Gotowa bibliografia na temat „Archiwum Kompozytorów Polskich”

Kontakty Romana Palestra z Polskim Wydawnictwem Muzycznym możliwe są do odtworzenia dzięki korespondencji zachowanej w spuściźnie kompozytora, zdeponowanej w Archiwum Kompozytorów Polskich Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Są to przede wszystkim listy od przedstawicieli wydawnictwa do kompozytora, a w niektórych przypadkach także zachowane przez twórcę kopie lub brudnopisy listów własnych. Korespondencja ta dzieli się na trzy części, obrazujące losy kontaktów twórcy z jego polskim wydawcą w kontekście zmieniających się warunków politycznych: 1) do ogłoszenia informacji o emigracji kompozytora, 2) w okresie tzw. odwilży popaździernikowej; oraz 3) w ostatnich latach życia twórcy – po zniesieniu zapisu cenzury na jego nazwisko. Artykuł przybliża zarówno obraz zachowanej korespondencji, jak i najważniejsze wątki relacji między Romanem Palestrem a Polskim Wydawnictwem Muzycznym w okresie od 1947 do śmierci kompozytora, z uwzględnieniem sytuacji politycznej w kraju.

Andrzej Panufnik (1914-1991) opuścił Polskę w lipcu 1954 r. z przyczyn politycznych i osiadł w Wielkiej Brytanii. Po śmierci kompozytora, jego żona, Camilla, przekazała kolekcję rękopisów muzycznych męża do zbiorów londyńskiej British Library, gdzie weszły w skład specjalnie wydzielonej Panufnik Collection. Cała reszta spuścizny pozostała w domu, w Twickenham pod Londynem, gdzie twórca mieszkał od 1963 r. W 2023 r. Lady Panufnik, pozostająca w stałym kontakcie z Beatą Bolesławską-Lewandowską, autorką licznych prac o Panufniku, zaangażowaną w sprawę zabezpieczenia spuścizny twórcy, zgodziła się przekazać archiwalia męża do Archiwum Kompozytorów Polskich, działającego w ramach Gabinetu Zbiorów Muzycznych Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego.

Komunikat przedstawia materiały związane z postacią i twórczością Witolda Lutosławskiego zachowane w archiwum Stefana Jarocińskiego (od jesieni 2017 r. wchodzącego w skład Zbiorów Specjalnych Instytutu Sztuki PAN). Wśród archiwaliów znajduje się m.in. trzynaście listów będących dowodem wieloletniej przyjaźni między tymi dwoma wybitnymi osobowościami oraz materiały zebrane przez Jarocińskiego przy okazji prac nad publikacjami na temat dzieł i samego twórcy Mi-parti. Przyjaźń między Stefanem Jarocińskim, jednym z głównych przedstawicieli drugiego pokolenia muzykologów polskich, i Witoldem Lutosławskim, artystą wliczonym do panteonu najwybitniejszych kompozytorów stulecia, jest wzruszającym przykładem relacji między tymi dwiema wybitnymi postaciami polskiej kultury II poł. XX wieku. Znajomość, która sięgała czasów nauki w warszawskim Gimnazjum im. Stefana Batorego, a która po latach przerodziła się w przyjaźń, przerwana została wojenną zawieruchą. Po wojnie spotkali się po raz pierwszy w roku 1946 w Paryżu, gdzie Jarociński dotarł po wyzwoleniu z oflagu w Murnau, a Lutosławski przyjechał na zorganizowany przez UNESCO koncert, w programie którego znalazły się m.in. jego Wariacje symfoniczne. W ciągu trzech miesięcy na przełomie roku 1946/47 spędzali ze sobą wiele czasu, a miejsce z tym czasem związane – paryskie Battignoles – kompozytor obdarzył szczególnym sentymentem. Krótko po powrocie do Polski, 10 III 1947 r., wysłał do Jarocińskiego list, w którym zachęcał go do powrotu do kraju i przedstawił perspektywę objęcia wakującego stanowiska redaktora w Teatrze Radiowym. W kolejnych pismach dzielił się wrażeniami z wydarzeń artystycznych, ale pisał też o sprawach osobistych, wspominając m.in. osobę zaprzyjaźnionego także z Jarocińskim Michała Spisaka. Dzieła Lutosławskiego zainspirowały Jarocińskiego na tyle, że dość szybko stały się obiektem jego analiz i studiów; sylwetkę kompozytora przygotował na inaugurację prowadzonej przez siebie w tygodniku Przegląd Kulturalny rubryki „Sylwetki twórców”. W tym samym czasie rozpoczął pracę w Państwowym Instytucie Sztuki (późniejszym Instytucie Sztuki PAN), gdzie obok badań nad historią polskiej krytyki muzycznej i rozważań na temat muzyki przełomu XIX i XX w., kilkakrotnie powracał do twórczości bliskiego sobie kompozytora (artykuły i recenzje na łamach wydawanych przez Instytut czasopism: Muzyka (miesięcznik i kwartalnik), Studia Muzykologiczne oraz Materiały do Studiów i Dyskusji z Zakresu Teorii i Historii Sztuki, Krytyki Artystycznej oraz Metodologii Badań nad Sztuką. Planował też przygotować monografię o kompozytorze. Na te wielokrotne dowody przyjaźni muzyk odpowiedział, poświęcając Jarocińskiemu skomponowane jego pamięci Grave, utwór, który rozpoczyna „motyw lasu” z Peleasa i Melizandy – symboliczny hołd oddany naukowej pasji Jarocińskiego. Do komunikatu dołączono edycję trzynastu nieznanych wcześniej, niepublikowanych listów Witolda Lutosławskiego do Stefana Jarocińskiego z l. 1947–1961. Lektura pism, skonfrontowana ze znaną autorce opracowania wojenną i powojenną korespondencją między Stefanem Jarocińskim a polskim muzykologiem-chopinologiem, Ludwikiem Bronarskim (zachowana w Polskiej Misji Katolickiej w Marly), pozwoliła na dodanie bądź wyjaśnienie kilku epizodów z życia Jarocińskiego i Lutosławskiego.

Niniejszy artykuł poświęcony jest życiu i muzycznej działalności Leona Kubicy, cenionego w okresie międzywojennym muzyka kościelnego ze Śląska Opolskiego. Był on uczniem Tomasza Cieplika, następnie zaś kontynuował naukę w Szkole Muzyki Religijnej w Ratyzbonie. W tym też czasie stał się znanym i cenionym kompozytorem. Jego dzieła wykonywane były przez liczne polskie chóry na terenie Śląska Opolskiego. Również sam Kubica był czynnym działaczem polskiego środowiska w Rzeszy Niemieckiej i dyrygował szeregiem zespołów. Zaangażowanie to przyczyniło się do jego początkowego uwięzienia w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie, a następnie wysłania go na front wschodni, gdzie zginął. Najnowsze badania oparte na prasie, spuściźnie kompozytora przechowywanej w zbiorach rodziny oraz na dokumentach z archiwów państwowych pozwoliły na przedstawienie nowych informacji do biografii Leona Kubicy, a także jego działalności muzycznej w środowisku polskim na terenie Śląska Opolskiego oraz listy wykonań jego dzieł do 1939 r. W ostatniej części rozważań przedstawiona została analiza Mszy polskiej, najbardziej znanej z jego kompozycji.

Syn szwajcarskich emigrantów, włoski kompozytor Carlo Evasio Soliva (1791–1853) znany jest w Polsce przede wszystkim jako dyrygent, dzięki któremu odbyła się bardzo udana premiera Chopinowskiego Koncertu e-moll op. 11, a także jako pedagog o kontrowersyjnej reputacji. Spory dotyczące oceny jego dorobku muzyczno- -pedagogicznego trwają do dnia dzisiejszego głównie z powodu fragmentarycznej analizy spuścizny kompozytora, rozproszonej po europejskich krajach, w których działał (Włochy, Polska, Rosja, Francja). Na terytorium Królestwa Polskiego i Imperium Rosyjskiego spędził dwadzieścia lat – trzecią część swego życia; w tym okresie osiągnął szczyt kariery zawodowej. Te kluczowe lata w działalności artystycznej Solivy warte więc są szczególnej uwagi. Połączenie faktów zebranych na podstawie źródeł polskich i rosyjskich pozwala na bardziej obiektywne spojrzenie na dorobek Carla Evasia Solivy. Dokumentacja archiwów petersburskich pomaga odtworzyć dalszy przebieg jego kariery, a przede wszystkim opisać etap, który stał się przełomowy w życiu muzyka i ważny dla oceny jego działalności. W warunkach dużej konkurencji i pracy w środowisku muzyków zachodnioeuropejskich, których nie brakowało w Wenecji Północy, nie udało mu się utrzymać na stanowisku pedagogicznym, nie przyniosła mu sławy twórczość kompozytorska, nie został też cenionym kapelmistrzem. Zgromadzone dane rzucają nowe światło na wątpliwości, które zgłaszali muzycy warszawscy na początku XIX wieku, podważając kwalifikacje Carla Solivy. Petersburscy współcześni Solivy cenili tego włoskiego muzyka z solidnym wykształceniem, który święcił sukcesy w Mediolanie, przede wszystkim jako pierwszorzędnego wykładowcę teorii muzyki.

Faktem powszechnie znanym jest praca Romana Palestra w rozgłośni Radia Wolna Europa, o jego kontaktach z paryską Kulturą oraz jej redaktorem naczelnym, Jerzym Giedroyciem, wiadomo natomiast bardzo niewiele. Tymczasem, poza opublikowanymi na łamach tego najważniejszego polskiego pisma emigracyjnego tekstami Palestra, w archiwum Instytutu Literackiego w Maisons-Laffitte zachowała się korespondencja kompozytora z Jerzym Giedroyciem. Pisane w latach 1951–87 listy pozostają świadectwem ich długoletniej znajomości, skupionej na sprawach ważnych dla polskiej muzyki i kultury. Celem artykułu jest przybliżenie relacji Romana Palestra z Jerzym Giedroyciem w świetle zachowanej korespondencji.

Artykuł stanowi próbę porównania eksperymentalnych działań artystycznych kompozytora Bogusława Schäffera i poety Witolda Wirpszy podejmowanych niezależnie od siebie w latach 60. XX wieku. W dorobku tego pierwszego zwrócono uwagę na rolę i sposoby wykorzystania słowa w jego graficznych partyturach; postanowiono tezę, że partyturę S·alto na saksofon altowy i solistyczną orkiestrę kameralną z 1963 roku postrzegać można jako pierwszy w Polsce przykład poezji konkretnej. W dorobku Wirpszy omówiono przede wszystkim nawiązujący do nowych form notacji muzycznej poemat Południe odnaleziony w archiwum poety w Książnicy Pomorskiej w Szczecinie oraz poświęcone notacji muzycznej fragmenty ważnego dla polskiej neoawangardy literackiej eseju Gra znaczeń. Idąc za intuicjami Gillo Dorflesa, działania obu twórców omówiono jako intermedialne z ducha próby odpowiedzi na powojenny „kryzys semiotyczny”, na różne sposoby eksplorowany przez artystów europejskiej neoawangardy.

Tekst zawiera przedruk korespondencji kompozytora Feliksa Nowowiejskiego z prof. Adamem Wrzoskiem i jego żoną Marią z roku 1936, przechowywanej w zbiorach Polskiej Akademii Nauk w Warszawie Oddział w Poznaniu. Tematyka listów dotyczy mało znanej „Pieśni do Matki Boskiej w Dębkach, nad morzem”. Utwór skomponowano ku czci cudownego obrazu Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej znajdującego się w kaplicy w Dębkach (pow. pucki), który F. Nowowiejski oglądał zapewne podczas pobytu wakacyjnego w tejże miejscowości. Letters of Feliks Nowowiejski (1877–1946) to Adam (1875–1965) and Maria (1877–1952) Wrzosek from 1936 (from the heritage of Adam Wrzosek in the Polish Academy of Sciences in Warsaw, Poznań branch) The text includes a reprint of letters exchanged in 1936 between composer Feliks Nowowiejski, and professor Adam Wrzosek and his wife, Maria, included in the collection of the Polish Academy of Sciences in Warsaw, Poznań branch. The letters discuss “The song to Our Lady of Dębki by the sea”, a little-known work of the composer. It was composed in honor of the miraculous painting of Our Lady, Queen of the Crown of Poland. The painting can be admired in the chapel in Dębki (Puck county), and Feliks Nowowiejski had probably seen it while spending his holidays in this particular resort.