelik tedrici bir yönteme işaret etmektedir. İlk merhalede konu haberî bir cümleyle işlenerek onların dikkatlerini çekmeyi amaçlamış ve çok ince bir vurguyla hamr güzel rızık grubundan sayılmayarak onun olumsuzlanması zihinlere taşınmıştır. İkinci aşamada faydası olmakla birlikte zararının daha büyük olduğu vurgulanmış ve böylece yarar bağlamında içkiye karşı bir tereddüt oluşturulmuştur. Üçüncü aşamada en önemli ibadet olan namaza mâni olması hakikati üzerinde daha somut bir tutum sergilenmekte ve namaz ekseninde Müslümanların gönlünde içkiye karşı açık ara bir mesafe konulması hususu beyan edilmektedir. Dördüncü aşamada içkinin şeytan işi pislik olduğu, içki sayesinde şeytanın Müslümanların arasına düşmanlık ekeceği ve onları ibadetlerden alıkoyacağı vurgulanarak emir cümlesiyle, artık kesin olarak içkiden uzak durmaları gerektiği bildirilmiş, bunun da kurtuluşa ermede önemli bir adım olduğu ifade edilmiştir. En son aşamada ise yasaklamada bir kararlılık göstergesi olması bakımından soru cümlesiyle ‘vaz geçtiniz değil mi?’ buyrulmakta, çok beliğ bir şekilde Müslümanlara içki hakkındaki nihai hüküm verilmektedir.

İstanbul, Bizans dönemindeki içki ve meyhanelere dair birikimini 1453 yılında Osmanlı Devleti tarafından fethedildikten sonra da devam ettirmiştir. Literatürde Osmanlı dönemi İstanbul meyhanelerine, içki tüketimine ve müdavimlere yönelik devletin yaklaşımına dair çalışmalar mevcuttur. Bu çalışma ise yine İstanbul meyhaneleri örneğine odaklanarak içkiye müptela birinin hangi tür meze ve yiyecekler eşliğinde içki tükettiği sorusundan hareketle planlanmıştır. Üzerinde durulan sorulardan bir diğeri, meyhane müdavimlerinin sofrasını süsleyen meze ve yiyecekler ile genel olarak İstanbul mutfağı arasında nasıl bir ilişki olduğudur. Çalışmada, Osmanlı Devleti’nin özellikle 19. yüzyılın ortalarında yaşadığı modernleşme sürecinin etkileri dikkate alınarak meze ve yiyecek türlerindeki süreklilikler veya değişen yönler saptanmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda balığın Müslümanlar arasında tüketimi daha sınırlı olsa da 16. yüzyılın ortalarından itibaren içki sofralarında tüketildiği görülmektedir. Yaklaşık üç asır sonra ise Müslümanlar, kendileri için içki içmenin kanunen suç olmaktan çıkmasıyla birlikte meze tüketme anlayışına katkı yapmaya başlamışlardır. Osmanlı İstanbul’u özelinde ulaşılan sonuçlar, aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin çağdaşı olan devletlerdeki içkili kamusal eğlence hayatıyla karşılaştırma yapma imkânı sunması bakımından önem taşımaktadır. Çalışmanın kaynakları kronikler, seyahatname ve hatırat türündeki gözleme dayalı eserler ile konunun devlet katındaki önemiyle ilişkili olarak kayıtlara oldukça az yansıyan şer‘iyye sicilleri ve arşiv belgeleridir.

Endeks, borsada işlem gören yatırım araçlarının maliyetlerinde, fiyatlarında ve satışlarında belirli bir dönem içindeki göreli oynaklığı hesaplayan bir göstergedir. İslami endeks, İslam'ın hukuk kurallarına uygun olarak düzenlenen bir endekstir. İslami kurallar çerçevesinde faaliyet gösteren bir borsa endeksi olarak da nitelendirilebilir. Domuz eti, konvansiyonel finans, döviz işlemleri, faiz, alkollü içkiler, tütün ürünleri, kumar, şans oyunları, gümüş, yetişkinlere yönelik filmler, silahlar ve altın gibi faaliyetlerde bulunan şirketler bu endeksin faaliyetlerine dahil edilmemektedir. Etkin Piyasalar Hipotezi (EPPPH), kısaca piyasalarda var olan fiyatların her türlü bilgiyi içerdiğini, dolayısıyla bu bilgileri kullanarak normalin üzerinde bir getiri elde etmenin imkansız olduğunu ifade etmektedir. Bu çalışmanın amacı beş BIST katılım endeksi (BIST Katılım 30, BIST Katılım 50, BIST Katılım 100, BIST Katılım Sürdürülebilirlik ve BIST Katılım Tüm endeksleri) için zayıf formda etkin piyasalar hipotezini test etmektir. Uluslararası literatürde katılım (İslami) endekslerinin zayıf formdaki etkinliğini test eden pek çok akademik çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalardan bazıları yalnızca İslami endeksleri test ederken, diğerleri İslami ve geleneksel endekslerin karşılaştırmalı olarak zayıf formda etkinliğini test etmektedir. Ayrıca finansal kriz dönemlerinde İslami endekslerin sektörel zayıf formdaki etkinliği de araştırmalara konu olmuştur. Ayrıca gelişmiş ekonomilerde ve İslami finans piyasalarında İslami endekslerin etkinliği karşılaştırılmıştır. Türkiye'de yerel İslami endekslerin zayıf formda etkinlik testlerine yönelik çalışmalar sınırlıdır. Bu çalışmada BIST İslami endekslerin zayıf formdaki etkinliği analiz edilmektedir. Çalışmamız BIST adı altında katılım endekslerinin etkinliğine ilişkin yapılan ilk çalışma özelliğini taşımaktadır. Ayrıca ulusal şirketlerin yer aldığı katılım endekslerinin etkinliğine ilişkin daha önce yapılan çalışmalarda koşu (runs) testinin yöntem olarak kullanılmadığı tespit edilmiştir. Bu özellikleriyle çalışmanın Türkiye'deki yerli İslami endekslere ilişkin literatüre katkı sağlayacağına inanmaktayız. Bu çalışmada öncelikle 16.11.2021 - 06.09.2023 tarihleri arasında analize konu olan BİST Katılım endeksleri fiyat serilerinin normal dağılım sergileyip sergilemediğini araştırılmıştır. Bu amaçla basıklık (skewness), çarpıklık (kurtosis) ve Jarque - Bera istatistiklerini içeren tanımlayıcı istatistiksel yaklaşımlar kullanılmıştır. Daha sonra her bir zaman serisinde birim kök olup olmadığına ilişkin Augmented Dickey - Fuller (ADF) ve Phillips - Perron (PP) birim kök testleri yapılmıştır. Bunlara ek olarak, serilerin rassal bir düzen sergileyip sergilemediğini belirlemek için koşu testi (runs test) de yöntem olarak kullanılmıştır. Veri olarak BIST Katılım endekslerinin (BIST Katılım 30, BIST Katılım 50, BIST Katılım 100, BIST Katılım Sürdürülebilirlik ve BIST Katılım Tüm endeksleri) 16.11.2021 ile 06.09.2023 tarihleri arasındaki 453 günlük kapanış değeri üzerinden hesaplanan getirileri kullanılmıştır. Bu tarihlerin seçilmesinin en önemli nedeni BIST katılım endekslerinin bu isimle 16.11.2021 tarihinde kamuya açıklanmaya başlamasıdır. Normallik dağılımı sonuçlarına göre BIST katılım endekslerinin tamamı zayıf etkinlik formu koşulunu sağlayamamıştır. Ayrıca her iki birim kök testinin sonuçları da tüm getiri serileri için %1 anlamlılık düzeyinde anlamlıdır. Bu durum katılım endekslerinin getiri serilerinin durağan olduğunu göstermektedir. Getiri serilerinin durağan olması zayıf formda etkinliğin olmadığı ve serilerin rassal yürüyüş sergilemediğinin bir göstergesidir. Son olarak koşu testine göre getiri serilerinde diğer yukarıda bahsedilen analizlerde olduğu gibi rassal bir yürüyüş bulunmadığı tespit edilmiştir. Bu çalışma, üç farklı yöntem (normallik sınamaları, ADF ile PP birim kök testleri ve koşu testi) kullanılarak Türkiye'de faaliyet gösteren BİST katılım (İslami) endekslerin zayıf formda etkin olmadığı sonucuna varmıştır. Bu sonuçlarla Türkiye’deki katılım (İslami) endekslerin oluşturduğu piyasaların istenilen etkinliğe ve derinliğe ulaşmadığı görülmektedir.

Osmanlı’da matbaa kültürünün tam olarak içselleştirilmediği, bununla birlikte sözlü kültürden yazılı kültüre geçiş sürecini tartışmaya imkân tanıyan XIX. ve XX yüzyıl başlarına ait biyografi metinleri, “delilik” konusunda içerdiği bilgilerle toplumun deliliğe bakış açısını yansıtan önemli kaynaklar arasında yer alır. Türk halk bilimi çalışmalarında “delilik” kavramı, şimdiye kadar biyografi metinlerinden hareketle tartışmaya pek açılmamıştır. Halk âşıklarını konu edinen şairnâmelerde, tezkirelerde olduğu kadar şairlerin özel yaşamlarıyla ile ilgili detaylar yer almaz ancak tezkireler halkın yaşayışı ilgili içerdiği bilgiler açısından halk bilimi için de önemli birer kaynak niteliğindedir. “Her topluluğun kendi folkloru vardır” sözünden yola çıkarak şehir kültürüne ait, üst sınıfa mensup eğitimli şairlerin bir grup olmasından hareketle Osmanlı’nın son döneminde “deli” olarak adlandırılan şairler toplumda nasıl karşılanmışlardır sorusu üzerine düşünmek gerekir. Bu yazıda Son Asır Türk Şairleri’nde “deli” olarak adlandırılan şairler, hem kültür çevreleri ve dönemleri açısından hem de toplumsal zihniyetin bakış açışından karşılaştırmalı bir şekilde tartışılacaktır. İbnülemin Mahmud Kemal İnal tarafından Kemâlü’ş Şuarâ adıyla yazılan, ancak basımı sırasında Son Asır Türk Şairleri adıyla yayımlanan tezkire XIX. yüzyıl sonları ile XX. yüzyıl başlarında akıl sağlığı yerinde olmayan şairlerin biyografilerine de yer verir. Son Asır Türk Şairleri’nde çeşitli sebeplerle akıl sağlığını kaybeden ve normal dışı davranışlar sergileyen şairlerden söz edilirken bu şairlerden bir kısmının akıl hastalığından ziyade aykırı kişilikleriyle ön plana çıktığı görülür. Ayrıca bu kişilerin tezkirede deli, mecnun ve meczup şeklinde farklı adlandırmalarla ele alındığı fark edilir. Bu sebeple yazıda, tezkirede yer alan şairler arasında aykırılık yaratan durumlar nelerdir, akıl sağlığını yitiren şairlerin deli, mecnun ve meczup gibi ayrıştırılmasında ayırt edici unsurlar nelerdir, bu adlandırmalar “romantik”, “akıllı” ve “kutsal” deli kavramları çerçevesinde tartışılabilir mi gibi sorulara cevap aranacaktır. Osmanlı toplumunda akıl sağlığı yerinde olmayan kişilerin, hastalıklarının derecesine göre farklı uygulamalara tabii tutulduğu, genellikle gündelik hayatta diğer insanlar ile iç içe bir yaşam sürdükleri ve toplumsal alandan dışlanmadıkları görülür. Michael W. Dols deliliği “romantik”, “akıllı” ve “kutsal” olmak üzere üç şekilde sınıflandırır. Son Asır Türk Şairleri’ndeki biyografilere bakıldığında, Dols’un sınıflandırmasında olduğu gibi deliliği birbirinden ayırmak pek mümkün görünmemektedir. “Romantik” deli olarak adlandırılabilecek bir kişinin aynı zamanda “akıllı” ve “kutsal” delilik özellikleri taşıdığı anlaşılmaktadır. Bununla birlikte “romantik” delilikle “akıllı deliliğin” bir arada ve aynı şekilde “akıllı” delilik ile “kutsal” deliliğin birlikte görüldüğü de dikkati çekmektedir. Ayrıca eserde akıl sağlığı yerinde olmayan kimi şairlerin yaşadıkları büyük travmalar neticesinde, sonradan akıl sağlıklarını kaybettikleri anlaşılmaktadır. Akıl sağlığını yitirmelerindeki neden ailevî, sosyal ve siyasal olabildiği gibi edebî metinlerin etkisiyle de ilişkilidir. Edebî metinlerde Mecnun tipinin âşık kimliği için bir model teşkil etmesi, şairleri Mecnun gibi davranmaya itmiş görünmektedir. Yaşamlarının merkezine aşkı alarak toplumdan kendilerini izole eden şairler, karşılarına çıkan otoriteye de karşı çıkmışlardır. Dönemin siyasi atmosferine bağlı olarak iktidara muhalif eleştiriler getiren şairler de aykırı bulundukları için deli olarak adlandırılmıştır. Hatta deli olmamalarına rağmen bazıları hükûmete yönelik eleştirilerde bulundukları için herhangi bir cezaya maruz kalmamaları için yakınları tarafından deli kılıfına sokularak akıl hastanesine yatırılmışlardır. İçki içmek de sözlü kültürde delilik sebebi olarak görülmüş, içkiye müptela şairlerin akıllarını “doğru yolda” kullanamadıkları için trajik sonları ibretlik bir ders olarak okura sunulmuştur. Tanrı aşkıyla cezbeye kapılan meczupların ise normal dışı davranışlar göstermesi toplumsal hayatta olağan karşılanmış, hatta bu kişilerin bilinmezlik âleminin habercileri olarak makamlarının velilik mertebesinde olduğu düşünülmüştür. Toplumsal kurallara uymamaları, dini vecibeleri yerine getirmemeleri, normal dışı davranışlar sergilemeleri, aşka ve içkiye müptela olmaları yadırganmamıştır.