Littérature scientifique sur le sujet « Powieść autobiograficzna polska »

Tekst porusza tematykę obrazów polskiej wsi, obecnych w Malowanym ptaku Jerzego Kosińskiego. Analizy dokonano z punktu widzenia antropologii kulturowej, między innymi poprzez kategorie: swój – obcy, orbis interior – orbis exterior, centrum – peryferie, wędrówka, dziecko. Przy antropologicznym dekodowaniu tekstu literackiego o charakterze autofikcji autor artykułu posługuje się pomocnymi w tym działaniu terminami antropologii pamięci: autobiografią, pamięcią autobiograficzną, traumą. Polska wieś czasów Holocaustu, ukazana w pozie J. Kosińskiego, okazuje się przestrzenią wędrówki głównego bohatera, bliską naturze, położoną w obszarze dalekich peryferii kultury i cywilizacji. Tragiczna w wielu wymiarach podróż, choć bliska inicjacyjnej wędrówce, jednak nie jest nią. Powodem jest brak ostatniego, trzeciego elementu charakterystycznego dla klasycznego schematu obrzędów przejścia według Arnolda van Gennepa. Mieszkańcy wsi, ich życie i wierzenia ukazane zostały jako zgodne z etnograficznymi i socjologicznymi opracowaniami tematu. Powieść należy do nurtu krytycznie traktującego tematykę wiejską we współczesnej literaturze.

Felicja Kruszewska urodziła się na Podolu w 1897 roku; samodzielnie studiowała literaturę i uczyła się języka francuskiego i angielskiego. Następnie studiowała filologię polską i angielską na Uniwersytecie Warszawskim oraz dziennikarstwo w Szkole Nauk Politycznych. Była humanistką z wykształcenia, a także aktywną patriotką – pod koniec I wojny światowej służyła jako technik medyczny, a podczas II wojny światowej należała do Armii Krajowej. Zmarła w nieznanych okolicznościach w 1943 roku. Jako poetka zadebiutowała w prasie w 1921, a wkrótce potem wydała dwa tomiki poezji: (1923) i Stąd – dotąd (1925). Sen napisała w 1925 (ukazał się drukiem w 1927). W następnych latach publikowała kolejne tomiki poezji oraz opowiadania autobiograficzne. Jej powieść dla młodzieży Bolesław Chrobry oraz dramat Pożar teatru spłonęły podczas powstania warszawskiego w 1944 roku. Ostatnia część publikacji zawiera listy pisane przez dramatopisarkę do Edmunda Wiercińskiego w latach 1927–1928. Zachowało się siedem z nich, przechowywane są w Zbiorach Specjalnych Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. W liście z lutego 1927 roku Kruszewska mówi o tym, co chciałaby zobaczyć na scenie, ale jej uwagi nie wykraczają poza wskazówki sceniczne w sztuce. W pierwszych listach widać nieśmiałość i radość; najpierw cieszy się, że teatr zainteresował się jej sztuką, a potem jest zadowolona z efektu osiągniętego na scenie. W ostatnich listach pisze o scenie, w której Czarne Wojska wkraczają do miasta, by je opanować. Podkreśla, że tłum powinien być entuzjastyczny, a nie zasypiający. Jednocześnie daje do zrozumienia, że jej komentarz ogranicza się do interpretacji, a w kwestii formy reżyser ma wolną rękę.

W artykule jest postawiona teza, że Wiesław Stypuła w książce W gościnie u „polskiego” maharadży (wspomnienia z pobytu w Osiedlu Dzieci Polskich w Indiach w latach 1942–1946) przezwycięża traumatyczne doświadczenia, które przeżył w Rosji Sowieckiej w latach 1940-1942. Przemiana stała się możliwa dzięki temu, że bohater wspomnień wraz z innymi polskimi uchodźcami zamieszkał w Polish Children’s Camp w Balachadi. Opiekę nad nimi objął polski, brytyjski oraz indyjski rząd. Szczególną rolę odegrał książę Nawanagaru Jam Sahib Digvijaysinhji Randźitsinhdźi, któremu autor okazuje wyjątkową wdzięczność. Autor wspomnień ma świadomość, że dzieci zawdzięczają ocalenie wielu ludziom i instytucjom. Narracja wspomnieniowa jest poprowadzona tak, aby czytelnik czytał ją jako opowieść o odzyskanym i podarowanym na powrót dzieciństwie. W książce zawiera się egzotyka, koloryt kulturowy, przyrodniczy i społeczny Indii. Autobiograf nasyca swoje wspomnienia elementami powieści podróżniczo-przygodowej. W książce występuje skłonność do idealizacji. Pamięć o dzieciństwie na uchodźstwie jest opowiadana z perspektywy członka społeczności, który mieszkał w Polish Children’s Camp. Życie we wspólnocie pozwoliło dzieciom odzyskać nie tylko zdrowie, lecz także osobistą i etniczną godność. Zapis autobiograficzny Stypuły jest rzadkim świadectwem uchodźczego losu, w którym uwzględniony jest punkt widzenia nastoletniego chłopca.

W latach międzywojennych Ferdynand Goetel w krótkim czasie dołączył do grona najbardziej rozpoznawalnych twórców „nowej literatury w nowej Polsce”1. Szybko zdobył również uznanie za granicą – należał do najczęściej tłumaczonych na języki obce autorów współczesnych2. Zrazu pisarz czerpał z własnych wojenno-rewolucyjnych doświadczeń, ponieważ z chwilą wybuchu Wielkiej Wojny znalazł się w Warszawie i jako Galicjanin, poddany monarchii austro-węgierskiej, a więc obywatel wrogiego państwa, został w charakterze jeńca cywilnego przymusowo zesłany w głąb imperium rosyjskiego, do Turkiestanu, gdzie doczekał rewolucji i wojny domowej. Lata spędzone na zesłaniu okazały się nieocenionym przeżyciem, inspirującym całą początkową fazę dojrzałej twórczości. Otwierała ją autobiograficzna relacja z podróży-ucieczki Przez płonący Wschód (napisana w 1921, wydana w 1923 lub 1924), po której nastąpiły dalsze utwory: tomy opowiadań Pątnik Karapeta (1923) i Ludzkość (1925, wydanie II pomnożone, 1930) oraz powieści Kar-Chat (1923) i Z dnia na dzień (1926). Ten właśnie zestaw tytułów wyrobił Goetlowi pisarską pozycję i postawił go w rzędzie najbardziej obiecujących talentów pierwszej dekady międzywojnia – sytuowano go pośród najwyżej cenionych polskich prozaików młodszej generacji. Osiągnięty w kraju sukces miał zresztą przedłużenie za granicą3. Potwierdzeniem międzynarodowego powodzenia były choćby przedmowy do anglojęzycznych wydań powieści Kar-Chatu i Z dnia na dzień napisane przez prominentnych wówczas pisarzy: Gilberta Keitha Chestertona (wstęp w The Messenger of the Snow, 1931) oraz Johna Galsworthy’ego (introdukcja do From day to day, 1931).