Letteratura scientifica selezionata sul tema "Auðlindir"

Hér er þess freistað að varpa ljósi á það hagræna samhengi sem skapar arð í fiskveiðum og útskýra um leið hugtök sem þar koma við sögu. Hugtökin renta og auðlindarenta hafa mjög verið notuð í þessu sambandi. Saga hugtakanna er rakin stuttlega og sá fjölbreytilegi skilningur sem fræðimenn hafa lagt í þau, og hin ýmsu afbrigði rentuhugtaksins skýrgreind. Þá er stuttlega fjallað um hagnað og tengsl hans við rentu. Megináhersla er á að útskýra hvers vegna rangt sé að álykta að tilvist svokallaðrar auðlindarentu hafi alfarið með ástand auðlindar að gera eða aðgerðir stjórnvalda til takmörkunar. Skipulag fiskveiða sem byggir á eignarrétti er mikilvægasta forsenda þess að skapa arð af fiskveiðum og raunar auðlindanýtingu yfirleitt. Nægjanlega sterkar eignarréttur þarf að vera til staðar svo unnt sé að forðast svokallaðan „harmleik almenninga.“ Þá er jafnframt rökstutt að tilvist auðlindarentu byggi fyrst og fremst á hæfileikum þeirra er veljast til að starfa í sjávarútveginum, á hugviti og framtaksemi þeirra, og þeim hvata sem þeir hafa til að hámarka það virði sem hægt er að búa úr afurðum af nýtingu fiskistofna.

Undanfarin misseri hafa komið fram nokkur frumvörp til laga um stjórn fiskveiða. Þessi frumvörp eiga það öll sammerkt að í orði kveðnu snúast þau um fiskveiðistjórnun. Þegar betur er að gáð eiga þau það þó flest sameiginlegt með gildandi lögum um stjórn fiskveiða að taka aðeins að hluta til á þeim markaðsbrestum sem fylgja nýtingu auðlinda sjávar en samhliða er reynt að leysa fjölda annarra ótengdra mála með reglum um fiskveiðar. Hér verður farið yfir helstu markaðsbresti sem fylgja fiskveiðum og rýnt í hvernig tekið er á þeim í gildandi lögum og nýjasta frumvarpi til laga um fiskveiðistjórnun. Þá eru ýmis ákvæði laganna er lúta að tekjudreifingu og byggðamálum skoðuð og því velt upp hvort ekki megi ná markmiðum þeirra á skilvirkari hátt en með kvöðum á sjávarútveg.

Stjórnun gerir kröfu um að náð sé utan um mikilvægar forsendur og frumsetningar. Þetta á sérstaklega við um stefnumiðaða stjórnun. Til viðbótar við undirstöðuatriði stjórnunar er með stefnunni búið að marka frekar og skerpa á þeim forsendum sem taka á mið af við þróun viðkomandi starfsemi. Þessar forsendur gefa starfseminni grunngildi, ákveða sýn á fyrirtækið, tilgang þess og framlag til umhverfisins. Hvað það á þátt í að gera og hvað það verður að búa við. Fyrirtæki er umgjörð utan um kvika starfsemi og stöðugt þarf að takast á við breytingar hið ytra og hið innra. Með umgjörðinni er komið á böndum til að auðvelda meðferð og ráðstöfun þeirra auðlinda sem fyrirtækið nýtir til að ná tilgangi sínum. Árangurinn veltur á samstillingu milli þess sem fyrirtækið kann og getur og hver eftirspurn er í umhverfi þess. Stefnumiðuð stjórnun snýst á hverjum tíma um að ná sem mestum árangri í rekstri fyrirtækisins á grundvelli afstöðu um hvað fyrirtækið vill vera og vill verða. Þessi grein varpar ljósi á atriði, þætti og víddir sem skipta máli við stefnumiðaða stjórnun fyrirtækja. Eftir yfirlit yfir fagið er kynnt fjórvítt greiningarlíkan sem gefur yfirsýn yfir þau atriði sem draga þarf fram í greiningu á starfsemi ef stjórna á stefnumiðað. Fyrir hverja af fjórum víddum stefnumiðaðrar stjórnunar er síðan gerð grein fyrir sérstöku greiningarlíkani. Útgangspunkturinn er að stefnumiðuð stjórnun sé viðvarandi viðfangsefni hjá þeim fyrirtækjum sem ná árangri. Ætlunarverkið er að fræða lesandann um þau fjölmörgu atriði sem máli skipta við stefnumiðaða stjórnun.

Markmið rannsóknarinnar var að þróa mælitæki sem leggur mat á stöðu þekkingarstjórnunar innan skipulagsheilda. Þekking er ein mikilvægasta auðlind fyrirtækja og stofnana og einn mikilvægasti þátturinn til þess að öðlast samkeppnisforskot. Byggt er á spurningalista Denisons um fyrirtækjamenningu sem skiptist í fjórar víddir sem eru þátttaka og aðild, samkvæmni og stöðugleiki, aðlögunarhæfni og loks hlutverk og stefna. Hver vídd inniheldur þrjár undirvíddir með fimm atriði hver. Þátttakendur í rannsókninni voru 1.132 starfsmenn 13 íslenskra fyrirtækja. Karlar voru í meirihluta eða 59,3% (n=658) en konur voru 40,7% (n=452). Um 30% þátttakenda störfuðu í fjarskiptaþjónustu og um 15% í fjármálaþjónustu. Þátttakendur komu einnig úr öðrum greinum eins og orkugeiranum og þjónustu‐ og framleiðslugreinum. Til þróunar á þekkingarstjórnunarkvarða voru 11 atriði sem talin voru tengjast þekkingarstjórnun þáttagreind og staðfestandi þáttagreining sýndi að tveggja þátta líkan lýsti gögnunum betur en eins þáttar líkan. Þessir þættir voru innri og ytri þekkingarstjórnunaráhersla. Báðir þættirnir tengdust árangri fyrirtækja eins og heildarframmistöðu og gæðum vöru og þjónustu. Einnig kom í ljós að innri þekkingarstjórnunaráhersla hafði sterkari tengsl við ánægju starfsmanna en ytri þekkingarstjórnunaráhersla. Ytri þekkingarstjórnunaráhersla hafði tengsl við ánægju viðskiptavina en innri ekki. Þetta virðist renna stoðum undir réttmæti þeirrar þáttabyggingar sem dregin er fram í rannsókninni. Frekari rannsóknarvinnu er þörf til að kanna hvort þessir þættir gefi réttmætt mat á stöðu þekkingarstjórnunar innan fyrirtækja almennt.

Á morgunverðarmálþingi Stofnunar stjórnsýslufræða og Félags forstöðumanna ríkisstofnana 3. október síðastliðinn var ég beðinn um að gefa þrjú ráð til að bæta opinberan rekstur. Eitt af mínum ráðum var að líta bæri á opinberan rekstur sem auðlind. Ég benti á að víða mætti í opinberum rekstri finna auðlindir sem gætu verið uppspretta viðskiptatækifæra og útrásar. Síðar sama dag var tilkynnt um fyrirhugaðan samruna Reykjavík Energy Invest (REI) og Geysir Green Energy (GGE).

Útdráttur: Í þessari grein er varpað ljósi á ný álitaefni um eignarrétt að auðlindum í jörðu. Leitast verður við að svara eftirfarandi spurningum: (1) Gildir enn hin óskráða meginregla um eignarrétt landeiganda að auðlindum í jörðu (svokölluð hagnýtingarregla), þrátt fyrir gildistöku 3. gr. auðlindalaga? (2) Hvernig ber að ákvarða inntak eignarréttar að auðlindum í jörðu? Á landeigandi eignarrétt á eins miklu dýpi og fjárhagur hans leyfir (einstaklingsbundinn mælikvarði), eða á rétturinn að ná niður á dýpi sem heyrir til venjulegrar hagnýtingar hins almenna landeiganda (almennur mælikvarði)? (3) Hver fer með eignarrétt að auðlindum í jörðu þegar eignarrétti landeiganda sleppir? Eru þær auðlindir eigendalausar, eða í eigu ríkisins? Kynni stjórnarskrárákvæði um þjóðareign að leysa úr óvissu um þetta atriði? (4) Getur löggjafinn tekið ákvörðun um það nú að lögfesta afdráttarlausa lagareglu um eignarrétt að auðlindum í jörðu, t.d. að eignarrétturinn nái að 500 metra dýpi, án þess að skapa sér bótaskyldu gagnvart landeigendum? Eignarréttur. Auðlindir. Jarðhiti. Auðlindaréttur. Þjóðareign. OWNERSHIP OF GROUND RESOURCES — NEW ISSUES AND CHALLENGES Víðir Smári Petersen, associate professor at the University of Iceland Faculty of Law: Abstract: In this paper I shed light on new issues regarding the landowner's private property rights of natural resources under Icelandic law. I will answer the following questions: (1) Does the unwritten principle of the landowner's property rights still apply, despite the entry into force of the Icelandic Natural Resources Act? (2) How should the landowner’s private property rights be determined? Does the landowner have property rights as deep as his financial means allow (an individualized rule), or should the right only extend to a depth that is ordinary for the general use of the land (a general rule)? (3) Who owns the resources at a depth beyond the landowner’s private property rights? Are those resources ownerless, or owned by the State? Could a constitutional provision on national ownership of unowned resources solve the uncertainty on this point? (4) Can the State pass legislation with a categorical rule on the private property rights of natural resources (for instance that such rights only extend to a depth of 500 meters), without paying compensation to landowners? Ownership. Natural resources. Geothermal. Natural resources law. State ownership.

Howards End eftir breska rithöfundinn E.M. Forster er skáldsaga sem segir frá leitinni að heimili. Saga Forsters talar jafnvel enn frekar til lesenda tuttugustu og fyrstu aldarinnar, á tímum loftslagsbreytinga, en hún gerði fyrir rúmum hundrað árum. Í sögunni dregur höfundurinn fram andstæð sjónarmið þeirra sem sýna lögmáli náttúrunnar virðingu og svo hinna sem eru fulltrúar vélvæðingar, tæknibyltingar og heimsvaldastefnu. Sagan leggur mikla áherslu á mikilvægi heimilisins, að það sé himneskur staður sem þú nálgast af virðingu og væntumþykju og kunnir að meta. Slíkur draumastaður er húsið Howards End, og vegna tengslanna við náttúruna og móðurina í verkinu verður staðurinn að táknmynd fyrir heimili mannkynsins, jörðina sjálfa, auðlindir okkar og það sem við skilum til barna okkar. Howards End, sem sagan dregur nafn sitt af, virðist búa við sitt eigið lífkerfi og hringrás, rétt eins og grunnöfl náttúrunnar. Í verki Forsters er lögð áhersla á það mikilvæga hlutverk að vernda verðmæti og skila þeim ósködduðum til næstu kynslóðar, hvort sem það er fortíðin, menningin eða náttúran.

Undanfarna áratugi hafa nyrstu svæði jarðar notið vaxandi athygli vísindamanna fyrir margra hluta sakir. Ekki síst er þessi áhugi tengdur loftslagsbreytingum af mannavöldum og bráðnun íss á norðurslóðum, sem hefur hnattræn áhrif. Þverfaglegar rannsóknir á málefnum tengdum svæðunum í norðri nefnast einu nafni norðurslóðafræði. Alkirkjuráðið hefur kort-lagt díakoníu út frá aðstæðum á níu landsvæðum heimsins í nýrri bók um samkirkjulega díakoníu. Í greininni er bætt við tíunda landsvæðinu á díakoníukortið, þ.e.a.s. díakoníu á norðurslóðum, og er áhersla lögð á þann hluta norðurslóða sem tilheyrt hefur hinu dansk-norska heimsveldi, frá Grænlandi til Sápmi. Spurt er um hvaða áhrif staðsetning á norður-slóðum hefur þegar íslensk díakonía og djáknaþjónusta í þjóðkirkjunni er skilgreind í sam-hengi norðurslóðanna. Díakoníukenningar sem tengjast staðþekkingu á jöðrum samfélags-ins, boðun og jafnræði, eru nýttar til greiningar á hlutverki díakoníunnar og djáknaþjónust-unnar hér á landi sem umönnunar- og fræðsluþjónustu og valdar díakoníurannsóknir sem tengjast sérstaklega norðurslóðum eru kynntar. Jafnframt gefa rannsóknirnar til kynna að mikilvægt er að búa ekki til rómantíska skrautmynd af norðurslóðum, heldur horfast í augu við skuggahliðar nýlenduhyggjunnar og kristniboðsaðferða fortíðar, gefa rými svo að týndar áfallasögur fáist sagðar og á þær hlustað, og loks að unnið sé gegn áframhaldandi ásókn í auðlindir á norðurslóðum.

Greinin er um verðmæti náttúruauðlinda, hvaða merkingu eigi að leggja í sameign á náttúruauðlindum og hvort ástand í málefnum náttúruauðlinda sé viðunandi. Dregið er fram að náttúrurauðlindir séu ekki trygging fyrir hagsæld og séu oft nýttar í þágu annarra en þjóðarinnar. Formlegt eignarhald komi ekki í veg fyrir að arður af auðlindinni renni til annarra en eigandans. Til þess að þjóð njóti náttúruauðlinda þarf hún að hafa efnislegt eignarhald á þeim en í því felst varðveisluskylda, réttur til auðlindarentunnar og stjórn á nýtingu auðlindanna. Af því eigi að ráðast hvaða náttúrurauðlindir séu í sameign þjóðarinnar. Ríkið sé eini aðilinn sem geti átt náttúruauðlindir fyrir hönd þjóðarinnar en sveitarfélög hafi rétt til nýtingar á auðlindum í landi sínu til almennrar veituþjónustu fyrir íbúana og hliðstæðra verkefna. Ástand í auðlindamálum hér á landi er misjafnt. Það er viðunandi hvað snertir verndun en ekki hvað varðar skil á arði og stjórn á nýtingu. Há auðlindarenta sé af náttúruauðlindum en hún skili sér misvel til þjóðarinnar. Renta í fiskveiðum skilar sér að litlu leyti til þjóðarinnar, renta í framleiðslu hitunarorku og raforku fyrir innlendan markað skilar sér að mestu en renta í orkuframleiðslu til stóriðju ekki vegna lágs orkuverðs og ívilnandi skattareglna. Að óbreyttu orkuverði og skattareglum skilar orkusala til stóriðju efnahagslegum verðmætum til þjóðarinnar með afar takmörkuðum og óbeinum hætti. Nýjar virkjunarframkvæmdir á sömu forsendum eru óforsvaranlegar ef þær fela í sér afsal á auðlindarentu þjóðarinnar til lengri tíma.

Í þessari grein segi ég frá þriggja ára starfstengdri sjálfsrýni (e. self-study) á eigin starfsháttum sem heyrandi íslenskukennari í kennslu nemenda með táknmál að móðurmáli. Tilgangur rannsóknarinnar var að skoða eigin kennslu út frá félagsmenningarlegum hugmyndum um læsi. Markmið rannsóknarinnar var að draga fram augnablik í kennslu til að skoða hvernig eigin viðhorf, aðstæður og kennsluhættir ýmist sköpuðu eða takmörkuðu tækifæri nemenda til að nýta eigin mál- og menningarauðlindir í íslenskunáminu. Fræðilegar undirstöður rannsóknar eru annarsvegar félagsmenningarlegar hugmyndir um læsi og hinsvegar félagsmenningarlegar hugmyndur um nám og kennslu nemenda með táknmál að móðurmáli. Hugmyndir um Orðræður með stóru O-i og fjöltáknun gegna mikilvægu hlutverki í að koma auga á undirliggjandi áherslur í kennslu og hvað hefur áhrif á störf kennara. Rannsóknargögn eru þátttökuathuganir, skrif í rannsóknardagbók, hálfopin viðtöl við foreldra og nemendur og verkefni nemenda.Niðurstöður rannsóknarinnar gefa til kynna að til að byggja kennslu á auðlindum nemenda hafi ég þurft að leggja mig fram um að greina mótsagnakenndar hugmyndir um læsi eins og þær birtust í hugsunum mínum sem og athöfnum og orðum innan skólaumhverfisins. Á þeim grunni gat ég farið að endurhugsa eigin starfshætti með það fyrir augum að skapa nemendum rými þar sem þeir gætu nýtt mál- og menningarauðlindir sínar í námi. Í þeirri vinnu áttaði ég mig á mikilvægi ritunar í íslenskunámi nemenda með táknmál að móðurmáli. Að lokum varpa niðurstöður rannsóknarinnar ljósi á mikilvægi stöðu minnar sem rannsakanda í því umbreytingarferli sem ég þurfti að fara í gegnum sem kennari til að bera kennsl á margvíslegar mál- og menningarauðlindir nemenda.