Littérature scientifique sur le sujet « Eski eserler – kolleksiyon ve koruma »

On dokuzuncu yüzyılda Osmanlı Devleti’nde “âsâr-ı atîka” olarak bilinen eski eserler, 1869 ve 1874’ten sonra, 1884 yılında yeni bir Âsâr-ı Atîka Nizamnamesi ile daha kapsamlı bir şekilde korunmaya alınmıştı. Daha sonra, 1889 yılında Müze-i Hümayun Nizamnamesi çıkartılmış ve 1899 yılında da Konya Âsâr-ı Atîka Müzesi Anadolu’da Müze-i Hümayun’un ilk şubesi olarak açılmıştı. Bu gelişmeler Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme çabalarının önemli bir kesitiydi ve vilayetlerdeki eserleri korumak için Osmanlı valileri yetkilendirilmekteydi. Nizamnamelerdeki değişikliklerden sonra müzenin açılışına kadar geçen on beş yılda Konya’daki süreç koruma anlayışı açısından nasıl ilerlemişti? Bu çerçevede bir vaka örneği olarak şehrin Ortaçağ surlarının akıbeti önem taşımaktadır. Örneğin, bir yandan Konya’daki eski eserler koruma altına alınırken, diğer yandan şehrin on üçüncü yüzyıldan kalma meşhur Selçuklu surları yık(tır)ılıyordu. Çelişkili görünen bu durumun bir açıklaması olabilir miydi? Elimizdeki yazılı kaynaklar, özellikle surların akıbeti konusunda yeterli bilgi içermemektedir. Ancak, yeni bir teknoloji olan fotoğraf, o dönemdeki gelişmelere tanıklık edilebilmesi açısından önem taşır. Bu makale, Konya’nın on dokuzuncu yüzyıl sonundaki kültür tarihine ve surlarının akıbetine, o yıllarda çekilmiş ve özellikle surlarda bir friz olarak sergilenen bazı devşirme rölyeflerin fotoğrafları aracılığıyla ışık tutmayı hedefler.

Bu çalışmada Türkiye’de 1944’te Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı olarak teşkil edilen “Eski Eserler ve Müzeler Umum Müdürlüğü (EEMUM)”nün öncülüğünde 1960’a kadar icra edilen müzecilik ve kültür varlıklarını koruma çalışmaları tarihsel bağlamında incelenmiştir. Bu doğrultuda söz konusu süreci şekillendiren idari ve yasal düzenlemeler, müzecilik, hafriyat, tamir, restorasyon, bakım, çevre düzenleme ve tanıtım çalışmaları inceleme konusu içinde yer almıştır. Konu ile bağlantıları çerçevesinde gönüllülük esasına dayanan sosyal ve kültürel kuruluşların faaliyetleri incelenmiştir. Müzecilik ve kültür varlıklarını koruma hususunda görülen sorunları çözmek üzere gerçekleştirilen idari faaliyetlerin yanı sıra bu konuya hassasiyetle eğilen aydınların görüş ve önerileri de ele alınmıştır. Ayrıca müzeciliğe ve kültür varlıklarına yönelik çalışmaların turizm ve bayındırlık faaliyetleriyle ilişkileri değerlendirilmiştir. Çalışma, ortaya koyduğu özgün bilgi ve belgelerle alan yazınına katkı sağlayacak mahiyettedir. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı’ndan elde edilen belgeler, Resmî Gazete, dönemin önde gelen basın organları, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni gibi süreli yayınlar ile muhtelif telif ve tetkik eserler çalışmanın başlıca kaynaklarını teşkil etmiştir.

Mezar taşları Türk İslâm sanat tarihi için önemli bir yere sahiptir. Mezar taşları asırlar boyunca Türk kültürü, inancı, gelenekleri ve kimliğini yansıtan eserler olmuştur. Özellikle Göktürkler döneminden itibaren sıkça görülmeye başlayan taş heykel ve Balballar, Türklerin İslâm'ı kabul etmelerinden sonra görüntüleri İslâmî unsurlar ile değiştirilerek uygulamaya devam ettirilmiştir. Karahanlılar döneminde yapılan mezar taşları Orta Asya’da onların hüküm sürdüğü tüm bölgelerde bulunmuştur. Günümüzde bu mezar taşları eski mezarlıklarda, müzelerde, türbe hazirelerinde ve mescitlerde koruma altına alınmıştır. Bu makalede Karahanlı Türklerinin mezar taşları akademik çalışmalar ve saha araştırmaları üzerinden tespit edilmiştir. Mezar taşlarının VII-XII. yüzyıllar arasındaki değişimi ve gelişimi ele alınmış, eserlerin günümüzdeki durumları ortaya konmuştur. Bölgelere göre farklılık arz eden özellikleri değerlendirilmiştir.

Tarihi yapılar bulunduğu çevrenin kültürü, mimarisi, sanatı ve yaşayışı hakkında bize bilgi veren önemli eserlerdendir. Bu eserler kentlerin tarihini yansıtan kültürel miras değerleridir. Kültürel miras değeri olmaları ve yapıların varlıklarını sürdürmeleri kent için önemlidir. Bu nedenle yapılar için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bunlar arasında restorasyon ve koruma ön plana çıkmaktadır. Yapıların, restorasyon ve koruma çalışmalarının devamında, yeniden işlevlendirilerek kullanıma açılması, yapıların kente kazandırılması için önemli bir adımdır. Trabzon kenti eski dönemlerden beri birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Tarihi anlamda birçok izler taşıyan ve o izlerin eserlerini hala devam ettirdiği için Trabzon kenti çalışma alanı olarak uygun görülmüştür. Kent merkezi ve çevresinde, kentin tarihini yansıtan çok fazla yapı hala varlığını sürdürmektedir. Fakat kent içerisinde özellikle ulaşılabilirlik dikkate alındığında meydan civarında kentin ilk yerleşim bölgesi olan alan çalışma için daha uygun görülmüştür. Bu alanda tarihi yapıların genel bir yoğunluğundan söz edilebilir. Bu yapıların en önemlilerinden biri olan varlığını hala devam ettiren Tahir Ağa Konağıdır. Konut yapılarının otel olarak yeniden işlevlendirilmesi sıklıkla kullanılan bir yöntem olduğu için bu yapının seçilmesinde etkili kriter olmuştur. Yıllar boyunca konut olarak kullanılan yapı 2007-2010 yılları arasında yeniden işlevlendirilerek otel işlevi ile günümüze ulaşmıştır. Bu nedenle yapıyı günümüzdeki işlevi ile ele almak uygun görülmüştür. Yapının yeniden kullanımı ile günümüzde kente ve kullanıcılarına hizmet etmesi kente değer kazandırmaktadır. Bu anlamda kent tarihi içinde önemli bir değere sahip eski işlevi konut olan Tahir Ağa Konağının yeni işlevi ile uyumunu ortaya koymak ve yeniden işlevlendirmede işlev seçiminin önemini vurgulamak amacıyla yapı değerlendirilmiştir. Yapı ile ilgili yapılan görüşmeler ve koruma kurulundan ulaşılan rölöve ve restorasyon çizimleri dahilinde yapının günümüze kadar nasıl ulaştığını ortaya koymak amacıyla yapının işlev değişimi ile ele alınması uygun görülmüştür.

Halı sanatı milattan önceki yüzyıllara kadar uzanan Geleneksel Türk Sanatlarından birisidir. Halı dokumacılığının ne zaman başladığı kesin olarak bilinmemektedir. Pazırık halısı, günümüze kadar ulaşmış en eski düğümlü dokuma örneğidir. Muhteşem motif ve renkleriyle dikkat çeken bu halı dışında yine Türkiye’nin birçok bölgesinde ulaşılan örnekler halı sanatının ne kadar köklü bir geçmişe dayandığını göstermektedir. Kars ve çevresinde de yıllar boyu halı, kilim gibi çeşitli kirkitli dokumalar yapılmıştır. Fakat bugün yöreye has özellikleriyle dikkat çeken bu halılar evlerde yok denecek kadar az sayıdadır. Birbirinden değerli halıları ancak müzelerde görmek mümkündür. Kültürel mirası korumak, unutulmaya yüz tutan sanat eserlerini hatırlatmak, gelecek kuşaklara aktarmak amacıyla kurulan müzeler, ülkemizde çok sayıda değerli eseri barındırmaktadır. Kars Müzesi de bu eserlerin sergilendiği müzeler arasındadır. Bu araştırma Sanatta Yeterlik tez çalışması için Kars Müzesi’nden alınan izin ile bizzat yapılmıştır. Müzenin etnagrafik eserler bölümünde birbirinden değerli el dokuması halılar arasından rastgele seçilen ve tez kapsamına dahil edilmeyen 8 adet halı araştırma konusunu oluşturmaktadır. Müze yetkilileri tarafından oluşturulan envanter bilgilerine ek olarak 8 adet halının motif, desen, renk, teknik ve kompozisyon özellikleri ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Bu araştırma, kültürel mirasımız olan el dokuma halıların önemini belirlemek ve bu değerli mirası koruma bilincini artırmak açısından önem taşımaktadır.