Academic literature on the topic 'Wacława'

Edycja źródłowa prezentuje skargę mieszkańców Ślesina na proboszcza Wacława Rybarskiego wystosowaną do biskupa włocławskiego Karola Mieczysława Radońskiego w roku 1929. Mieszkańcy w piśmie skarżyli się na działalność ks. Wacława Rybarskiego, który ich zdaniem poniżał ich z ambony i niektórych z mieszkańców prześladował. Artykuł ponadto zawiera próbę ukazania panujących wówczas relacji pomiędzy parafianami a proboszczem. Complaint of Parishioners from Ślesin Against the Parish Priest Wacław Rybarski from 1929 The source edition presents a complaint of the inhabitants of Ślesin against the parish priest Wacław Rybarski addressed to the bishop of Włocławek, Karol Mieczysław Radoński in 1929. The inhabitants of the letter complained about the activities of Fr. Wacław Rybarski, who, in their opinion, humiliated them from the pulpit and persecuted some of the inhabitants. The article also attempts to show the relations between parishioners and the parish priest at that time.

Pamiętnik Wacławy by E. Orzeszkowa is a novel presenting the fate of a young woman in a twofold reality: at first, it is assigned to the drawing room and social life; then, in the second stage, to a study. An important role in the linguistic creation of Wacława’s fate is played by the parents: mother – the parlor lady, father – researcher, university professor. The construction of these characters reflects the two different worlds that a young woman explores in order to ultimately choose the latter. The language (style, lexis, syntax) corresponds with the creation of Wacława as a spoiled miss (in the first volume) and a mature young lady (in the second volume).

Wacław (Edward) Nowakowski (o. Wacław z Sulgostowa) w swoim dziele "O cudownych obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej. Wiadomości historyczne, biograficzne i ikonograficzne" wydanym w 1902 roku zamieścił opis 1502 rycin z wizerunkami MatkiBoskiej słynących cudami, które znajdowały się na ziemiach polskich. Badania nad obiektami z kolekcji „Święci” w zbiorze Gabinetu Grafiki i Rysunku Muzeum Narodowego w Krakowie wykazały, iż w dziele o. Wacława istnieją liczne nawiązania do rycin znajdujących się w tym zbiorze. Przybliżenie tych zbieżności stanowi jednocześnie przyczynek do badań nad kultem maryjnym w Rzeczypospolitej,czego odzwierciedleniem było wytwarzanie grafik o charakterze dewocyjnym.

Wacław Hryniewicz znany jest w Polsce przede wszystkim z propagowania teologii nadziei powszechnego zbawienia. Kwestią, która od razu narzuca się czytelnikowi eschatologii lubelskiego teologa, jest pytanie o istnienie piekła czy też kary wiecznej. Rzeczywistość ta, obecna w nauczaniu Jezusa i przepowiadana przez wieki w Kościele, zdaje się negować istnienie nadziei opisywanej przez lubelskiego teologa. W odpowiedzi na tę wątpliwość w artykule zostały omówione najważniejsze argumenty teologiczno-spekulatywne, biblijne oraz egzystencjalne dotyczące rzeczywistości potępienia w eschatologii Wacława Hryniewicza. Podjęto także próbę krytycznego ustosunkowania się do nich.

Wacław Marian Splewiński był muzykiem (grał na skrzypcach), pedagogiem i organizatorem życia muzycznego, wywodził się z utalentowanej muzycznie rodziny. Autor artykułu opracował pozostawione przez niego wspomnienia, spisane w latach 60. XX w., znajdujące się w posiadaniu Renaty Piotrowicz-Hellstén primo voto Splewińskiej, żony muzyka. Opublikowano pierwszą część wspomnień, kilkustronicową (cały rękopis liczy 76 strony; jest niedokończony). Wacław Splewiński opisał w niej przede wszystkim historię swojego ojca, skrzypka Stanisława Splewińskiego (ur. 1883), wspomina też dziadka Jana, wiejskiego muzyka z własną kapelą, znającego nuty. Stanisław Splewiński już w wieku 7 lat chodził z ojcem grać na wesela, muzyki uczył go też kapelmistrz orkiestry fabrycznej w Kazimierzy Wielkiej Jan Walter, skończył konserwatorium w Krakowie i Instytut Muzyczny w Warszawie. W 1913 r. przyjął stanowisko kapelmistrza orkiestry fabrycznej w cukrowni w Klemensowie należącej do Ordynacji Zamojskiej, którą zarządzał wówczas hr. Maurycy Zamoyski. Druga część wspomnień, niepublikowana, dotyczy m.in. życia muzyczno-teatralnego Warszawy. Autor artykułu ocenia, że na podstawie tego źródła można uściślić biografię muzyka i skorygować pojawiające się w niej błędy. We wstępie autor zamieszcza też krótką biografię Wacława Splewińskiego, podając przebieg jego wykształcenia i kariery.

Niniejszy artykuł stanowi próbę zgłębienia trudnej relacji dwóch artystów – ojca i syna w powieści Wacława Berenta Próchno. W części pierwszej artykułu skupiam się na przedstawieniu biografii postaci, którą był Wacław Berent. Następnie objaśniam strukturę powieści, zaś analiza problematyczna obranego tematu rozpoczyna się od przedstawienia jednego z głównych bohaterów Próchna. Władysław Borowski jest przykładem postaci, której relacje z ojcem mają znaczący wpływ na jakość życia i podejmowanych decyzji. Ze względu na zupełnie odmienny stosunek do życia, zarówno ojciec, jak i syn, stają się interesującymi obiektami do interpretacji. Powieść Berenta opisuje trudy artystów, z którymi zmagali się każdego dnia, poruszając się w melancholijnej i dekadenckiej rzeczywistości.

Wacław Kaźmierczak (1905-1981) należy do czołowych polskich montażystów kina dokumentalnego. Zdobywszy doświadczenie filmowe przed rokiem 1939 oraz przy dokumentowaniu powstania warszawskiego, po II wojnie światowej współtworzył najważniejsze produkcje Wytwórni Filmów Dokumentalnych w Warszawie i wykształcił wielu następców. W pracy preferował lakoniczne formy i metaforyczne połączenia montażowe; potrafił przykuć i utrzymać uwagę widza. Jego styl ewoluował od perswazyjnych komunikatów politycznych do przekrojowych syntez historycznych, tworzonych z wykorzystaniem materiałów archiwalnych, czego wybitnym przykładem jest pełnometrażowy dokument Requiem dla 500 tysięcy (1963). Jako montażysta odznaczał się pogłębioną znajomością historycznych form prowadzenia narracji filmowej, czemu charakterystyczny wyraz dawał w montowanej przez prawie czterdzieści lat Polskiej Kronice Filmowej. Autor omawia ewolucję stylu Kaźmierczaka i przedstawia jego najbardziej charakterystyczne dzieła.

This thesis examines the effect of the experience of exile on the German poet Hilde Domin and the Polish poet Waclaw Iwaniuk. Their involuntary exile, their departure from their respective native cultures and languages has affected them profoundly, both as individuals and as poets. The exiled poet lives in the conflicting world of the exile: on the one hand, he attempts to maintain his close ties to his native language and culture, while on the other hand, he is constantly assailed by the demands of his new and alien environment. He is thus plunged into a crisis of identity. This thesis examines this crisis by concentrating on the aspect of language as a reference point of the poet's identity. Through a close examination of a selection of the poetry of Domin and Iwaniuk, I have attempted to discover how they express their personal experiences of exile, which problems they are most concerned with, and, finally, how they attempt to solve these problems. Their poetry expresses similar concerns, such as feelings of insecurity, instability and loss, as well as a wish to recover a sense of security. Both Domin and Iwaniuk are aware of the danger of becoming poetic nonentities in their exile, because their link with their native language is threatened. Recognizing the poet's power to find security in his language (which in turn enables him to reassert his identity through his poetry), they both attempt, in different ways, to preserve their identities as poets by writing. Domin is on the whole more successful than Iwaniuk in defining herself through her language. She believes that language is an inseparable part of her, which naturally finds its expression through her writings. Iwaniuk, on the other hand, is more self-conscious about his language; the preservation of his native language as his poetic tool takes the form of struggle. This fact is not only reflected in the content of the two poets' poetry, but also in its form and style: Domin's language and poetry seem generally more spontaneous and harmonious, whereas Iwaniuk's language and poetry appear to be chiselled intellectually, as if it resisted the author's efforts.
Arts, Faculty of
English, Department of
Graduate

Przedmiotem rozprawy jest analiza profilu wyznaniowego poematu Wacława Potockiego Nowy zaciąg pod chorągiew starą tryumfującego Jezusa Syna Bożego nad światem, czartem, śmiercią i piekłem (utwór został ukończony między 1679 a 1696 rokiem). Za cel postawiono sobie weryfikację prawdziwości powtarzanej w literaturze przedmiotu tezy o wprowadzaniu przez autora treści kryptoariańskich do tekstów powstałych po przejściu na katolicyzm, tu konkretnie – do eposu pasyjnego. Zadanie to realizowano poprzez prześledzenie, czy i w jakiej mierze w utworze znalazły odzwierciedlenie szeroko rozumiane tradycje obydwu wyznań. Uwagę skupiono głównie na odniesieniach do ich myśli dogmatycznej, w mniejszym stopniu także na odwołaniach do katolickiej i ariańskiej etyki, mentalności, obowiązujących form kultu czy wreszcie propagowanych postaw człowieka i wspólnoty wierzących wobec Boga. Dla zrekonstruowania znaczeń badanego tekstu jego fragmenty zestawiono z utworami będącymi nośnikami idei teologicznych, antropologicznych i obyczajowych właściwych tym wyznaniom: katechizmami, dziełami postyllograficznymi, traktatami polemicznymi, egzegetycznymi, piśmiennictwem reprezentującym krąg nowożytnych pobożnych rozważań oraz nurt mistyczny i dziełami apokryficznymi. Identyfikacji wymienionych elementów towarzyszyło ustalenie, jakie znaczenie zyskują one konkretnie w Nowym zaciągu. Podstawową procedurą poznawczą stosowaną w niniejszej pracy jest filologia. Studium sytuuje się również blisko takiego myślenia o badaniu literatury, które wykazuje związki z historią idei. Rozprawa składa się z pięciu rozdziałów. Pierwszy z nich służy zarysowaniu tła, na którym można umiejscowić analizowany epos biblijny. Rozpoczyna się od zwięzłego przedstawienia informacji na temat konwersji pisarza. Następnie nakreślony został zarys jego twórczości religijnej, ze szczególnym uwzględnieniem rysów katolicyzmu i arianizmu 2 w poszczególnych dziełach „nabożnych” twórcy. Dalej przedstawiono stan badań nad obliczem wyznaniowym poezji religijnej Potockiego. Kolejne rozdziały zawierają analizę sposobu prezentacji przez niego w Nowym zaciągu zagadnień, które stanowiły przedmiot polemik między członkami Kościoła katolickiego a braćmi polskimi. Rozdział drugi poświęcony jest wizerunkowi Chrystusa w utworze (odtwarzanemu głównie w oparciu o obserwację, jak w poemacie odnosi się do kwestii: bóstwa Jezusa, Jego preegzystencji i wcielenia) i zawartemu tam obrazowi Ducha Świętego. W rozdziale trzecim przyjrzano się pojawiającym się w dziele rozważaniom na temat ekonomii zbawienia. Zajęto się problemami: grzechu pierworodnego, zadośćuczynienia, odkupienia, egzemplarycznego wymiaru męki Pańskiej i udziału człowieka w dziele zbawienia oraz relacji między Bożym gniewem, sprawiedliwością i miłosierdziem. Rozdział czwarty traktuje o odniesieniach do Eucharystii wprowadzonych przez Potockiego do Nowego zaciągu, a zwłaszcza o stosunku autora do kwestii, czy jest ona uobecnieniem, czy przypomnieniem wydarzeń pasyjnych, oraz do nauki o prawdziwej obecności ciała i krwi Pańskiej od postaciami chleba i wina. Analizie poddano również fragmenty na temat pożytków płynących z przystępowania do Eucharystii i odnoszące się do koncepcji przedstawiającej ją jako ofiarę, a także dotyczące godnego sprawowania i przyjmowania Sakramentu Ołtarza i udzielania Komunii św. pod jedną postacią. W rozdziale piątym omówiono natomiast inne zagadnienia, które były przywoływane przez badaczy jako probierze charakteru konfesyjnego poematu: stanowisko zajmowane wobec kultu Maryi i świętych, stosunek Potockiego do wprowadzania wątków pozaewangelicznych, wypowiedzi o relacji między wiarą a zmysłami i rozumem, krytykę wybranych elementów pobożności katolickiej i duchowieństwa, a także opinię na temat posiadania przez Kościół prawdy absolutnej. W zakończeniu rozprawy zamieszczono podsumowanie szczegółowych analiz i wnioski oraz postulaty badawcze na przyszłość. Do pracy został dołączony aneks obejmujący dwie części: zestawienie różnic między pierwszą a drugą redakcją utworu oraz materiał ikonograficzny, do którego w celach porównawczych odwoływano się w rozprawie. Podjęta analiza Nowego zaciągu pozwoliła zanegować tezę o kryptoariańskim charakterze tekstu Potockiego. Sposób prezentacji w utworze zagadnień teologicznych (obejmujący zarówno kreację świata przedstawionego, jak i partie dyskursywne traktujące o konkretnych problemach teologicznych) w swym najgłębszym wymiarze jest spójny i pozostaje zgodny z dogmatami Kościoła katolickiego.
This thesis concerns the religious profile of the epic poem about Saviour’s Passion by Wacław Potocki ‘Nowy zaciąg pod chorągiew starą tryumfującego Jezusa Syna Bożego nad światem, czartem, śmiercią i piekłem’. The analisys leads to the verification of reliability of the thesis repeated in the subject literature about introducing crypto-Arian content to Potocki’s works after his conversion to Catholicism, especially to ‘Nowy zaciąg’. The fact that issue was usually connected with the question about the truthfulness of his conversion from Arianism to Catholicism did not foster the progress of previous academic discussions. The discussions concerned mainly the issue of the true identity of the narrator in Potocki’s religious texts written after the conversion: Catholic, Arian, crypto-Arian or maybe a person dęclaring his faith in God, however avoiding expressing affiliation with any religious community. In my research I did not introduce the question about Potocki’s faith as it is an unsolvable matter. His messiad was the subject of my interest not as a document determining his belonginess to any religious community but as an integral artistic work including certain ideological message. My research concerning the influence of Catholicism and Arianism on the poem required the closer look on the reflection of widely understood religious traditions in the text. I was especially interested in the references to their doctrines. To a lesser extent did I take into consideration the references to Catholic and Arian ethics, mentality, religious practices and advocated attitude of human and religious community towards God. The fragments of the messiad were compared with other texts bearing theological, antropological and custom ideas appropiate for those religious denominations: catechismus, postillographic works, polemic treaties, exegetic writings, works that represent modern pious considerations, miscitism and apocrypha. Identification above mentioned elements was supported by determination of their meaning in the analysed work. The dissertation consists of five chapters. The first one includes the short summary of information about Potocki’s conversion. Then it concerns the outline of his religious works, including especially the elements of Catholicism and Arianism in selected ones. These observations provide the background for the analysed messiad. Moreover, in the same chapter the scope of research on religious character of Potocki’s poetry was pointed out. Next chapters include the analisys of the way the issues (especially theological) were presented in ‘Nowy zaciąg’, which were the subject of discussion between Catholic Church memebers and Polish Bretehern. The second chapter is devoted to the image of Christ in the poem (I especially examined the question of His divinity, preexistence and incarnation) and to the image of the Holy Spirit that can be found therein. In the third chapter the issues of the Divine Economy occuring in the messiad were mentioned. Firstly, the thoughts on the original sin, connected with the Economy of Salvation but not strictly beeing in the scope of interest of soteriology, were followed trough. Then the chapter concerns the issues of compensation, redemption, exemplaric expression of Passion, human contribution in the work of redemption and the relations between God’s anger, justice and mercy. The fourth chapter deals with the references to the Eucharist introduced by Potocki in ‘Nowy zaciąg’. The last chapter concerns other issues mentioned by scholars as one of the criteria the messiad’s confessional character: the attitude towards the cult of Virgin Mary and saints, Potocki’s approach to introducing apocryphical motifs, statements about the relations between the faith, senses and mind, criticism of the chosen elements of the Catholic devotion and the clergy and also the opinion concerning the Church’s absolute truth. The conclusions includes the summary of detailed analysis, findings and postulates which can be researched further. The analisys of ‘Nowy zaciąg’ enabled to negate the thesis about the crypto-Arian character of Potocki’s messiad. It transpired that the way of presenting theological issues (including not only the creation of the represented world but also discursive parts mentioning certain theological problems) is deeply coherent and is concordant with the Catholic dogmas.

Tematem rozprawy uczyniono analizę wycinka słownictwa poezji Wacława Potockiego (1621–1696). Na potrzeby badań ekscerpcji poddano próbę tekstową objętości 3000 linijek (wersów) pochodzących z trzech najbardziej znanych dzieł barokowego poety, to jest Transakcji wojny chocimskiej, Ogrodu nie plewionego i Moraliów. Podstawę źródłową badań stanowiło trzytomowe wydanie Dzieł W. Potockiego w edycji Leszka Kukulskiego (1987). Integralną częścią dysertacji stał się słownik języka autora, gromadzący całość zebranego materiału leksykalnego. Oprócz tegoż Słownika języka Wacława Potockiego (SJWPot), liczącego 6116 jednostek hasłowych, do pracy dołączono również dwa inne leksykony języka idiolektu, zawierające 1149 związków frazeologicznych (Słownik frazeologizmów Wacława Potockiego – SFWPot) oraz 679 łączliwych związków wyrazowych (Słownik kolokacji Wacława Potockiego – SKWPot). Na podstawie haseł SJWPot przeprowadzono kilkupłaszczyznową analizę językoznawczą, która przybrała postać analizy etymologicznej, słowotwórczej, semantycznej i leksykograficznej. Pomocniczo zgromadzoną leksykę poddano także analizie rejestrująco-opisowej, statystycznej, onomastycznej oraz analizie porównawczej. Każdy z wymienionych typów analizy miał na celu zbadanie wyekscerpowanego materiału pod innym kątem. Tak więc dzięki analizie genetycznej możliwe stało się oszacowanie, jaki procent słownictwa utworów W. Potockiego stanowiły jednostki rodzime, a jaki wyrazy obce. Wśród tych ostatnich za interesujące uznano zwłaszcza to, z którego języka wybrany pisarz czerpał najwięcej inspiracji. A zatem czy była to bardzo rozpowszechniona w XVII w. łacina, czy może W. Potocki preferował inne źródła zapożyczeń, np. niemieckie i czeskie? Zenon Klemensiewicz dowodził zbytniego nasycenia poezji autora Moraliów latynizmami, podczas gdy Aleksander Brückner wskazywał na dominujące w niej pożyczki węgierskie, tatarskie oraz ruskie. Autorka dysertacji starała się ustosunkować do opinii wymienionych badaczy, próbując zarazem dociec, w jakim stopniu ich sądy znalazły potwierdzenie w zebranym materiale. Z kolei słowa Janusza S. Gruchały zmotywowały ją do sprawdzenia, jak prezentuje się zgromadzone słownictwo pod względem realizowanych w jego obrębie kategorii, technik oraz typów słowotwórczych. Informacji na ten temat dostarczyła analiza strukturalna leksyki rodzimej, w tym analiza jednostek derywowanych od innych wyrazów już po wyodrębnieniu się języka polskiego ze wspólnoty prasłowiańskiej. Przyjęcie synchroniczno-diachronicznej perspektywy badawczej pozwoliło wskazać na pewne upodobania indywidualne W. Potockiego w zakresie tworzenia jednostek leksykalnych, jak też umożliwiło ono wysnucie pewnych wniosków dotyczących całego średniopolskiego podsystemu słowotwórczego polszczyzny. Dzięki obranemu trybowi postępowania chociaż w części możliwe stało się wypełnienie luki powstałej po opracowaniu przez językoznawców wzorca opisu staropolskiego systemu słowotwórczego (Kleszczowa, 1996, 1998, 2003, 2015), a jeszcze wcześniej – współczesnego (Grzegorczykowa, Laskowski i in, 1999). Strukturę tematyczną zebranego materiału zbadano z zastosowaniem metody pól leksykalno-semantycznych, wzorując się na podziale polowym słownictwa staropolskiego w opracowaniu Stanisława Dubisza. Zasadniczym celem tego etapu analizy było sprawdzenie, wokół jakich kręgów znaczeniowych sytuowało się słownictwo dzieł twórcy Ogrodu nie plewionego. Stosunki jakościowo- -ilościowe zaobserwowane pomiędzy wyodrębnionymi zbiorami wyrazów miały pomóc stwierdzić, czy najpłodniejszy poeta epoki baroku rzeczywiście interesował się „wszystkim” i „wszystkimi”. Dotychczas bowiem badacze tej spuścizny literackiej podkreślali ogromną różnorodność tematów w niej poruszanych. Kolejny etap podjętych badań stanowiła analiza leksykograficzna materiału, mająca na celu udokumentowanie kilkuset haseł SJWPot w reprezentatywnych opracowaniach słownikowych. Aby warstwę leksykalną utworów XVII-wiecznego autora móc ukazać w przekroju synchroniczno- -diachronicznym, kwerendą objęto słowniki gromadzące zasób wyrazowy polszczyzny, począwszy od epoki staropolskiej po początek wieku XIX. Były nimi: Słownik staropolski, Słownik polszczyzny XVI wieku, Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, Słownik języka polskiego Samuela Bogumiła Lindego oraz leksykon pisarza w postaci Słownika języka Jana Chryzostoma Paska. Ze względu na obszerność prezentowanego materiału zrezygnowano zaś z oddzielnych rozdziałów poświęconych wyekscerpowanym nazwom własnym i frazeologizmom. Przedłożona rozprawa doktorska składa się z pięciu rozdziałów, w tym dwóch rozdziałów teoretycznych i trzech analitycznych. Po krótkim Wstępie informującym o celach, założeniach i strukturze pracy w rozdziale pierwszym autorka uzasadnia wybór tematu badawczego, objaśnia kryteria doboru próby materiałowej i podaję jej zakres, a także prezentuje stan badań nad twórczością W. Potockiego. Dalsza część rozdziału pierwszego zawiera charakterystykę epoki, w której żył i tworzył autor Moraliów, oraz omówienie najważniejszych pojęć i terminów związanych z barokiem. W tym fragmencie dysertacji zamieszczono również kalendarium życia i twórczości XVII-wiecznego poety. Rozdział drugi w całości poświęcono opisowi metodologii, kierunków i narzędzi badawczych wykorzystanych podczas analizy wybranego wycinka języka pisarza. Część teoretyczną pracy kończy podrozdział zatytułowany: Słownik języka Wacława Potockiego. Idea, struktura, zasady opracowania. Trzeci rozdział rozpoczyna część analityczną rozprawy i stanowi zarazem jej najobszerniejszy fragment. Tworzą go dwa mniejsze podrozdziały, wyodrębnione na podstawie wyników analizy genetycznej przyjętej próby materiałowej. W pierwszej części rozdziału zaprezentowano zbiór słownictwa rodzimego, w obrębie którego odpowiednio wcześniej wydzielono wyrazy podstawowe (niederywowane na gruncie polskim) oraz pochodne słowotwórczo. Ważny etap podjętych badań stanowiła analiza strukturalna tych ostatnich, polegająca na pogrupowaniu jednostek motywowanych słowotwórczo według typów, kategorii i technik derywacyjnych. W części drugiej rozdziału trzeciego, zawierającej charakterystykę zapożyczeń, umieszczono dane jakościowo-ilościowe obrazujące podział leksemów obcych według źródła pochodzenia, przedmiotu zapożyczenia oraz stopnia ich przyswojenia do polskiego systemu językowego. W rozdziale czwartym przedstawiono wyniki analizy leksykalno-semantycznej materiału, przeprowadzonej przy użyciu metody pól wyrazowych. Jeden z podrozdziałów rozdziału czwartego przeznaczono na charakterystykę słownictwa zgromadzonego w polu <„Metajęzyk” człowieka>, w którym to polu, zgodnie z przyjętą klasyfikacją, oprócz większości wyrazów funkcyjnych znalazły się również wyekscerpowane nazwy własne. Rozdział piąty dysertacji traktuje przede wszystkim o wynikach badań statystycznych. Ponadto w rozdziale tym omówiono wyniki badań leksykograficznych, obejmujących określony wycinek słownictwa dzieł W. Potockiego. Wnioski z przeprowadzonej analizy mieści syntetyzujące Zakończenie. Rozprawę zamykają: wykaz stosowanych skrótów i oznaczeń, indeks tabel znajdujących się w tekście głównym rozprawy, bibliografia uwzględniająca słowniki i inne źródła (elektroniczne) oraz dwuczęściowy aneks w wersji tradycyjnej i multimedialnej. Pierwszą część aneksu stanowią tabele załączone do dysertacji wraz z indeksem do nich. Drugi z aneksów, umieszczony na nośniku elektronicznym (płyta CD), zawiera trzy słowniki gromadzące leksykę utworów wybranego autora, tj. SJWPot, SFWPot oraz SKWPot. „Język J.Ch. Paska reprezentuje zasób leksykalny przeciętnego Polaka szlachcica z XVII wieku” – stwierdziła niegdyś Maria Borejszo w jednym z artykułów traktujących o leksyce Pamiętników Jana Chryzostoma Paska. Wnioski wyprowadzone z analizy porównawczej ujawniły podobieństwo jakościowo-ilościowe łączące warstwę słowną tekstu prozatorskiego z materiałem wyekscerpowanym z wycinka poezji W. Potockiego. Zarówno autor Ogrodu nie plewionego, jak i Jan Chryzostom Pasek najczęściej posługiwali się w swoich utworach wyrazami odziedziczonymi przez polszczyznę po wiekach poprzednich, w tym dużą liczbą jednostek niepodzielnych słowotwórczo i o najstarszej genezie w naszym języku. Wbrew też przypuszczeniom wysuwanym przez badaczy polszczyzny okresu średniopolskiego, żaden z autorów nie nadużywał zapożyczeń z języków obcych, przy czym XVII-wieczny poeta sięgał po nie rzadziej niż pamiętnikarz. Wacław Potocki okazał się tradycjonalistą językowym nie tylko w zakresie doboru słownictwa rodzimego, lecz także obcego i częściej niż średniopolskie latynizmy stosował w swoich wierszach pożyczki niemieckie, przejęte do polszczyzny przeważnie już w średniowieczu. Podobnie jak słownictwo zapożyczane z innych języków były to w zdecydowanej większości pożyczki formalnosemantyczne przyswojone drogą słuchową i spełniające określoną (utylitarną) funkcję w tekście. W przeciwieństwie do prozy Pamiętników J.Ch. Paska poezja W. Potockiego okazała się wolna od wspomnianej przez M. Borejszo „powodzi” makaronizmów, co jednak należy uznać za typowe dla ówcześnie powstających utworów wierszowanych.
The subject of this dissertation is the analysis of a part of Wacław Potocki's poetry vocabulary. For the purposes of the study, a text sample of 3000 verses from three representative works of the 17th-century poet (Transakcja wojny chocimskiej, Ogród nie plewiony, Moralia) was excerpted. The three-volume edition of Wacław Potocki's Dzieła edited by Leszek Kukulski (1987) was adopted as the source for the study. A dictionary of the author's language is an integral part of the dissertation, bringing together all the collected lexis: Słownik języka Wacława Potockiego (SJWPot), Słownik frazeologizmów Wacława Potockiego (SFWPot) and Słownik kolokacji Wacława Potockiego (SKWPot). On the basis of the SJWPot entries a linguistic analysis was conducted at several levels: etymological, word-formation, semantic and lexicographical. The collected lexica was auxiliary subjected to register-descriptive, statistical, onomastic and comparative analysis. The adoption of a synchronic-diachronic research perspective has made it possible to point to certain preferences of Wacław Potocki in the creation of lexical units, as well as to draw certain conclusions concerning the entire medieval Polish vocabulary subsystem. The thematic structure of the collected material was examined using the method of lexical-semantic fields. The next stage of the research was a lexicographic analysis of the material, aimed at documenting several hundred SJWPot entries in representative dictionary studies. The search covered five dictionaries collecting Polish word resources from the Old Polish period to the beginning of the 19th century. The dissertation consists of five chapters, including two theoretical and three analytical ones. After a short introduction informing about the aims, assumptions and structure of the work in the first chapter, the author justifies the choice of the research topic, explains the criteria for the selection of the material sample and gives its scope, as well as presents the state of research into the works of Wacław Potocki. The next part of chapter one contains the characteristics of the epoch, in which the author of Moralia lived and worked, and a discussion of the most important concepts and terms associated with the Baroque. In this part of the work there is also a calendar of life and work of the seventeenth-century poet. The second chapter is entirely devoted to the description of methodology, directions and research tools used in the analysis of a selected fragment of the writer's language. The theoretical part of the work ends with a subsection entitled: Słownik języka Wacława Potockiego. Idea, struktura, zasady opracowania. The third chapter begins the analytical part of the dissertation and constitutes its most extensive fragment. It consists of two smaller subsections, distinguished on the basis of the results of the genetic analysis of the material sample. In the first part of the chapter a set of native vocabulary is presented, within which basic (non-derivative) words and words derived from it are distinguished. The first stage of the research was a structural analysis of the latter, consisting in grouping the vocabulary-motivated units according to types, categories and derivational techniques. In the second part of the third chapter, which was devoted to the characteristics of borrowings, the qualitative-quantitative data were placed showing the division of foreign lexemes according to the source of origin, the object of borrowing and the degree of their assimilation into the Polish language system. The fourth chapter presents the results of lexical-semantic analysis of the material, conducted with the use of the word field method. The fifth chapter deals mainly with the results of statistical research. In addition, the chapter discusses the results of lexicographic research, covering a specific section of vocabulary of Wacław Potocki's works. Conclusions from the conducted analysis are included in the conclusion. The dissertation ends with a list of abbreviations and designations used, an index of tables included in the main text of the dissertation, a bibliography including dictionaries and other sources and a two-part appendix in traditional and multimedia versions. The first part of the appendix consists of tables attached to the dissertation together with an index to them. The second part of the appendix, placed on an electronic carrier, contains three dictionaries collecting the lexicon of works of a selected author – SJWPot, SFWPot and SKWPot. As the analysis has shown, Wacław Potocki most frequently used words inherited by the Polish language from previous centuries, including a large number of units with indivisible vocabulary and the oldest origins in our language. Contrary to the assumptions put forward by scholars of the Polish language of the Middle Polish period, the author of Moralia did not overuse borrowings from foreign languages. Wacław Potocki turned out to be a traditionalist not only in his choice of native vocabulary, but also of foreign languages, and more often than Middle Polish latinisms, he used German loans in his poems, which were brought into Polish mostly as early as the Middle Ages. Like the vocabulary borrowed from other languages, these were mostly formal- -semantic loans acquired by ear and fulfilling a utilitarian function in the text. In contrast to the prose of Pamiętniki of Jan Chryzostom Pasek, Wacław Potocki's poetry turned out to be free of macaronisms, which, however, should be considered typical of poems written at that time.

Wydział Filologiczny. Instytut Filologii Polskiej.
W rozprawie została omówiona estetyka i ideologia poematu "Wacław" autorstwa jednego z największych polskich poetów, Juliusza Słowackiego. Utwór ten został oceniony przez pierwszych recenzentów jako nieudany, jako świadectwo kryzysu twórczego poety, dlatego zaprzestano prowadzenia nad nim badań. Autorka rozprawy postanowiła jednak na nowo przyjrzeć się „Wacławowi", zbadać przyczyny jego powstania, powody, dla których został on źle oceniony oraz dokonać analizy, interpretacji i oceny dzieła. Główną tezę pracy stanowi przekonanie, iż „Wacław" jest świadectwem rozpoczynania się istotnej przemiany w Juliuszu Słowackim zarówno jako poecie, jak i człowieku, że jest zapisem nowej jakości estetyki i myśli wykraczającej poza ramy epoki.
In present doctoral dissertation, esthetics and ideology of the poem Waclaw by one of the greatest Polish poets Juliusz Slowacki have been discussed. The poem was discredited by first reviewers, considered as a crisis in poet’s creativity which explains discontinuation of research on the poem. Author of the thesis decided to reopen the study on Waclaw, investigate the reasons of its creation and causes of negative reviews as well as analyze and interpret the poem. The main assumption of the thesis is that Waclaw is the evidence of significant transformation in Juliusz Slowacki, both, as a poet and as a man; that it is a manifestation of new quality of esthetics and view which transgress the frames of the era.

Dissertation with topic “ Yakutian works by Wacław Sieroszewski in the context of the transformation of Sacha (Yakuts) national consciousness ” presented in the field of cultural studies. This piece attempts to analyse Wacław Sieroszewski's body of work on Sacha culture, within the context of the transformation of the consciousness of successive generations of Yakutians over two centuries. The aim was to present a perspective that would differ from the existing conceptualizations of this Polish writer's work, and would al low us to see the possibility of new interpretations of the interdisciplinary heritage of the author’s book “ Twelve year in the Yakut country ”, 1900. This approach is useful for the study of contemporary Sacha culture, including the overlapping of many dis ciplines - cultural studies, ethnography, history, psychology, literature, oriental studies, anthropology and linguistics. From the insider's native perspective the author analyses the materials devoted to Sacha culture as collected and compiled in this late nineteenth century exile's research. It should be noted that this is the first analysis of Sieroszewski's writing heritage in the Polish language by a Yakutian researcher (that is to say, from the perspective of a "n ative" in the colonial context). This academic project seeks to balance the complex, heterogeneous nature of colonialist narratives against the ongoing struggle of the Sacha for effective dialogue on the cutting edge of post - colonialist territorial realit y. This dissertation attempts to analyse the contemporary and current perception of Russian influence, although the process of colonization is not the centre of attention research. The work has also used postcolonial discourse, which is an important aspec t of supposed “mental decolonisation” (or the mental process of removal of “Empire”. This PhD study analysing the Yakutian legacy of the Polish writer's themes emerged from the assertion that the main goal of Wacław Sieroszewski works was the criticism of imperialism and colonialism, the formulation of themes of cultural independence.
Przedstawiona praca w zakresie ku lturoznawstwa pt. „Jakuckie prace Wacława Sieroszewskiego w kontekście przemian świadomości narodowej Sacha (Jakutów)”, analizuje twórcze dziedzictwo Wacława Sieroszewskiego dotyczące kultury Sacha, ujęte w kontekście trwającego ponad dwa wieki procesu przeobrażenia świadomości kolejnych pokoleń Jakutów. Celem było ukazanie perspektywy, która różniłaby się od dotyc hczasowych koncept ualizacji twórczości polskiego pisarza oraz pozwoliłaby dostrzec możliwości nowych pogłębionych interpretacji interdyscyplinarnej spuścizny autora powieści Dwunastu lat w kraju Jakutów. Takie podejście jest przydatne dla współczesnych badań kultury Sacha, obejmujących pogranicza wielu dyscyplin – kulturoznawstwa, etnografii, historii, psychologii, literatury, orientalistyki, antropologii i językoznawstwa. Przez wizje badacza własnej kultury autor analizuje materiały poświęcone kulturze Jakutów – zgromadzon ych i opracowanych przez badaczy - obcokrajowców z przełomu XIX - XX wieku – dokonanych z perspektywy insidera (zaangażowanego podmiotu). Należy zauważyć, że jest to pierwsza synteza spuścizny pisarskiej Sieroszewskiego dokonana w języku polskim przez badaczkę jakucką (znaczenie kategorii „native”). Praca stara się przybliżyć skomplikowaną i niejednorodną naturę kulturowych i cywilizacyjnych konwersacji, żeby następne przedstawić zachowaną kulturową odmienność narodu Sacha, która dąży we współczesności do dialo gu na pograniczach kultur i cywilizacji. W rozprawie doktorskiej analizowana jest specyfika postrzegania rosyjskiej kolonizacji jakuckim społeczeństwem, chociaż sam proces kolonizacji nie jest w centrum uwagi badawczej. W pracy również został zastosowany d yskurs postkolonialny, który jest istotnym polem do dekolonizacji umysłowej, tzn. procesu usunięcia „imperium z umysłów". Doktorantka dla przeprowadzenia analizy spuścizny polskiego pisarza na jakucką tematykę wychodziła z założenia , że głównym celem twórc zości Wacława Sieroszewskiego była krytyka imperializmu, kolonializmu oraz sformułowanie haseł niepodległościowych, przynajmniej w zakresie kulturowym. Badanie spójnego rozwoju tradycyjnego jakuckiego społeczeństwa pozwala lepiej prześledzić ciągłość międ zy przeszłością a teraźniejszością. Główną problemem było rozważenie zebranych przez Wacława Sieroszewskiego danych z punktu widzenia współczesnej nauki, ponieważ przez długi czas jakuckie pracy Sieroszewskiego byli analizowane przez pryzmat teorii i metod ologii XIX wieku. Dopiero rozpatrzenie tego problemu wobec innych czynników historycznych oraz kompleksowej analizy źródeł pozwoliły uzasadnić współczesną rolę jego prac.

Temat gabinetów osobliwości jak dotąd cieszył się zainteresowaniem przede wszystkim badaczy kultury i literatury renesansu, zwłaszcza historyków sztuki zajmujących się dziejami kolekcjonerstwa europejskiego. Jest to zrozumiałe o tyle, że epoka kultury ciekawości była czasem, w którym powstawały pierwsze wunderkamery erudytów. W pracy przyjmuję założenie, że w XIX wieku, a zwłaszcza w jego drugiej połowie, zaistniały warunki do ponownego rozwoju tej formy ekspozycji, która ze sfery arystokratycznych kolekcji przeniosła się przede wszystkim do kultury popularnej i literatury. Celem mojej rozprawy jest opisanie i poddanie interpretacji różnych form obecności gabinetów osobliwości w literaturze drugiej połowy XIX wieku w kontekście kulturowym. Gabinet osobliwości rozumiem jako kolekcję przedstawiającą pomniejszony obraz świata, której konstrukcja zasadza się na przekonaniu, że uniwersum najlepiej reprezentuje to, co unikatowe, rzadkie, osobliwe. Stawiam tezę, że zainteresowanie osobliwościami było konsekwencją wartości wyznawanych przez XIX-wieczną formację kulturową oraz umożliwiało badanie i opisywanie zagadnień pozornie znajdujących się poza obszarem refleksji pozytywizmu, naturalizmu czy scjentyzmu. Przyjmuję, że „osobliwość” jest pojęciem funkcjonalnym w takim znaczeniu, że więcej niż o przedmiocie, mówi o oglądającym, dlatego z jednej strony badam, w jaki sposób XIX-wieczni autorzy przedstawiali swoją epokę za pomocą figury gabinetu osobliwości, z drugiej – rekonstruuję opowieści, które wyłaniają się z aktu patrzenia na to, co osobliwe. Niniejsza praca wpisuje się w kulturową historię literatury zarówno poprzez zakres tematyczny, jak i zróżnicowane instrumentarium badawcze, na które składają się narzędzia stosowane przez literaturoznawstwo, kulturoznawstwo i historię sztuki. Wśród analizowanych utworów znalazły się zarówno powieści, jak i opowiadania, opisy podróży, traktaty filozoficzne, naukowe i popularnonaukowe ukazane na tle przewodników turystycznych oraz artykułów prasowych. Kontekstem dla polskich tekstów są odpowiednio wybrane utwory literatury obcej. Konstrukcja pracy oddaje różne etapy obiegu osobliwości w kulturze i literaturze. W pierwszym rozdziale poddaję interpretacji teksty podróżnicze powiązane z realnie istniejącymi kolekcjami osobliwości. Ich autorami są zarówno pisarze (Józef Ignacy Kraszewski, Sygurd Wiśniowski), jak i uczeni (Karol Darwin, Konstanty Jelski, Benedykt Dybowski) oraz kolekcjonerzy (Michał Tyszkiewicz). Sprawdzam, w jaki sposób badali i opisywali napotkane osobliwości, a zebrane przez nich eksponaty zestawiam z atrakcjami turystycznymi (w rozumieniu Deana MacCannella) i pamiątkami (w rozumieniu Anny Wieczorkiewicz). W rozdziale drugim i trzecim koncentruję się na przedstawionych w literaturze miejscach (w rozumieniu Elżbiety Rybickiej), w których badano, eksponowano i sprzedawano osobliwości, czyli odpowiednio: gabinetach naukowych (m.in. Sartor Resartus, Niewidzialny, Mistrz Twardowski, Xiądz Faust, ale też realne laboratoria Tesli, Szczepanika i Ochorowicza), prywatnych (m.in. Kuzyn Pons, Pan Major, The Spoils of Poynton) oraz magazynach osobliwości (m.in. Magazyn osobliwości, Lalka, Jaszczur, Złota czara). Interpretacje podporządkowane są trzem podstawowym perspektywom: praktyki, poetyki i polityki (wg Susan Pearce) zbierania, pokazywania i oglądania osobliwości. Zaprezentowane w tekstach eksponaty czytam, wzorem kolekcjonerów, metonimicznie (wg Elaine Freedgood). O ile w pierwszych trzech rozdziałach koncentruję się przede wszystkim na osobliwych rzeczach, o tyle ostatni rozdział poświęciłam osobliwościom ludzkim, wystawianym w gabinetach, które należały do wielkomiejskiej kultury atrakcji (od panoptikum po seanse spirytystyczne). Sprawdzam, jakie sensy nadawano ludzkim ciałom w różnych dyskursach, w które wpisywane były osobliwości (wg Anny Wieczorkiewicz). Interpretowane teksty potwierdzają szeroką obecność gabinetów osobliwości w XIXwiecznej literaturze i kulturze oraz żywe zainteresowanie tym, co niezwykłe, niepoznane, niewidzialne. Osobliwość, która podlega oglądowi, badaniu, eksperymentom, umożliwia wprowadzenie „niezwykłości” charakterystycznych dla fantastyki w przestrzeń realizmu, znosząc tym samym ostrą granicę między idealizmem a materializmem, religią a nauką, faktem a cudem; staje się katalizatorem nowoczesności. Przedstawione kolekcje generują własne opowieści o wieku XIX, wpisujące się w poetykę osobliwości, która operuje specyficznymi: środkami wyrazu, konstrukcją narracji i formą tekstu. Wśród opowieści odczytanych z literackich gabinetów osobliwości na plan pierwszy wysuwają się te o powszechnym powinowactwie, o melancholii i utopii oraz o nowoczesnej normie. To jednocześnie opowieści silnie uwikłane w dyskurs klasowy, narodowy i konsumpcyjny. Poprzez eksponowanie osobliwości silnie akcentują, co jest uznawane za normalne, jednak normalność nie stanowi tu atrakcyjnego wzorca. Kontakt z osobliwym umożliwia emancypację ze sztywnych ram społeczeństwa mieszczańskiego i uczestnictwo w kulturze tworzonej przez geniuszy i ekscentryków: podróżników, artystów, uczonych i kolekcjonerów. W swojej pracy chciałam pokazać, że zwrot ku osobliwościom następuje w czasach intensywnego rozwoju nauki, techniki, nowych odkryć, które podkopują dotychczasowe paradygmaty i denaturalizują dotychczasowy obraz świata. Osobliwości pomagają ten obraz na powrót pozszywać w całość, tworząc pomost między przeszłością, nowoczesnością i przyszłością.
So far, cabinets of curiosities have been studied mainly by researchers of Renaissance culture and literature, especially art historians dealing with the history of European collecting. This is understandable, because the age of curiosity was the time when the first erudite wunderkammers were created. In my dissertation, I assume that in the nineteenth century, and especially in its second half, the conditions arose for the re-development of this exhibition form, which in turn entailed its transference from an organising principle of aristocratic collections to the contexts of popular culture and literature. The aim of my dissertation is to describe and interpret the various manifestations of cabinets of curiosities in the literature and cultural context of the second half of the 19th century. I understand cabinets of curiosities as collections presenting a microcosm, the design of which is based on the belief that the universe is best represented by those things that are unique, rare, and peculiar. I argue that the interest in curiosities was a consequence of the values which permeated the cultural formations of the nineteenth-century and functioned so as to enable exploration and description of issues which seemingly neither positivism, naturalism nor scientism were capable of reflecting. I assume that "curiosities" is a functional concept, in the sense that it describes the viewer rather than the object. From this point of view I study both how nineteenth-century authors portrayed their epoch using this figure, and the kinds of stories we can reconstruct from examining curiosities. This work is part of the cultural history of literature both in the sense of its thematic scope and the diverse research instruments it deploys. Among the latter are tools used by literary studies, cultural studies, and the history of art. Works that inform the analysis include novels as well as short stories, travel descriptions, philosophical treatises, scientific and popular science texts, tourist guides and newspaper articles. Foreign literature provides the context for the Polish texts studied. 1 The structure of the work reflects various aspects of the circulation of curiosities in culture and literature. In the first chapter, I interpret travel texts related to real-life collections of curiosities. Their authors included writers (Józef Ignacy Kraszewski, Sygurd Wiśniowski), explorers (Karol Darwin, Konstanty Jelski, Benedykt Dybowski), and collectors (Michał Tyszkiewicz). I inquire into how they researched and described the curiosities they encountered, and how the exhibits they collected were related to tourist attractions (Dean MacCannell) and souvenirs (Anna Wieczorkiewicz). In the second and third chapters, I focus on the places presented in the literature (Elżbieta Rybicka) in which the curiosities were studied, exhibited and sold: scientific cabinets (including Sartor Resartus, Niewidzialny, Mistrz Twardowski, and Xiądz Faust, but also real Tesla, Szczepanik and Ochorowicz laboratories), private collections (including Cousin Pons, Pan Major, and The Spoils of Poynton) and magazines of curiosities (including The Old Curiosity Shop, Lalka, The Skin of Sorrow, and The Golden Bowl). I examine the texts from three basic perspectives: the practice, poetics and politics (Susan Pearce) of collecting, and the showing and watching of curiosities. In common with the collectors, I read the exhibits presented in the texts metonymically (Elaine Freedgood). While in the first three chapters I focus primarily on things, the last chapter is about human curiosities, exhibited in the cabinets that belonged to the metropolitan culture of attractions (from the panopticus to the spiritualistic séances). I examine the significances that have been attributed to human bodies in the various discourses in which curiosities were embedded (Anna Wieczorkiewicz). The interpreted texts confirm the widespread presence of curiosity cabinets in 19thcentury literature and culture, and a vivid interest in what is unusual, unknown, or invisible. The curiosities examined enabled and facilitated the introduction of that "uniqueness", characteristic of speculative fiction, to the realm of realism, thereby abolishing the sharp boundary between idealism and materialism, religion and science, fact and miracle; they became a catalyst for modernity. The presented collections tell their own stories about the nineteenth century, using the poetics of curiosities, which operates with specific means of expression, narrative construction, and textual forms. Among the stories from the literary cabinets of curiosities, there are those inspiring universal affinity, evoking melancholy and utopia, and embodying modern norms. At the same time, these stories are enmeshed in class, national and consumer discourses. Although by displaying curiosities, that which is to be considered normal is strongly signalled, normality nevertheless does not here assume an attractive guise. Contact with curiosities allows 2 emancipation from the rigid framework of bourgeois society and participation in culture created by geniuses and eccentrics: travellers, artists, explorers and collectors. In my dissertation, I show that the turn to curiosities takes place in a time marked by the rapid development of science and technology, and new discoveries that shake the existing paradigms and denature the current image of the world. Curiosities help this image to be sewn back together, creating a bridge between the past, modernity and the future.

The article is a study of the historical and literary background, as well as the encyclopedism of an early poem by Wacław Potocki, Tydzień stworzenia świata (The Creation Week). The author of the article discusses the classification of various animal species found in the poem and, basing on examples from the poem, shows the zoological prowess of the baroque poet, who ascribes various traits and properties to the creatures. The essay concludes with a proposal that curiositas (Latin for curiosities) present in the poem serve as an expression of Hexameron’s central truth — “God made the wild animals according to their kinds, the livestock according to their kinds, and all the creatures that move along the ground according to their kinds. And God saw that it was good” (Genesis 1:24– 25).