Gotowa bibliografia na temat „Folklor, Türkiye”

Efsaneler, toplumun genel belleğidir, kişiliğini ve kimliğini yansıtır. Ancak sebep sonuç ilişkisine dayalı tarih anlatısından farklıdır. Efsane anlatısında temel amaç, olağanüstü olayları nakletmek değil; derviş, veli, arif, eren ya da bilge adını verdiğimiz özel kişilerin yaşam serüvenleri çevresinde oluşan öykülerden ders çıkarmak ve alınması gereken bu dersleri belleklere kazımaktır. Nitekim söz konusu öyküler / efsaneler, Osmanlı coğrafyasında dilden dile söylenerek, gelişerek, farklı varyantlarıyla zenginleşerek bir yandan gönülleri fethettiler; bir yandan da birliğin, dirliğin ve ulus olma bilincinin uyanmasında önemli görevler üstlendiler. Sepetçioğlu bu mucizeyi gerçekleştiren efsaneleri bir folklor araştırmacısı olarak değil, bir öykücü gözüyle görmüş, düzenlemiş ve hatta kurgulamıştır.

Ad biliminin bir alt kolu olan yer ad bilimi, yer adlarını yapı, köken ve anlam açısından incelemektedir. Yer adlarının anlamsal olarak ele alındığı çalışmalarda genel olarak incelenen bölgenin doğal ve beşeri unsurlarının yer adlarına yansımaları görülmektedir. Yer adları, toplumun sosyal, ekonomik, kültürel, coğrafi ve tarihî özelliklerini yansıtan önemli bir unsur olup özel adlar gibi belirli nedenlere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Türkiye’de dil bilimi alanında yapılan yer adları çalışmaları genellikle köy adları ile ilgilidir. Mahalle, bulvar, cadde ve sokak adları konusunda yapılan çalışmalar ise daha çok üniversitelerin coğrafya bölümlerinde “şehirsel toponomi” adı altında yapılmakta olup bu çalışmalarda mahalle, bulvar, cadde ve sokak adlarının verilme nedenleri siyasi, sosyolojik, ekonomik ve kültürel açılardan incelenmektedir. Batman ilinin bulunduğu bölge farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış, çeşitli coğrafi özellikleri içerisinde barındıran, tarihî yapıları ve kültürel unsurları ile önemli bir konuma sahiptir. Batman 1947 yılında bucak statüsünü kazanmış, 2 Kasım 1955 yılında da Batman’da belediye teşkilatı kurulmuştur. 1957 yılında ilçe, 16 Mayıs 1990 tarihinde il olmuştur. Batman ilinin Beşiri, Gercüş, Hasankeyf, Kozluk ve Sason olmak üzere beş ilçesi bulunmaktadır. Batman; Diyarbakır, Muş, Bitlis, Siirt ve Mardin illeriyle komşudur. Batman ilinin kuruluşu yakın bir tarihte olmasına rağmen Batman ilinin bulunduğu coğrafya medeniyetlerin beşiği olarak kabul edilmektedir. Bu çalışmada Batman il merkezi ile Beşiri, Gercüş, Hasankeyf, Kozluk, Sason ilçelerinde bulunan ve Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünün web sayfasındaki bilgiler esas alınarak tespit edilen 135’i mahalle, 38’i bulvar, 259’u cadde ve 169’u sokak adı olmak üzere toplamda 601 ad, leksik-semantik açıdan incelenip 28 başlık altında sınıflandırılmıştır. Tespit edilen mahalle, bulvar, cadde ve sokak adlarının Batman merkeze ve ilçelere göre dağılımı başlıklar altında tablo halinde gösterilmiştir. Ayrıca çalışmanın sonunda Batman il merkezi ile Beşiri, Gercüş, Hasankeyf, Kozluk, Sason ilçelerinin mahalle, bulvar, cadde ve sokak adlarının leksik-semantik dağılımı, il ve ilçe merkezi bazlı tablo ve grafikler halinde verilmiştir.

Turancılık fikri 19.yy’dan itibaren romantik tarzda Ziya Gökalp’ın öncülüğünde Türk şiirinde kendisine yer bulmuştur. Cumhuriyet’in ilanından 1944 Irkçılık- Turancılık Davası’na kadar geçen süreçte ise kavram, Hüseyin Nihal Atsız ve onun çevresinde teşekkül eden Türkçü- Turancı fikir adamlarının ortaya koyduğu makale, deneme ve şiir gibi farklı yazı türleriyle etki alanını geliştirmiştir. 1970’li yıllara gelindiğinde ise Turancılık fikri ve Türkiye dışındaki Türkler meselesi Türk düşünce hayatında canlılığını korumakla birlikte şiir türünde pek çok Türkçü şairin eserine konu olmuştur. Bu çalışma 1973-1975 yılları arasında Ötüken dergisi örneğinden hareketle Turancılık Fikri ve Dış Türkler konusunun Türk şiirine yansımasını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ötüken dergisinde yayımlanan şiirlere yönelik alan yazında Turancılık ve Dış Türkler konusunun inceleme nesnesi olmadığı anlaşılmaktadır. Araştırma, bu yönüyle edebiyat tarihçiliği ve konuyla ilgili diğer sosyal bilimler alanına katkı sunması bakımından özgün bir çalışmadır. Çalışmada veri toplama aşamasında Ötüken dergisinin 1973-1975 yılları arasındaki tüm sayıları doküman inceleme yöntemine göre ele alınmıştır. İnceleme sonucunda ortaya çıkan şiirlerde, içerik analizi yöntemi kullanılarak Turancılık fikri ve Dış Türkler konusu ortaya konmuştur. Çalışmada Ötüken Dergisinin 1973-1975 yılları arasında yayımlanan sayılarında Turancılık fikri ve Dış Türkler konusunun “Tek Devlet Çatısı Altında Siyasi Bir Türk Birliği, Esir Türk Yurtları: Turan, Turan’dan Bir Parça: Kıbrıs, Turan’dan Bir Parça: Kerkük, Büyük Emel: Türk Birliği, Turan Ülküsü, Yeryüzünde Türk Hâkimiyeti: Turan” olmak üzere yedi ana başlıkta toplanmıştır. Ötüken Dergisinde 1973-1975 yılları arasında toplam 46 şiirin Turancılık fikri ve Dış Türkler konusuyla ilgili olduğu ortaya çıkmıştır. Çalışmada en fazla şiirin esir Türk yurtları ile ilgili olduğu anlaşılmaktadır. Çalışmada Gavseddin Koçak, Elmas Yıldırım, Refet Körüklü, Murat Çetin, Mustafa Türker, Osman Nuri Kurt, Mustafa Kayabek, Taylan Dermiutku ve Bahtiyar Körbahtı isimli şairlerin Turancılık ve Dış Türkler konusunda birden fazla şiiri olduğu tespit edilmiştir. Ötüken Dergisi, bu yönüyle 1970’li yılların başında Türkçü ve Turancı fikrin şiir türü aracılığıyla edebi alanda varlık göstermesinde önemli bir görevi yerine getirmiştir.

Toplumların kültür ve medeniyetine kaynaklık eden rüyalar insanlığın var oluşundan bu yana önemini korumuştur. Rahmanî, şeytanî ve nefsanî olmak üzere farklı özellikler arz eden rüyalar medeniyetler tarihine ışık tutan ayna gibidir. İlkel toplumlarda rüyalar genel itibariyle iyi ya da kötü olmak üzere iki ana grupta kabul edilmiş; kötü rüyalardan korunmak için birtakım ritüeller geliştirilmiştir. İnanç sistemleri ve öğretiler açısından incelendiğinde din-rüya ilişkisi Animizm’e kadar gitmektedir. İslami gelenekte ise rüyaların gaybdan haber verme, bilinmeyeni bildirme gibi özellikleri üzerinde durulmaktadır. Kutsal kitabımız Kur’ân’da rüya ve rüya tabirleriyle alakalı birçok sure ve ayette geçmekte; rüya görme ve yorumlama yeteneği bir peygamberlik alameti sayılmaktadır. Eski Türk Edebiyatı ilk dönem metinlerinde birer anlatı ögesi olarak kullanılan rüyalar ilk kez Eski Uygur Türkçesi döneminde edebî birer unsur olarak kullanılmışlardır. Sonraki dönemlerde bu kullanım gelişerek devam etmiş ve çalışmamıza konu olan Çağatay Türkçesi dönemine kadar gelmiştir. Adını Cengiz Han’ın Börte Hatun’dan doğan ikinci oğlundan alan bu dönemde çeşitli divan, mesnevi, tezkire, dil ve edebiyat eserleri, dinî, ahlâkî, biyografik, tarihî vb. türlerinde çok nadide eserler verilmiştir. Çalışmamızda bu döneme ait seçilen eserler taranmış, eserlerde geçen rüya motifleri tespit edilen örnekleriyle birlikte sunulmuş, anlatılan hikâyelerin Türkiye Türkçesine aktarımı verilmiştir. Tespit edilen hikâyeler şu başlıklara ayrılmıştır: 1. Tāríĥ-i Enbiyā ve Ĥukemā Adlı Eserdeki Rüya Motifleri; 1.1. Yakup Aleyhisselâm’ın Rüyası, 1.2. Yusuf Aleyhisselâm’ın Rüyası, 1.3. Sakinin ve Fırıncının Rüyası, 1.4. Melik Reyyân’ın Rüyası, 1.5. Velîd bin Musab’ın Rüyası, 1.6. Buhtunnassar’ın Rüyası; 2. Tāríĥ-i Mülūk-ı ‘Acem Adlı Eserdeki Rüya Motifleri; 2.1. Babek’in Rüyası, 2.2. Erdevan’ın Rüyası; 3. Gülistan Tercümesi Adlı Eserdeki Rüya Motifleri; 3.1. Horasan Meliklerinden Birinin Rüyası, 3.2. Salihlerden Birisinin Rüyası olmak üzere alt başlıklara ayrılmıştır. Her bir hikâye içerisinde yer alan rüya motifi özenle kategorilendirilmiş, yorumlanışlarına göre de kendi içlerinde sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma neticesinde geleneklerin, örf ve âdetlerin devamında rol oynayan rüyaların Türk toplumunda İslamiyet öncesi dönemde daha simgeselken İslamiyet sonrası dönemde verilen mesaj açısından daha açık ve daha dini temalı olduğu görülmüştür. Motiflerin tasnifine yönelik kullanışlı bir yöntem geliştiren Stith Thompson’un Motif-Index of Folk-Literature (MIFL) adlı eserinden yola çıkarak çalışmamızda tespit ettiğimiz bu motifleri eserde yer alan motiflerle karşılaştırmış; motiflerin örtüştüğü yerlerde MIFL’deki kod numarasıyla rüya anlatılarının yanında vermiştir. Bunun neticesinde tespit edilen rüya metinlerindeki motifler yorumlanışlarına göre de 1. Doğumun ve Kutsallığın Nesnelerle Simgeleştiği Rüya Motifleri, 2. Topraklarını Genişletme Ülküsünün Göğe Ait Unsurlarla Simgeleştiği Rüya Motifleri, 3. Müjdeli Haber Veren Rüya Motifleri, 4. Karşılaşılacak Durumları Gösteren Rüya Motifleri, 5. Rehberlik Eden Rüya Motifleri, 6. Türbe, Yatır, Mezarlarda Yatanlarla İlgili Rüya Motifleri, 7. Topraklarını Genişletme Ülküsünün Yeryüzüne Ait Unsurlarla Simgeleştiği Rüya Motifleri adlı kategoriler altında değerlendirilerek okuyucuya sunulmuştur.

The Eastern Black Sea Region, which has a very important position in honeybee breeding, stands out with its valuable nectar and pollen resources for bees, thanks to its rich plant species. In this region, beekeeping is carried out intensively and traditional knowledge is also used. This research aimed to reveal the folkloric data related to bee diseases, their treatments, and prevention from the disease in Ordu-Giresun Region, evaluate the obtained data with rational data, and contribute to veterinary medicine folklore, in particular beekeeping. The study material consisted of the data obtained from 39 volunteers, who were determined to have good knowledge about beekeeping in Ordu-Giresun Region, between 26 August 2017 and 20 September 2018. The data obtained from the participants were specified in the results section as a superscript at the end of each data. The information compiled using the information compilation form was analyzed under “bee diseases, treatments and prevention” and “hive disinfection and bee immunity”. The study determined that the data obtained on six different bee diseases and food poisoning in bees were generally compatible with the literature on the subject. As a result, it can be stated that the folkloric medicine based on experience regarding bee diseases, treatments, and protection from diseases continues to be practiced today in Ordu-Giresun Region, but the source persons could not provide or have no knowledge about viral diseases of bees and poisoning caused by pesticides; however, folkloric methods applied in beekeeping are sensible and rational in the light of scientific data. Keywords: Bee, Folklore, Ordu-Giresun Region, Türkiye.

Kültürel ve folklorik ögeler açısından oldukça zengin edebi bir tür olan masalların çevirisi oldukça zorlu bir edimdir. Nitekim kültürel ve folklorik ögeler kaynak ve erek topluma göre farlılık göstermektedir. Bu nedenle çevirmenler masallardaki kültürel ögelerin aktarımını sağlamak için çeşitli çeviri stratejilerine başvurarak farklı çeviri yaklaşımları benimsemektedir. Bu çalışmada, Rus kültüründe önemli bir yeri olan Aleksandr Sergeyeviç Puşkin’in masallarının Türkçe ve Fransızca çevirileri kültürel ögelerin aktarımı bağlamında incelenmektedir. Puşkin’in 1830’lu yıllarda kaleme aldığı masallar, biçim olarak şiir-fabl karışımı olma özelliği ve Rus kültürüne özgü zengin kültürel ögeler içermesi bakımından dikkat çekicidir. Bu çalışmada Puşkin’in beş masalının Rusça/Fransızca ve Rusça/Türkçe dil çiftlerinde, biri “eski” diğeri “yeni” olmak üzere, ikişer çevirisi incelenmiştir. Kuramsal bağlamda Puşkin’in Türkçeye ve Fransızcaya çevrilen masallarında kültürel ögelerin aktarımında Aixelà’nın kültüre özgü ögeler [ing. culture-specific items] kavramından ve kültürel ögelerin aktarımı için önerdiği çeviri stratejilerinden yararlanılmıştır. Ayrıca, Venuti’nin öne sürdüğü yabancılaştırma ve yerlileştirme stratejileri kullanılmış, masallar farklı yıllarda yeniden çevrildiği için Berman’ın yeniden çeviri hipotezi ışığında değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, kültürel ögelerin aktarımı bağlamında Puşkin’in masallarının Türkçe çevirilerinin yeniden çeviri hipotezini doğruladığı, ancak incelenen Fransızca çevirilerinin hipotezi doğrulamadığı tespit edilmiştir.

Bu makalede, daha çok Eski Türk Edebiyatı çalışmaları kapsamında yer alan “metin neşri” konusundaki yöntem ve yaklaşımların Türk Halk Edebiyatı çalışmaları bünyesindeki türkü metinlerinin tespit edilmesinde de kullanılabileceği üzerinde durulmuştur. Bu çerçevede öncelikle “metin neşri” çalışmalarının terminolojisi ve temel esasları ana hatlarıyla ele alınmıştır. Bunlardan özellikle “nüsha”, “müellif nüshası”, “müstensih nüshası”, “metin tamiri” ve “metin kurma” kavramları, Eski Türk Edebiyatı disiplininin belli başlı uzmanlarının görüşleri çerçevesinde değerlendirilmiştir. Ardından söz konusu kavramlarla ilgili yöntem ve yaklaşımların Türk Halk Edebiyatı sahasında türkü metinlerinin tespitinde nasıl uygulanabileceği tartışılmıştır. Ancak burada asıl söz konusu olan, türkü metinlerinin Arap harfli metinler içeren kaynaklardan Latin harflerine aktarılması değil; özellikle yakın dönem âşıklık geleneği çerçevesinde üretilmiş türkülerin metinlerini doğru tespit etme çabasıdır. Bu çerçevede bir türkünün Arap ya da Latin harfli, elyazması ya da matbu, ses ya da görüntü kaydı şeklindeki farklı kaynaklarda yer alan varyantlarını birer “nüsha” olarak değerlendirmek mümkündür. Bu durumda söz konusu türkünün, üreticisi olan âşığın kendisi dışında başka birileri tarafından yazılmış, yayına hazırlanmış ya da icra edilerek seslendirilmiş metinleri birer “müstensih nüshası”; âşığın, söz konusu türküyü icrasını içeren bir ses veya görüntü kaydında ortaya koyduğu metin ise “müellif nüshası” olarak değerlendirilebilir. Âşığa ait, müellif nüshası olarak değerlendirdiğimiz bir ses kaydı varsa türkü metninin tespit edilmesinde bu kayıt esas alınmalıdır. Böyle bir kayıt yoksa metin neşri esasları çerçevesinde türkünün mevcut metinleri karşılaştırılmalı, farklılıklar üzerinde durulmalı, varsa yanlışlıklar tespit edilmeli ve gerektiğinde usulünce metin tamiri yapılmalıdır. Böylece hem âşık tarafından ortaya konmuş asıl metin hem de bu metnin varyantları tespit edilmiş olacaktır. Bu da hem metnin doğru anlaşılmasına hem de türkünün varyantlaşma süreciyle ilgili sağlıklı değerlendirmeler yapılmasına imkân tanıyacaktır. Bu değerlendirmeler ışığında, çalışmanın bir sonraki bölümünde, Âşık Veysel’e ait “Esti Bahar Yeli Karlar Eridi” adlı türkü, metin neşri esasları çerçevesinde ele alınmıştır. Türkünün 12 farklı kaynaktaki metinleri karşılaştırılmış, âşığın ses kayıtlarının kılavuzluğunda bu metinlerdeki yanlışlıklar tespit edilmiş ve bunların doğru şekilleri aktarılmıştır. Çalışmanın sonuç bölümünde de türkü metinlerinin tespitinde metin neşri esaslarının nasıl ve neden kullanılması gerektiği üzerinde durulmuş, ardından da Âşık Veysel’in söz konusu türküsüyle ilgili yanlışlıkların yol açtığı durumlar değerlendirilmiştir.

Abstract This study is aimed at determining some of the plants traditionally used in the treatment of diseases by the local people living in Kastamonu province center and surrounding villages. A face-to-face questionnaire was applied and semi-structured interviews were conducted with 52 informants, 34 women and 18 men. Identification of 92 plants belonging to 41 families has been confirmed and their medicinal uses have been recorded. The most used families were Rosaceae (13 taxa), Asteraceae (11), and Lamiaceae (11). The most preferred folk recipes of medicinal plants was decoction (55 taxa) and in preparations and applications, the most used were the leaves (45 taxa). According to the International Classification of Primary Care categories, plants were the most used for digestive disorders (37 taxa), respiratory disorders (27 taxa), and urological disorders (24 taxa). The highest use-value was recorded for Urtica dioica (0.519), and highest relative frequency citation was recorded for Tilia rubra subsp. caucasica (0.231). Male genital diseases had the highest informant consensus factor value (0.83). New areas of use were also determined for Pilosella leucopsilon subsp. pilisquama, Galium palustre, and Astragalus nitens. With this study, new information for folkloric medicines is presented and the usage of herbal drugs in the study area are enhanced.