Letteratura scientifica selezionata sul tema "Sálfræði"

Þann 18. júní 2015 hélt Stjórnmálafræðideild Háskóla Íslands hátíðarráðstefnu í tilefni af 100 ára afmæli kosningaréttar kvenna á Íslandi. Í tengslum við ráðstefnuna sem bar yfirskriftina „Vald og lýðræði 100 árum síðar“ var dr. Anna Guðrún Jónasdóttir, prófessor emerita við Örebro háskóla í Svíþjóð, gerð að heiðursdoktor við Stjórnmálafræðideild. Anna Guðrún var fyrst íslenskra kvenna til að taka doktorspróf í stjórnmálafræði árið 1991 og jafnframt sú fyrsta til að fá akademískan frama í stjórnmála- og kynjafræði. Því fer vel á því að Anna Guðrún sé fyrsti heiðursdoktor Stjórnmálafræðideildar þar sem þessar greinar eiga heimilisfesti. Fræðimennska Önnu Guðrúnar spannar vítt svið og nær til stjórnmálafræði, félagsfræði, hagsögu, sálfræði og kynjafræði. Hún var meðal þeirra fyrstu til að fjalla um á fræðilegan hátt um kyn, völd og stjórnmál sem þótti býsna ögrandi þegar fræðaferill hennar hófst á 8. áratug síðustu aldar. Hún er frumkvöðull í því að samþætta stjórnmálafræði og kynjafræði og eru merkustu rannsóknir hennar á sviði valds og persónulegra kynjatengsla. Anna Guðrún fluttist ung að árum til Svíþjóðar en hefur haldið tengslum við íslenskt fræðasamfélag. Hér á eftir birtist ávarp Önnu Guðrúnar í tilefni heiðursnafnbótarinnar. Þar sést glögglega hvernig hugmyndaþróun hennar og næmur skilningur á samspili hins persónulega og pólitíska á þátt í að byggja brýr á milli þeirra stjórnmálafræði og kynjafræði á sama tíma og hún dýpkar og breikkar umfjöllunarefni þeirra sem fræðigreina.

Greinin er framlag til umræðu um skólasálfræði á Íslandi – meðal kennara og skólafólks, sálfræðinga og helst á milli allra þessara hópa. Tvenns konar skólasálfræði er kynnt til sögunnar; fyrst fræðin sem æskilegt er að kennarar kunni deili á og síðan fagið sem „skólasálfræðingar“ stunda og standa fyrir. Skýrð eru grundvallaratriði sem lúta að hagnýtingu sálfræðinnar og kynnt málefni sem skipta máli fyrir sameiginlegan skilning kennara og sálfræðinga á hlutverki sálfræðinnar í skólastarfi. Næst er vikið að sálfræði í námi og starfi kennara – og loks er fjallað um þróun í starfi skólasálfræðinga á Íslandi og æskilega stefnu í þeim efnum – með sérstöku tilliti til skóla án aðgreiningar.Við teljum að nýting sálfræðinnar í skólastarfi eigi einkum að byggjast á viðteknum kenningum með sterka rannsókna- og staðfestingasögu, til dæmis um nám, áhuga og þroskaferli – en síður á almennum kenningum sem ætlað er að treysta gildi á við mannúð, réttsýni og lýðræði í kennslu. Sálfræði er auðvitað ekki sneydd gildismati en greinin gagnast best í skólastarfi þegar traustur rannsóknaþáttur og gagnreyndar aðferðir – í samvinnu við kennara – einkenna starfið.Í sögu sérfræðiþjónustu í íslenskum skólum frá áttunda áratug síðustu aldar til nútímans má greina ósamstæð markmið – einkum með hliðsjón af menntastefnu um skóla án aðgreiningar á síðari hluta þessa tímabils. Stefnan er að skólinn eigi að vera fyrir öll börn en nauðsynleg sérfræðiþjónusta til að gera það mögulegt er ekki til staðar innan skólanna. Síðasta aldarfjórðung hefur áhersla í sérfræðiþjónustunni verið á ráðgjöf sem geri kennurum kleift að leysa fjölþætt vandamál innan skólanna, iðulega utan þeirra sérsviðs. Þetta eykur líklega álag og setur mark á starfsanda og árangur í skólum. Aukin þörf fyrir sérfræðiþjónustu í skólum kallar á að lög og reglur beini slíkri þjónustu þangað – ekki þaðan. Þörf er á endurskoðun á lögum og reglugerðum þannig að sérfræðiþekking nýtist til lausnar innan skóla

Lítið er um rannsóknir á áhrifum barneigna og barnauppeldis á hamingju feðra. Markmið þessarar rannsóknar var að öðlast aukinn skilning á hvernig feður upplifa hamingju við að eignast og eiga börn. Fyrirbærafræðilegri nálgun var beitt, þar sem tekin voru opin viðtöl við níu feður. Þeir áttu tvö til þrjú börn, 13 ára eða yngri, og bjuggu allir með barnsmóður sinni. Upplifun feðranna á hamingju var skoðuð út frá þremur kenningum um hamingju; kenningu um jákvæðar tilfinningar, sjálfsákvörðunarkenningu um farsæld og sálrænar grunnþarfir, og kenningu um hamingju út frá auknum lífstilgangi. Niðurstöður rannsóknarinnar sýndu að feðurnir upplifðu hamingjuna á annan hátt eftir að þeir eignuðust börn. Þeir upplifðu meira af jákvæðum tilfinningum; djúpstæðri ást, gleði og þakklæti eftir að þeir eignuðust börnin en áður. Feðurnir tengdu hamingjuna því að hve miklu leyti þeir gætu ráðið sér sjálfir, hversu hæfir þeir töldu sig vera til að sinna foreldrahlutverkinu og hvernig þeir tengdust börnunum. Einnig lýstu þeir auknum lífstilgangi eftir að þeir eignuðust börnin og að hamingjan yrði merkingarbærri og innihaldsríkari. Þrátt fyrir að lífið með börnunum veitti þeim hamingju töldu þeir það líka krefjandi og að mörgu leyti erfiðara en áður, þar sem þeir leituðust við að sinna uppeldi, samræma vinnu og fjölskyldulíf og hafa tíma fyrir maka, vini og áhugamál. Í heildina virtist það þó engu máli skipta í samanburði við þá hamingju sem börnin veittu þeim. Ekki er vitað til þess að hamingja feðra hafi verið rannsökuð með þessum hætti áður. Rannsóknin er mikilvægt framlag til rannsókna á hamingju innan jákvæðrar sálfræði sem og rannsókna á upplifun feðra af hlutverki sínu.

Gerjun (e. incubation) er þegar hlé á vinnu við skapandi verkefni leiðir til betri úrlausna en þegar unnið er áfram að verkefninu. Þegar hlé er gert virðist hugurinn vinna ómeðvitað áfram að því að leita lausna. Gerjun er þannig ein tegund sjálfvakinnar hugsunar (e. spontaneous thought). Hugljómun um lausn er oft afrakstur þessa ferlis, en þá birtist lausnin skyndilega fyrir hugskotssjónum að því virðist áreynslulaust. Að taka sér hlé frá verkefni tryggir þó ekki að gerjun eigi sér stað, heldur getur það að hugurinn reiki stöðugt að ókláruðum verkefnum valdið hugarangri og truflað úrlausnir annarra verkefna. Það er því mikilvægt að rannsaka undir hvaða kringumstæðum sjálfvakin úrvinnsla verður að gerjun.Tilraunir í hugrænni sálfræði hafa ítrekað sýnt fram á að gerjun stuðli að betri úrlausnum skapandi verkefna. Í tilraunum er gerjun framkölluð með því að láta þátttakendur vinna að skapandi verkefnum, gera síðan hlé á þeirri vinnu og sinna öðrum léttum verkefnum, en snúa sér svo aftur að fyrra verkefninu. Í þessum tilraunum eru notuð afmörkuð og skýrt skilgreind verkefni til að hafa stjórn á tilraunaaðstæðum. Verkefnið „ólíkir notkunarmöguleikar“ (e. alternative uses task) er gott dæmi, en þá eru fundin ný not fyrir hversdagslega hluti eins og gaffal eða regnhlíf. Skapandi verkefni í tilraunum eru því mjög ólík skapandi verkefnum sem finnast í skólastarfi. Þegar skapandi verkefni eru lögð fyrir nemendur hafa þeir gjarnan mikið val um afmörkun verkefnis og nálgun í úrvinnslu. Að velja og afmarka viðfangsefnið krefst þó hugrænnar vinnslu sem gæti truflað þá ómeðvituðu úrvinnslu sem þarf til að gerjun eigi sér stað. Til þess að hægt sé að hagnýta gerjun til að bæta úrvinnslu skapandi verkefna í hagnýtum tilgangi, eins og skólastarfi, er mikilvægt að átta sig á hvaða hlutverki afmörkun verkefnisins gegnir í þessu samhengi. Tilgangur rannsóknarinnar var þannig að skilja hvenær hlé frá verkefnavinnu styður við gerjun og leiðir til betri lausna skapandi verkefna og hvenær ekki. Sérstaklega var athugað hvort verkefnið sem unnið er að þurfi að vera skýrt afmarkað til þess að gerjun geti átt sér stað, líkt og gerist í tilraunaaðstæðum. Sömuleiðis hvort minna afmarkað verkefni geti leitt til þess að hlé frá verkefni valdi truflun frekar en að stuðla að gerjun og betri lausnum.Rannsóknin var tilraun með millihópasniði og tveimur frumbreytum. Fyrri frumbreytan var afmörkun verkefnis (mikil afmörkun eða miðlungs) og seinni frumbreytan var gerjunartímabil (hlé til staðar eða ekki). Alls voru því fjórir tilraunahópar. Skapandi lausnir voru metnar annars vegar með skapandi nýnæmi (e. creative originality) sem byggir á meðaleinkunn bestu þriggja lausna hvers þátttakanda og skapandi afköstum (e. creative productivity) sem byggir á því að leggja saman einkunn fyrir allar einstakar lausnir þátttakanda. Þátttakendur (N = 64) voru nemendur í Fjölbrautaskólanum í Breiðholti og var þeim raðað af handahófi í hópana fjóra, 15–17 í hvern hóp. Tilraunin fór öll fram í tölvu og hver þátttakandi vann út af fyrir sig án truflunar. Verkefnið „ólíkir notkunarmöguleikar“ var notað og finna þurfti upp á minnst 16 nýjum notkunarmöguleikum fyrir hversdagslegan hlut. Afmörkun verkefnis var aðgerðabundin með því að þátttakendur gátu valið hlut til að nota í verkefninu (blöðru, blómapott, handklæði eða rör). Hjá helmingi þátttakenda var valið endanlegt (mikil afmörkun), en hinn helmingurinn gat skipt um skoðun þar til þeir hófu að vinna verkefnið (miðlungs afmörkun). Þetta þýddi að af þeim sem fengu gerjunartímabil var helmingur búinn að velja hlut endanlega (mikil afmörkun og gerjunartímabil) en hinn helmingurinn gat enn skipt um skoðun (miðlungs afmörkun og gerjunartímabil). Til samanburðar voru sambærilegir hópar sem ekki fengu gerjunartímabil (mikil afmörkun og ekkert gerjunartímabil; miðlungs afmörkun og ekkert gerjunartímabil).Niðurstöðurnar sýndu að mikið afmarkað verkefni væri nauðsynlegt til að gerjunaráhrif kæmu fram, en þó aðeins fyrir fylgibreytuna skapandi nýnæmi. Samvirkni var á milli frumbreytanna tveggja og besti árangurinn var hjá hópnum sem leysti mikið afmarkað verkefni og fékk gerjunartímabil. Gerjunartímabil hafði ekki eins jákvæð áhrif hjá þeim sem fengu miðlungs afmarkað verkefni. Skýrt skilgreind og fastsett verkefni virtust veita það samhengi sem þurfti til að gerjun ætti sér stað og leiddu til betra skapandi nýnæmis úrlausna. Þegar verkefni var minna afmarkað virtist hlé frekar valda truflun en gerjun. Athygli vakti að niðurstöður fyrir fylgibreytuna skapandi afköst voru ekki með sama hætti. Þar komu fram áhrif afmörkunar og meira afmarkað verkefni leiddi til betri skapandi afkasta en minna afmarkað verkefni.Þessar niðurstöður hafa þýðingu þegar horft er til hagnýtingar í skólastarfi og skipulagningar skapandi verkefna. Hægt er að bjóða upp á val í skapandi verkefnum, en til að gerjunartímabil skili árangri ættu kennarar að þrengja viðfangsefnið með nemendum sínum fljótlega eftir fyrirlögn. Með því að láta nemendur skilgreina verkefnið nákvæmlega er líklegra að hlé á úrvinnslu (skipulögð eða tilfallandi) leiði til gerjunar og betri lausna.