Gotowa bibliografia na temat „Halk Yolu Mecmuası”

Âşık edebiyatı, İslamiyet öncesi ozan-baksı geleneği ile İslamiyet’in kabulünden sonra teşekkül eden tekke edebiyatının biçimsel ve tematik verimlerinden yararlanarak yeniden yapılanmıştır. XVI. yüzyılda bağımsız bir sosyo-kültürel kurum kimliği ile karşımıza çıkan âşık edebiyatı, bu asırdan itibaren önemli temsilciler yetiştirmiştir. Zamanla gelişip zenginleşen bu edebî geleneğin XIX. yüzyıldaki temsilcilerinden biri de Nâilî (Mustafa/ D. 1865-Ö. 1936)’dir. Çankırı’nın Ilgaz ilçesinde doğan Nâilî, belli bir süre medrese eğitimi almış daha sonra dönemin bazı önemli âşıkları ile tanışarak onların izinden gitmeyi tercih etmiştir. Nâilî, ömrünün büyük bir kısmını Çankırı ve Kastamonu gibi âşık edebiyatının XIX. yüzyıldaki önemli merkezlerinde geçirmiş, Kastamonulu Kemâlî ile Geredeli Figânî’ye çıraklık etmiştir. Halk edebiyatı geleneği içinde yetişen şair, hece vezninin yanı sıra aruz vezniyle de şiirler yazmış, şiirlerinde divan edebiyatı unsurlarını başarıyla kullanmıştır. Sanatını saz eşliğinde diyar diyar gezerek icra eden Nâilî, büyük bir çoğunluğu çağdaşı olan âşıkların şiirleri olmakla birlikte divan edebiyatı şairlerinin şiirlerine ve kendi şiirlerine de yer verdiği bir mecmua derlemiştir. Nâilî’nin hayatı, edebî kişiliği ve derlediği şiir mecmuası hakkında bilgilerin verildiği bu çalışma üç kısımdan oluşmaktadır. İlk bölümde gerek kaynaklarda yer alan gerek Nâilî’nin üçüncü kuşak torunu Mehmet Kayılı’nın verdiği bilgilerden istifade edilerek şairin hayatı ve şiirlerinden yola çıkılarak edebî kimliği ele alınmıştır. İkinci bölümde şairin bizzat kendisinin derlediği şiir mecmuası tanıtılmış, üçüncü bölümde ise söz konusu mecmuada yer alan Nâilî’ye ait şiirlerden bir kısmı transkripsiyon yöntemiyle neşredilmiştir.

Arapça nush kelimesinden türemiş olan nasihat, bir kişiye iyiliği için doğru yolu göstermek anlamına gelmektedir. Nasihatname ise toplumun tamamına yahut belli bir zümreye öğüt vermek maksadıyla yazılan eserlerdir. İslami Türk edebiyatında nasihatname yazma geleneği yüzyıllar boyunca devam ettirilmiş, nasihatname türünden eserler her kesim şair tarafından kaleme alınmıştır. Fakat bunlar arasında mutasavvıf şairler ayrı bir yerde durmaktadır. Şiirlerini dinî-tasavvufi unsurlarla süsleyen bu isimler hitap ettikleri kesimlere bu doğrultuda nasihatnameler yazmışlardır. Bir mecmuada kendisinin adına kayıtlı nasihatname bulunan Beşiktaşlı Yahya Efendi de muhtemelen bu isimlerden biridir. Mevcut basılı Dîvân’ında bahsi geçen bu nasihatnamesi yer almayan Yahya Efendi’nin bilinen tek eseri, İstanbul Millet Kütüphanesi’nde 06 Mil Yz. FB.210 numarada kayıtlı bulunan ve içerisinde çeşitli türden şiirler yer alan Dîvân’ıdır. Şairin ayrıca mecmualarda da şiirleri bulunmaktadır. Ankara Millî Kütüphane Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu 06 Hk 34’te kayıtlı Mecmua-i Resail’de yer alan nasihatname türünden 46 beyitlik şiir de bunlar arasındadır. Çalışmamızın konusunu Beşiktaşlı Yahya Efendi’nin basılı Dîvân’ında yer almayıp mecmuada kendisi adına kayıtlı bulunan bu şiir oluşturmaktadır. Makalede öncelikle şiirin yer aldığı mecmuanın ve nasihatnamenin özelliklerinden bahsedilecek, ardından nasihatnamede yer alan sosyal hayata dair gelenek, inanış ve davranışlar ile dinî-ahlaki nasihatler üzerinde durulacaktır. Son olarak da şiirin çeviri yazılı metni sunulacaktır.

Arapça “na-sa-ha” üçlü kökünden türetilmiş olan nasihat, kendi iradesiyle doğru yolu bulamayan birine, onun iyiliğini düşünerek kötü ve yanlış davranışlardan uzaklaştırmak veya yol göstermek amacıyla söylenen sözlere denir. Nasihatname ise toplum hayatını daha yaşanılır kılmak için iyi ve ahlaklı insanlar yetiştirmek amacıyla yazılan öğütlerle dolu mensur ya da manzum eserlerdir. Nasihatnameler bir zümre için yazılabileceği gibi toplumun tamamı için de yazılabilir. Toplumların daha çok çözülme dönemlerinde kaleme alınan nasihatnameler, Türk edebiyatında özellikle Türklerin Müslüman olduktan sonraki döneminde görülmüş olup daha sonra yaygınlaşmaya başlamıştır. Edebiyatımızda birçok şair bu tarz eserler yazmıştır. Yaşadığı toplumun problemlerini bilen ve bunlara çeşitli çözüm yolları üretmeye çalışan şairler, bunu yaparken çoğu kez sade bir dil kullanmıştır. Makale konumuz olan nasihatname ise “Yahya” mahlaslı bir şaire aittir. “Fî Beyân-ı Kasîde-i Naṣîḥat” başlıklı bu eser, İBB Atatürk Kitaplığının nadir eserler bölümünde “Bel_Yz_K.001604” demirbaş numarasına kayıtlı mecmua ile Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesinde 06 Hk 1637/5 demirbaş numarasına kayıtlı mecmuanın içinde yer almaktadır. Bu nasihatnamenin müellifi olan Yahya için kesin bir kanaat ileri sürecek delilimiz yoktur. Şairin tespiti için edebiyat tarihimizdeki 18 Yahya mahlaslı şair üzerinden bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Eser, kaside nazım şekli ile yazılmakla birlikte bu nazım şeklinin methiye, tegazzül, dua gibi bölümleri bu şiirde bulunmamaktadır. Nasihatnamede “dünyanın faniliği, ölüm ve sonrası, nefsin hileleri” gibi konular etrafında öğütler verilmektedir.

Ravza-i Evliyâ adlı vefeyatnâmesi ile ünlü XVII. yüzyıl müellifi Bursalı Baldırzâde Mehmed Efendi’nin, Selîsî mahlasıyla yazdığı şiirleri de vardır. Selîsî’nin, bu çalışmaya konu olan, tamiye yani muammada isim gizleme usullerine dair muhtasar risalesi ve muamma manzumeleri, devrin bir başka Bursalı şairi Ni‘metî’nin, bugün Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesine taşınan Giresun İl Halk Kütüphanesi kolleksiyonunda 28 HK 3647 numarasıyla bulunan muamma mecmuasında kayıtlıdır. Der Teşbîhât-ı Mu‘ammâî başlıklı risale, dört temel tamiye başlığına dair örnekli açıklamaları içeren, muamma uygulamasına yönelik kısa bir metindir. Muamma risalesinin yanı sıra mecmuada Selîsî’nin kırk yedi farklı isme yazılmış, altmış muamma manzumesi yer almaktadır. Bunlardan beşinin çözüm yolu mısra altında ve sayfa kenarında verilmiştir. Çözümü açıklanmamış birçok muammanın da çözümüne dair ipuçları kırmızı mürekkeple işaretlenmiştir. Bu çalışmada muamma türüne dair bir girişten sonra Selîsî’nin hayatı ve eserlerine değinilmiş, söz konusu risale ve muammaların yer aldığı mecmua tanıtılmış, Selîsî’nin muamma risalesinin içeriği, muammeyatında yer alan manzumelerin biçim-içerik özellikleri, tamiye usulleri ve çözüm yolları incelenmiş oluıp Der Teşbîhât-ı Mu‘ammâî ile muammeyatın transkripsiyonlu çevirisi ve dilici çevirisi sunulmuştur.

Amasyalı bir şair olan Mihrî Hatun klasik Türk şiirinde kadın şair denince akla gelen ilk isimlerden biridir. Çoğu kaynakta yaşamını sadece Amasya’da geçirdiği belirtilse de bilhassa bazı şiirlerinden yola çıkarak İstanbul’da belli bir süre bulunmuş olabileceği üzerinde de durulmaktadır. Doğum tarihi hakkında kesin bilgilere ulaşılamayan Mihrî Hatun’un İstanbul’un fethinden kısa bir süre sonra doğduğu ve XVI. yüzyılın başında vefat ettiği konusunda görüş birliğine varılmaktadır. Babası “Belâyî” mahlası ile şiir yazan Mihrî Hatun’un iyi bir eğitim aldığı, Arapça ve Farsçayı bildiği ve dinî ilimlerde iyi yetiştirildiği belirtilmektedir. XV. yüzyılda birçok şair ile edebî sohbetlerde bulunduğu ve bazılarını da bizzat tertip ettiği ifade edilmektedir. Şiirlerinde duygularını içten ve sade bir dille ifade etmeyi tercih etmiştir. Bir Divan’ı bulunan Mihrî Hatun bu eseri ile birçok araştırmaya konu olmuştur. Klasik Türk edebiyatına mensup bir şair olarak Mihrî Hatun’un çalışmamıza konu olmasına kaynaklık eden ise Kütahya Vahid Paşa İl Halk Kütüphanesi koleksiyonu içinde “43 Va 2871” arşiv numarası ile kayıtlı mecmuadır. Mecmuada yaptığımız inceleme sonucunda Mihrî mahlasıyla yazılmış 20 gazele rastladık. Bununla birlikte gazellerin tamamının Divan’ında bulunmadığını tespit ettik. Ancak mecmuadaki gazellerin Mihrî Hatun’a ait olduğu ile ilgili kesin bir bilgi olmadığından dil ve üslup yönünden ipuçları bulmaya çalıştık. Bundan hareketle gazellerin Mihri Hatun’a ait olduğunu düşünmemizi sağlayan özellikler tespit ettik. Ancak tüm bunlar şüphelerimizi tamamen ortadan kaldırmasa da gazellerin ortaya çıkmasının alana katkı sağlayacağını düşünerek çalışmayı gerçekleştirdik. Temel amacımız Mihrî Hatun’la ilgili bundan sonra yapılacak çalışmalara katkı sağlamak ve klasik şiirdeki önemini vurgulamaktır.

Türkiye’de folklor, tanımlayıcı ve tarifleyici mahiyetteki ilk yazıların yayımlanması ile birlikte bir bilim dalı olarak kabul edilmiş; Türk Ocakları, Halkevleri ve bazı derneklerin faaliyetleri sonrası üniversitelerde folklor eğitimi başlamıştır. Bunun yanında üniversiteler dışında folklor çalışmaları yapan bazı eğitim- öğretim kurumları bulunmaktadır. Bunlardan biri de Kastamonu Lisesidir. 1885 yılında dönemin Kastamonu Valisi Abdurrahman Paşa tarafından “Kastamonu Mekteb-i İdadî Mülkisi” adıyla açılan günümüzdeki adıyla Abdurrahmanpaşa Lisesi, Anadolu’da idadî seviyesinde açılan ilk resmî devlet lisesi olma özelliği taşımaktadır. Okulun adı 1912 yılında “Kastamonu Mekteb-i Sultanisi”, 1923 yılında “Kastamonu Lisesi”, 1963 yılında ise kurucusuna ithafen “Abdurrahmanpaşa Lisesi” olarak değiştirilmiştir. 1930 yılında karma eğitime geçen okul, eğitim tarihinde Anadolu’nun seçkin okulları arasında yer almıştır. Lisenin mezun ettiği isimler arasında birçok üst düzey kamu görevlisi, yazar, şair ve bilim insanı bulunmaktadır. Okuldaki folklor çalışmaları, bünyesinde kurulan “Hars Derneği” eliyle yürütülmüştür. Öğrenciler yaz tatillerinde okul idaresi ve öğretmenlerin isteği üzerine genellikle halk edebiyatı alanında derlemeler yapmış; “Hars Derneği” incelemesi sonrası yayımlamaya değer bulunanlar 1931-1936 ders yılları arasında, otuz bir sayı çıkarılan “Kastamonu Lise Mecmuası” adlı okul dergisinde yayımlanmıştır. Bununla birlikte yazıların bir araya getirildiği, “Kastamonu Vilayet Matbaası”nda, 1933 yılında basılan Derlediklerimiz, Mâni, Koşma, Bozlak, Oyun ve Âdetler adlı kitap okulun folklor derlemelerinin göstergesi olarak önemli bir yerde durmaktadır. Bu makalede Kastamonu Lisesinin folklor çalışmaları incelenecek, sözü edilen süreli yayın ve kitaptaki yazılardan yola çıkılarak Lisesi’nin yerel folklor derlemelerindeki rolü ele alınacaktır.

İslam Dünyası’nda en yaygın tarikatlardan birisi Halvetiyye tarikatıdır. Bu tarikat Azerbay-can coğrafyasında ortaya çıkmış ve tüm dünyaya yayılmıştır. Seyyid Yahya Şirvânî tarikatın bu şekilde yayılmasını sağlayan şahıstır. Şirvânî hem öğrencileri hem de yazdığı eserlerle bu tarikatın yayılmasına büyük katkı sağlamıştır. Fakat Seyyid Yahyaʼnın vefatından sonraki dönemde bölgede yaşanan siyasi gelişmeler buradaki yazılı Halveti geleneğinin kaybolması-na veya farklı ülkelere götürülmesine yol açmıştır. Çalışmamıza konu olan el-İhtiyârâtuʼl-Kâfiye risalesi de bu kaderi yaşamış eserlerden biridir. Çalışmada öncelikle risalenin müellifi tespit edilmiştir. Daha sonra risalenin Küveyt, Mısır ve Türkiye kütüphanelerinde bulunan sekiz nüshası olduğu belirlenmiştir. Bu nüshalardan tarih bakımından en eski olan dördü tespit edilerek bu nüshalar esasında risalenin tahkik ve incelemesi yapılmıştır. Tahkikte risa-lenin tarihi bilinen en eski nüshası olan ve Kılıç Ali Paşa Koleksiyonuʼnda bulunan 1021/1612 yılında istinsah edilmiş nüsha esas alınmıştır. Risalenin müellifi olan Seyyid Yahya Şir-vânîʼnin hayatı, eserleri ve görüşleri alanında çok sayıda çalışma yapılmış olduğundan bu konu üzerinde fazla durulmamıştır. Çalışmanın asıl amacı hem Seyyid Yahya Şirvânî hem de Azerbaycanʼda yaşamış diğer Halveti şeyhlerine ait çok sayıda ortaya çıkarılmamış yazma eserin olduğu konusunu gündeme getirmektir. Diğer amacı ise Şirvânîʼnin kendisine ait ol-duğu tespit edilen tek Arapça eserdeki üslubunu öğrenmektir. Hem Seyyid Yahya Şir-vânîʼnin hem de halifelerinin yürüttüğü çalışmaların en önemli kollarından birisi yazdıkları eserler idi. İster Seyyid Yahyaʼya ait isterse de diğer Azerbaycanʼlı Halvetî şeyhlerine ait Arapça, Türkçe ve Farsça Halvetiyye tarikatının esaslarını anlatan veya genel olarak tasavvuf alanında çok sayıda yazma eser bulunmaktadır. Fakat bu eserlerden sadece Seyyid Yahya Şirvânîʼye ait olanlar hakkında çalışmalar yapılmış, diğer eserler hakkında detaylı inceleme yapılmamıştır. Seyyid Yahya Şirvânîʼnin eserleri hakkında yeni bir şey ortaya çıkarmak ol-dukça zordur. Çünkü günümüze kadar Halvetiyye tarikatının ʽPîr-i Sânîʼsinin hayatı, eserleri ve halifeleri hakkında kitap, bildiri, makale, sempozyum şeklinde oldukça çok sayıda bilim-sel çalışmalar yapılmıştır. Fakat gördüğümüz kadarıyla müellifin çalışmamıza konu olan el-İhtiyârât isimli risâlesi araştırmacıların gözünden kaçmıştır. Bu yüzden müellife ait olduğu kesin olarak bilinen tek Arapça risâlenin tahkik ve çevirisinin önemli olduğu kanaatine va-rılmıştır. Bu risale sayesinde Seyyid Yahya Şirvânîʼnin Arapça eser yazımında kullandığı yön-temi öğrenme imkânımız olacaktır. Risalenin bir diğer önemi ise hala Seyyid Yahyaʼya aid yeni elyazması halinde eserlerin var olabileceği ihtimalini güçlendirmiş olmasıdır. Seyyid Yahya Şirvânî bir yöntem olarak eserlerinin hiçbirinde kendi ismini kullanmamaktadır. Bu gelenek Azerbaycanlı Halvetî şeyhleri tarafından devam ettirilmiştir. Fakat tevazu duygu-sundan kaynaklanan bu yöntem daha sonraki dönemlerde bu şeyhlere ait eserlerin birçoğu-nun müellifinin karıştırılmasına sebep olmuştur. Bunun en dikkat çeken örneği de Beyânuʼl-Esrâr eseridir. Bu eser yedi farklı müellife nispet edilmiştir. Çalışmamıza konu olan el-İhtiyârât risâlesinin elimizde bulunan nüshalarında da müellif ismi bulunmamaktadır. Bu-nun tek istisnası Mısır nüshasıdır. Nüshanın giriş kısmında kâtip istinsah ettiği mecmuada yer alan risalelerin müelliflerinin isimlerine de yer vermiştir. Çalışmanın asıl amacı Azerbay-can tasavvufunun çok sayıda Arapça kaynaklarından birini ortaya çıkarmakla birlikte Seyyid Yahya Şirvânîʼye ait hala farklı eserlerin olabileceği ihtimalini gündeme getirmektir. Bir diğer amacımız ise Seyyid Yahya Şirvânîʼnin eserlerinde kullandığı Arapça üslubunu kısmen de olsa öğrenmektir. Umuyoruz ki dünyanın farklı yazma eser kütüphanelerinde yapılacak ar-şiv araştırmaları hem Seyyid Yahya Şirvânî hem de diğer Azerbaycan sufilerine ait eserleri ortaya çıkaracaktır.