Literatura académica sobre el tema "Dünya savaşı, 1914-1918"

Birinci Dünya Savaşı denilince, akla ilk önce kuşkusuz asker ve sivil 8.700.000 insanın ölümüne yol açan ve bir o kadarının da yaralanmasına, evsiz ve barksız kalmasına neden olan acımasız bir ihtilaf gelir. Bu savaş, siyasi sonuçları itibariyle tarihe damgasını vurmuş, dört imparatorluğun (Alman İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Çarlık Rusya İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu) çökmesi neticesini doğurmuştur. Keza Birinci Dünya Savaşı'nı inceleyenler, dikkatlerini daha ziyade 1914-1918 döneminde cereyan eden büyük muharebeler, örneğin Fransa, Polonya, Galiçya, Çanakkale cephelerinde meydana gelen çatışmalar üzerinde yoğunlaştırır, Amerika Birleşik Devletleri'nin 6 Nisan 1917 tarihinde İtilâf Devletleri yanında savaşa giriş nedenleri üzerinde dururlar.

Ahmet Tetik meslekten tarihçi olmayıp Türk dili ve edebiyatı uzmanıdır. Lisans eğitimini Atatürk Üniversitesinde görmüş; doktorasını Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsünde yapmıştır. Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığında (ATASE) arşiv şube müdürlüğünde bulunmuştur. Adıgeçenin, Balkan Savaşları (1912-1913), Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) ve Kurtuluş Savaşı (1919-1922) dönemleri hakkında yayına hazırladığı ATASE arşiv derleme kitap ve makaleleri mevcuttur. XII + 500 sayfa uzunluğundaki çalışma; sunuş, kuruluş ve kapatılış, İspanya-Fas 1914- 1916, Trablusgarp 1914-1916, Rusya 1914-1916, İran 1914-1916, Kafkas Cephesi 1914-1916, Ek Bilgiler (1. Fuat Balkan'ın Balkan Harbindeki Faaliyetlerine Dair Raporu, 2. Rusya'da Sakin Müslüman Türk Tatarların Haklarını Müdafaa Cemiyetinin 14 Kasım 1915 Tarihli Bildirisi, 3. İran Özel Komisyonu Raporu, 4. Harb-i Umumide Mücahiddin-i Mevleviye Alayı, 5. Ömer Naci Bey), Notlar ve Dizin bölümlerinden meydana gelmektedir. Birbirinden ilginç fotoğrafların yer aldığı eserde bibliyografya bulunmamaktadır. Ekler Balkan Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı alanlarında birçok araştırmacı için değerli mehazdır. Ele alınan konuların coğrafi kapsamı ve stratejik özellikleri göz önüne alındığında, kitapta tek bir harita, savaş planı veya cephe krokisinin bulunmayışı hayret-i muciptir. Ciddi bir eksiklik teşkil ettiği düşünülen bu konuda ATASE Haritalar-Albümler koleksiyonundan yararlanılabilecek olunması aşikardır.

İaşe, kelime olarak beslenme, yedirip içirip geçindirme anlamlarına gelmektedir. İaşe buhranı ise çeşitli nedenlerden ötürü ortaya çıkan iktisadi darlıkta temel geçim maddelerinin bulunamaması veya aşırı fiyat yükselmesinin tüketiciye yansımasıdır. Tarih boyunca oluşan iaşe buhranlarının sebepleri çok çeşitlidir. Fakat, toplumları derinden sarsan, siyasi ve sosyal bir takım sonuçlar doğuran bu buhranın temel sebepleri her zaman aynı olmuştur. Toplumu iaşe kıtlığına götüren gelişmelerin başlıcaları nüfus tehâcümü, para kıymetinin düşmesi ve maliyetin yüksek oluşudur.

Uzun bir geçmişe sahip olan Türk-Alman ilişkilerinin finali, 1914 Türk-Alman Askerî İttifakı ve 1914-1918 Birinci Dünya Savaşı'nda birlikte savaşmalarıdır. Üç kıtada, çok geniş bir coğrafya binlerce kilometrelik bir alanda yan yana harp eden Türklerin ve Almanların ortak cephelerinden biri de Çanakkale'dir. İtilaf Devletlerine karşı karada ve denizde birlikte savaşılan Çanakkale Savaşı'nda parlak bir zafer kazanılmıştır. Çanakkale Savaşı ve zaferi bütün yönleriyle Türk tarihçileri tarafından yeterince ele alınsa da ve gündeme getirilse de, Türkiye'nin müttefiki Almanya'nın bu savaştaki yeri ve zaferdeki katısı pek de araştırılmamıştır. Ayrıca konuyla alakalı mevcut araştırmalarda Alman kaynaklarına yeterince müracaat edilmemiştir. Makalemiz bu boşluğu doldurmak için kaleme alınmıştır. Türkiye'nin müttefiki olarak Almanya'nın Çanakkale Cephesi'ndeki askerî personel ve askerî mühimmat bakımından bu zaferdeki yeri ve rolü araştırılmıştır. Çalışmada birinci ve ikinci elden Alman kaynaklarına müracaat edilmiştir. Çalışma neticesinde ortaya çıkan sonuçlar şöyledir: Çanakkale Savaşı'nın kazanılmasında Almanya'nın askerî ve mühimmat olarak ciddî destekleri olmuştur. Çanakkale Cephesi'ne Türk Ordusu ile birlikte savaşan 500-700 arasında değişen komutan, subay, asker ve askerî uzman iştirak etmiştir. Özellikle de komuta kademesinde ciddî bir ağırlıkları vardı. Askerî malzeme olarak Almanya'da gelen önemli oranda silah desteği söz konusudur. Alman deniz altıları ve uçakları da bu savaş iştirak etmişlerdir. Cephe gerisinde ise istihbarat ve sağlık gibi alanlarda da benzer bir desteği vermişlerdir. Bu bilgiler ışığında makalemizde çıkan en önemli sonuç, Çanakkale zaferinin elde edilmesinde Alman subaylarının ve askerî yardımının önemli bir yere sahip olduğu şeklindedir.

İletişim teknolojilerinin yaygın bir şekilde kullanıldığı Birinci Dünya Savaşı yıllarında, hükümetler, çok sayıda insanın düşünce ve davranışlarını etkilemek amacıyla, kolay anlaşılabilir ve ucuz olması sebebiyle afişleri propaganda aracı olarak kullanmayı tercih etmişlerdir. Bu süreçte propaganda afişleri geniş kitleler tarafından kabul görmüş; savaşın sürdürülmesinin ve finanse edilmesinin en önemli çağrıcıları; savaşın temel dayanaklarından olan vatanseverlik duygusunun taşıyıcıları ve yayıcıları olmuşlardır. Birinci Dünya Savaşı propaganda afişlerinde, alegorik figürlerden ve göstergebilimsel yöntemden sıklıkla faydalanıldığı görülmektedir. Buradan yola çıkarak, bu çalışmada görsel iletişim alanında eleştirel toplumsal göstergebilim yaklaşımı kullanılarak, propaganda afişlerinin nasıl yorumlanabileceği araştırılmıştır. Tarihsel kapsamı Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) olan bu metnin evreni savaş sürecinde kullanılan Amerika Birleşik Devletleri propaganda afişleri, örneklemi ise bu afişlerde yer alan Christy Girl, Lady Liberty ve Miss Columbia adlı alegorik kadın figürleridir. İncelenen Birinci Dünya Savaşı ABD propaganda afişlerinde, görsel iletişim analizini düz anlam (denotation) ve yan anlam (connotation) olmak üzere iki düzleme ayıran Barthes’ın yaklaşımı yol gösterici olmuştur. Böylece, afişlerdeki görsellerin sözcük anlamları ve objektif olarak temsil ettiklerinin (düz anlam) ötesine geçerek, ulusun her kesiminden vatandaşların vatanseverlik, cesaret, dayanışma, fedakârlık gibi duygularını harekete geçirecek, kültürel kodlarla desteklenmiş sembolik ve ideolojik temsiller olduğu (yan anlam) görülmüştür.

Bu makalede esas olarak Almanya’nın Birinci Dünya Savaşı’ndaki İslam stratejisi mimarlarından Max von Oppenheim tarafından Enver Paşa’ya gönderilen ve ilk defa gün yüzüne çıkan bir mektup konu edilmektedir. Oppenheim’ın Türk Tarih Kurumu Arşivi’nden çıkan bu mektubundan anlaşıldığı üzere ikilinin ilişkisi daha Enver Paşa’nın Berlin’deki ataşelik yıllarına dayanmaktadır. Söz konusu görece kısa Mektup içerisinde geçen bazı isimler bize Enver Paşa’nın Berlin ataşeliği sırasında kurduğu ilişkileri göstermesi yanında sonraki güç kazandığı iktidar dönemlerinde Almanya ile ilişkilerindeki eski networkünü sürdürdüğünü görmemimze yardımcı olacak niteliktedir. Örneğin Enver Paşa’nın Friedrich Sarre ve eşi Marie Sarre ile Berlin’deki askeri ataşelik yıllarından başlayan münasebetleri onun 1918 sonrasındaki Berlin günlerine kadar uzanmış ve kendisine “gönüllü sürgün” yıllarında Almanya’da bir sığınak imkânı sağlamıştır. Savaş sırasında bilhassa Marie Sarre’nin erkek kardeşi Hans Humann’la olan samimi ilişkisinin Osmanlı-Alman ittifakının gidişatı ve sürdürülebilirliği açısından önemi bir yana, ilk defa olarak bu makalede kullanılan bir belgeden görüleceği üzere 1914-1917 yıllarında Almanya’nın İstanbul’daki bahriye ataşesi olarak görev yapan Humann, Enver Paşa’nın 1918 yılında propaganda amaçlı yayınlanan Trablusgarp Savaşı günlüklerinin Almanca olarak yayınlanmasında da başrolü oynamıştır. Enver Paşa- Max von Oppenheim ilişkisinin Birinci Dünya Savaşı sırasında da sürdüğünü ortaya koyan Nisan 1915 tarihli bir başka Alman arşiv belgesi de yine bu makaledeki bir ilk olma özelliğindedir. Ekim 1914 tarihli bu Almanca mektubun önemi Birinci Dünya Savaşı’nın en önemli aktörlerinden Oppenheim ile Enver Paşa arasında bugüne kadar bilinmeyen doğrudan münasebeti ortaya koyması yanında savaş sırasında uygulanan İslam stratejisi tartışmalarına yeni yorumlar getirilmesine sağlayacağı katkıdan ileri gelmektedir. Bahse konu olan katkı Birinci Dünya Savaşı başında ilan edilen cihâd-ı ekber ve bu bağlamda uygulamaya konulan İslamcı politikaların bugüne kadar ki genel kabulün aksine tek taraflı, yani Almanlar tarafından Osmanlı idarecilerine empoze edilen, bir politika olmadığını; aksine iki tarafın ortaklaşa geliştirdikleri ve uyguladıkları bir strateji çerçevesinde uygulandığını göstermektedir.

Geçmişte çeşitli zaman dilimlerinde değişkenlik göstermiş olan ancak günümüzde devletler arasında olumlu yönde seyrettiği görülen Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkilerin gelecekte nasıl şekillenebileceği sorusuna cevap arayışlarına yeni bakış açıları kazandıracak perspektiflerin ortaya konulması zarureti, bu makalenin kaleme alınmasının gerekçesini oluşturmuştur. Makalede, metot olarak eleştirel literatür araştırması kullanılmış ve Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkiler, ilişkilerde değişkenliğin hâkim olduğu 1918 ile 1939 yılları arasındaki dönemle sınırlandırılmıştır. Anılan döneme giriş teşkil etmek üzere ilk olarak I. Dünya Savaşı’nın başlangıcından Mondros Mütarekesi’ne kadar Türk-Rus İlişkileri (1914-1918) incelenmiş; ardından, zaman içinde ilişkilerde meydan gelen değişimi ve nedenlerini tespit etmek maksadıyla, sonraki yılları kapsayan Türk-Sovyet ilişkileri ise Kararsızlık Dönemi (1918-1923), İşbirliği ve Karşılıklı Güven Dönemi (1923-1936), Geçici İşbirliğinden Kopuş Dönemi (1936-1939) olmak üzere üç zaman dilimi halinde değerlendirilmiştir. Geçmişte Türk-Rus ilişkilerinde meydana gelen olumlu veya olumsuz yönde değişim ve nedenleri tespit edildikten sonra, sonuç bölümünde, söz konusu tespitlerden istifade ile günümüzdeki Türk-Rus ilişkilerinin gelecekte alabileceği şekil tahayyül edilmeye çalışılmıştır.

Dr. Adnan Bey, pozitivist eğilimleriyle örtüştürdüğü hekimlik mesleğini, İttihad ve Terakki Cemiyeti’nin (İTC) rejimi değiştirerek iktidar olduğu II. Meşrutiyet Dönemi’nin ilk yıllarında (1908-1911), “Tıp Fakültesi Dekanı” sıfatıyla ifa etmeye başlamıştır. Sürecin sonraki evrelerinde, “Sağlık Genel Müdürlüğü” ve “Kolera Hastanesi Müdürlüğü” gibi önemli makamları elinde tutarken, kurucuları arasında yer aldığı Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nde “Genel Sekreter” ve “Esirler Komisyonu Üyesi” olarak görev yapmıştır. Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti mensubu olarak, Trablusgarp (1911-1912) ve Çanakkale Savaşları’na (1915) bizzat iştirak eden Dr. Adnan Bey, Balkan Savaşları’nda (1912-1914) kolera hastalığı ile başarıyla mücadele etmiş, I. Dünya Savaşı yıllarında (1914-1918), başarılı bir idareci olarak, cemiyetin Anadolu’daki şubelerini diri tutmaya çalışmış, esir Osmanlı askerleriyle yakından ilgilenirken, şehit çocuklarının sorunlarını bizzat çözmeye çalışmıştır. Yunan Kızılhaçı ile rekabet içinde olduğu, Mondros Mütarekesi Dönemi’nde (1918-1920), iktidarı kaybeden İTC’ye yakınlığı nedeniyle tepki alan Dr. Adnan Bey, İstanbul’un işgaliyle birlikte (16 Mart 1920) kenti terk ederek Ankara merkezli direniş hareketine katılmıştır.

Cette thèse de doctorat examine l’impact social de la Première Guerre mondiale dans l’Empire ottoman sur les femmes turques défavorisées et la réaction quotidienne de ces femmes aux conditions négatives de la guerre et aux mesures de l’État concernant les femmes. Elle utilise l’approche de l’histoire populaire et des nouvelles sources des archives ottomanes pour démontrer les voix et les expériences des femmes ordinaires, surtout leur lutte contre l’appauvrissement à cause de la guerre et les politiques sociales insuffisantes. Par conséquent, elle contribue à combler une grande lacune dans l’historiographie sur l’Empire ottomane et les études sur les femmes qui examinent rarement les femmes turques ordinaires. Elle renforce l’idée que les femmes ottomanes ont eu des grandes difficultés à cause de la guerre contrairement aux comptes de modernisation soulignant seulement les développements positifs concernant les libertés et les droits des femmes après la guerre. Elle réfute les comptes acceptant la guerre comme une période pendant laquelle toutes les femmes turques ont vécu une « émancipation. » D’ailleurs, elle met en lumière les formes et les aspects des points de vue critiques des femmes et de la politique quotidienne des femmes pour survivre les conditions négatives de la guerre, pour faire entendre leurs voix, pour protéger leurs droits et pour recevoir des aides sociales
This dissertation examines the social impact of World War I in the Ottoman Empire on ordinary poor Turkish women and their everyday response to the adverse wartime conditions and the state policies concerning them. Based on new archival sources giving detailed information about the voice, experience and agency of these women and based on the history from below approach, this study focuses on poor, underprivileged and working Turkish women’s everyday experiences, especially their struggle against and perception of wartime conditions, mobilization and state policies about them. By doing so, it contributes to filling the great gap in late Ottoman historiography and women’s studies, which rarely examine ordinary women and their everyday problems and struggles for survival and rights. First, it scrutinizes how ordinary women experienced the war and argues that, in contrast to the modernization accounts that overlook women’s sufferings at the cost of post-war developments in women’s rights and liberties, ordinary Turkish women had great difficulties during the war years. It presents a major caveat to the accounts accepting the war years as a period during which Turkish women monolithically experienced a gradual liberty and « emancipation. » Second, it brings the unexamined forms and aspects of women’s critical and subjective views, their everyday politics to circumvent the adverse conditions and state policies, to make their voices heard, to pursue their rights, and to receive government support into the light
Bu doktora tezi Osmanlı İmparatorluğu’nda Birinci Dünya Savaşı’nın sıradan yoksul Türk kadınları üzerindeki sosyal etkilerini ve kadınların olumsuz savaş koşullarına ve kendileriyle ilgili devlet politikalarına yönelik tavırlarını incelemektedir. Kadınların sesleri, deneyimleri ve tarihsel rolleri hakkında detaylı bilgiler veren yeni arşiv kaynaklarına ve aşağıdan tarih yaklaşımına dayanan bu tez yoksul, temel sosyal haklardan yoksun ve çalışan Türk kadınlarının gündelik deneyimlerine, özellikle de savaş koşulları, seferberlik ve devlet politikalarını algılayış ve bunlarla mücadele biçimlerine odaklanmaktadır. Dolayısıyla, bu tez, sıradan kadınları ve onların gündelik problemleriyle hayatta kalma ve hak mücadelelerini çok az inceleyen Osmanlı tarihçiliği ve kadın araştırmalarındaki büyük bir boşluğu doldurmaya katkıda bulunmaktadır. Bu tez, bu anlamda, iki temel temaya odaklanmaktadır. Öncelikle, sıradan kadınların savaşı nasıl deneyimlediklerini mercek altına almakta ve onların çektikleri acıları savaş sonrası kadın hak ve özgürlüklerindeki ve üst ve orta sınıf eğitimli kadınların etkinlik ve deneyimlerindeki gelişmelerin bir bedeli olarak algılayıp gözden kaçıran modernleşmeanlatılarının tersine sıradan kadınların savaş yıllarında büyük güçlükler çektiğini savunmaktadır. Bu bağlamda, bu çalışma, Türk kadınlarının savaş yıllarında bütün olarak görece bir “özgürleşme” yaşadıklarını kabul eden anlatılara önemli bir uyarıdır. İkincil olarak, bu tez, kadınların zorluklarla gündelik mücadelelerine odaklanarak kadınların eleştirel ve öznel tutumlarının ve olumsuz koşullar ve devlet politikalarından kaçmak, seslerini duyurmak, haklarının peşine düşmek ve destek görebilmek amaçlı gündelik politikalarının keşfedilmemiş biçim ve yönlerini gün ışığına çıkarmaktadır