Journal articles on the topic 'Ukraïnsʹka akademii͡a nauk. Biblioteka'

Teza/cel artykułu – Głównym celem artykułu było przedstawienie księgozbioru i działalności Biblioteki Stacji Naukowej PAN w Wiedniu. Starano się ukazać specyfikę księgozbioru oraz rolę polskiej biblioteki naukowej za granicą jako placówki popularyzującej naukę, historię i kulturę polską w Austrii, a jednocześnie nastawionej na kontakty środowiska naukowego polskiego i austriackiego. Placówka funkcjonuje od 1991 r. w ramach sieci bibliotek Polskiej Akademii Nauk. Metody badań – Księgozbiór i działalność Biblioteki poznano z autopsji podczas stażu naukowego w 2012 r. Wyniki i wnioski – Przeanalizowano księgozbiór Biblioteki, w tym, podarowany Stacji, zbiór Ottona Forst-Battaglii (1889-1965), wybitnego wiedeńskiego historyka i polonisty, zwracając uwagę na dokumenty dotyczące historii, kultury i literatury polskiej oraz stosunków polsko-austriackich. Opisano różne formy działalności Biblioteki (konferencje, sympozja, wystawy, projekty badawcze). Przedstawiono też działalność naukową i popularyzatorską Stacji Naukowej PAN w Wiedniu oraz jej wydawnictwa (serie wydawnicze i wydawnictwa ciągłe).

Artykuł dotyczy charakterystyki biograficznej i działalności Wacława Olszewicza (1888-1974), prawnika, ekonomisty, działacza gospodarczego, historyka kultury polskiej, bibliotekarza, bibliotekoznawcy, krajoznawcy, działacza PTK. Wspólnie z bratem, Bolesławem, odziedziczył po swoim ojcu, Adolfie Olszewiczu jeden z największych prywatnych księgozbiorów w początkach XX w. w Polsce. W latach dwudziestych i trzydziestych XX w. obok działalności zawodowej na niwie prawa i ekonomii oddał się aktywności społecznej na polu rozwoju bibliotek i bibliotekarstwa. Jego biblioteka w okresie okupacji niemieckiej została częściowo rozproszona, a w przeważającej części – zniszczona przez Niemców. W. Olszewicz wojnę i okres powojenny spędził we Lwowie, gdzie kontynuował swoją pracę z książkami jako bibliotekarz i bibliograf kolejno w Ossolineum, Ukraińskiej Akademii Nauk i Akademii Nauk ZSRR. Utrzymywał kontakty z polskimi naukowcami, publikował swe prace w polskich czasopismach.

PAN Biblioteka Kórnicka była jednym z inicjatorów powstania Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej. Od roku 2019 udostępnia swoje zbiory na Platformie Cyfrowej Biblioteki Kórnickiej, platformie, która powstawała w ramach realizacji projektu „Cyfrowe udostępnianie zasobów Polskiej Akademii Nauk Biblioteki Kórnickiej”. Jest ona katalogiem OPAC umożliwiającym czytelnikom przeszukiwanie baz katalogowych, korzystanie z biblioteki cyfrowej, a także baz genealogicznych. Celem artykułu jest omówienie Platformy jako narzędzia pracy dla humanistów, a także wskazanie jego dróg rozwoju.

Niniejszy tekst stanowi recenzję książki zatytułowanej Za pięć dwunasta koniec świata. Kryzys klimatyczno‑ekologiczny głosem wielu nauk pod redakcją Kasi Jasikowskiej i Michała Pałasza (Uniwersytet Jagielloński, Biblioteka Jagiellońska, Kraków 2022). Z jednej strony recenzja omawia interesującą strukturę publikacji, składającą się z: części pierwszej opartej na badaniach i diagnozach dotyczących kryzysu klimatyczno‑ekologicznego Jak jest? Ginie świat, jaki znamy, części drugiej bazującej na refleksjach nad przyczynami globalnego kryzysu o charakterze klimatyczno-ekologicznym Dlaczego tak jest? Ograniczenie ludzkich horyzontów oraz części trzeciej – ostatniej, stanowiącej wyjątkowo ciekawą próbę namysłu nad możliwymi alternatywami i zatytułowanej Co robić? Zmiana myślenia i działania. Z drugiej strony, tekst jest także próbą osadzenia kryzysu klimatycznego w szerszym, systemowym polu, powstałym w wyniku gry interesów pomiędzy władzą i kapitałem lub – jak to ma miejsce w ostatnich latach – będącym efektem aliansu pomiędzy władzą a kapitałem. Co ważne, pod uwagę wzięty został również zaproponowany przez redaktorów koncept „akademii w działaniu”.

The Bohemian Redaction of the Evangelium Nicodemi is a hybrid form of the apocryphon, combining elements of Latin traditions A and B. It circulated in central and eastern Europe, and was used as a source for late medieval translations into Byelorussian, Czech, and possibly Polish. The Byelorussian translation closely follows the idiosyncratic Latin text preserved in Gdańsk, Biblioteka Polskiej Akademii Nauk MS Mar. F. 202. The Bohemian Redaction may have also been translated into Polish, but it has left only faint traces in Polish texts. The Czech translation was carried out independently of both Byelorussian and Polish versions; it expands the text on the basis of Latin A and duplicates certain episodes. The Bohemian Redaction continued to be printed in Slavic vernaculars until the end of the nineteenth century.

Pamiętniki i relacje w zbiorach rękopiśmiennych BN (wydanie drugie poprawione i rozszerzone), oprac. Danuta Kamolowa przy współudziale Teresy Sieniateckiej, Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2015, 539, [1] s., [26] k. tabl.: il., ISBN 978-83-7009-623-6 – Katarzyna Seroka [397-398] Anna Kocot, Artyści „czarnej sztuki”. Typografia druków Floriana Unglera i Macieja Wirzbięty, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2015, ss. 416, ISBN/ISSN 978-83-76384-60-3 – Anna Kamler [398-403] Justyna Kiliańczyk-Zięba, Sygnety drukarskie w Rzeczypospolitej XVI wieku: źródła ikonografi czne i treści ideowe, Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „SocietasVistulana”, 2015, ss. 342, [1]: il., ISBN 978-83-61033-89-9 – Katarzyna Seroka [403-405] Catalogue of books from the Library of Sigismund II Augustus, King of Poland, in the collection of the National Library of Russia in Saint Petersburg, ed. by Maria I. Tkachenko, Maria Brynda, National Library of Poland (Warsaw), National Library of Russia (Saint Petersburg),Warsaw: National Library of Poland, 2015, 198 [1] s., [21] s. tabl., ISBN 978-83-7009-621-2 – Karolina Figaszewska [405-406] Joanna Matyasik, Polonika XVI-XVII w. ze zbiorów Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy. Katalog, Bydgoszcz: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Dr. Witolda Bełzy, 2015, ss. 345, ISBN 978-83-85979-21-0; 978-83-62545-86-5 – Agnieszka Chamera-Nowak [406-409] Polski wkład w przyrodoznawstwo i technikę: słownik polskich i związanych z Polską odkrywców, wynalazców oraz pionierów nauk matematycznoprzyrodniczych i techniki, t. 1-4, red. nauk. Bolesław Orłowski, Warszawa: Instytut Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2015, t. 1 ss. 521, t. 2 ss. 437, t. 3 ss. 511, t. 4 ss. 543, ISBN 978-83-8606-229-4; 978-83-8606-228-7; 978-83-7629-829-0; 978-83-7629-828-3; 978-83-7545-569-4; 978-83-7545-570-0 – Sarah Skumanov [409-410]

Предметом исследования является образ Латгалии, отраженный в статьях польских этнографов XIX века, проводящих исследования на территории бывшей польской Ливонии: Стефании Уляновской (Stefania Ulanowska) – в её статьях, неопубликованных фрагментах Латышей Инфлянт Польских (Łotysze Inflant Polskich), а также в письмах (хранимых а Научном Архиве Польской академии наук и Польской академии знаний в Кракове (Archiwum Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków), шифр I-29a), в письмах, находящихся в материалах Яна Карловича в Lietuvos valstybės istorijos archyvas (Fondas 1135, ap. 10) и в статьях Зигмунта Глогера (Zygmunt Gloger), опубликованных в «Варшавской Библиотеке» („Biblioteka Warszawska”) 1880 г. и «Физиографическом Дневнике» („Dziennik Fizjograficzny”) 1881 г. В письмах и статьях Стефании Уляновской Латгалия (она не пользуется этим названием, а употребляет термин Польские Инфлянты – Inflanty Polskie) автор показывает, землю очень интересную своей первобытностью, а также огромными возможностями исследования территории слабо изученной народоведами и археологами. Особенное место в текстах Уляновской занимают город Виляны и его окрестности, которые описываются описанные ею в работе Łotysze Inflant Polskich («Латыши польской Ливонии») («Латыши Инфлянт Польских»?). Письма являются своеобразной глоссой к этому труду. Статьи Зигмунта Глогера сосредоточены на древнем прошлом Латгалии, поскольку относятся к археологическим исследованиям проводимым в бывшей польской Ливонии. Его тексты прежде всего касаются археологических раскопок проведенных в Мариенгаузене (в настоящее время Виляка – Viļaka), которые дали возможность представить выбранные обычаи, верования, этнические проблемы этой территории. Кроме того, Глогер вспоминает давные верования Латышей, проживающих в окрестностях Мариенгаузена, описывая традиции связанные с изготовлением хлеба на Подляшье.

Oddział Książki Rzadkiej i Rękopisów GPNTB SO RAN (Госуда́рственная публи́чная нау́чно-техни́ческая библиоте́ка Сиби́рского отделе́ния Росси́йской акаде́мии нау́к – Państwowa Publiczna Naukowo-Techniczna Biblioteka Oddziału Syberyjskiego Rosyjskiej Akademii Nauk) przechowuje znaczące zbiory książek i archiwaliów powstałych w okresie od XIII w. do dnia dzisiejszego. Ogólna liczba zbiorów przekracza obecnie 90 000 jednostek; zbiory są systematycznie uzupełniane. Podwaliny najstarszej części zbiorów stanowi kolekcja starych druków i rękopisów akademika M. N. Tichomirowa, którą Biblioteka otrzymała w latach 1967–1969. Ekspedycje archeograficzne organizowane przez Syberyjski Oddział RAN, przyczyniły się do ponad dwukrotnego powiększenia najstarszej części zasobów Biblioteki i powstania osobnych kolekcji terytorialnych. Do dzisiaj ten kierunek prac Oddziału stanowi perspektywiczny sposób uzupełniania najstarszej części kolekcji. W chwili obecnej Oddział Książki Rzadkiej i Rękopisów dysponuje ponad 1300 staroruskich rękopisów i 2500 rosyjskich starodruków, doliczając do tego zbioru wydania drukarń staroobrzędowców XVIII–XIX w. Z innych kolekcji wyodrębniono książki XVIII w. drukowane tzw. grażdanką, a także wydane za życia autorów utwory rosyjskich pisarzy XIX w. i rosyjskiego srebrnego wieku oraz kolekcję prohibitów – wydanych nielegalnie i zagranicznych. Równolegle do terenowej pracy archeograficznej Oddział gromadzi materiały do zbiorczego katalogu wydań rzadkich i książek zabytkowych przechowywanych w zasobach państwowych bibliotek na terytorium Syberii i Dalekiego Wschodu. Regularnie wydawane są katalogi rękopisów, starych druków i książek rzadkich. W związku z wykorzystywaniem nowych technologii i techniki cyfrowej pojawiają się nowe kierunki pracy Oddziału. Planowo przeprowadza się prace polegające na wykonywaniu cyfrowych kopii zabezpieczających rękopisy i druki, prowadzone są prace nad tworzeniem baz danych – bibliograficznych i pełnotekstowych – zawierających informację o dawnych książkach zabytkowych w regionie syberyjskim. Oddział Książki Rzadkiej i Rękopisów: kolekcje, działalność naukowa i popularyzatorska W oparciu o zbiory Oddziału zostało stworzone i funkcjonuje Muzeum Książki, które prowadzi działalność naukowo-popularyzatorską dla placówek edukacyjnych miasta, mieszkańców Nowosybirska i wszystkich zainteresowanych historią kultury książki.Słowa kluczowe:

Arcybiskup Józef Teodorowicz (1864-1938), ordynariusz archidiecezji ormiańskiej we Lwowie, był cenionym kaznodzieją, autorem prac teologicznych i patriotą aktywnym na wielu płaszczyznach życia religijnego i społecznego w Polsce. Hierarcha zgromadził imponującą prywatną bibliotekę, liczącą kilkanaście tysięcy woluminów w języku polskim, łacińskim, niemieckim, francuskim i innych. Niezwykle cenna była kolekcja starodruków, w tym rzadkie wydawnictwa i rękopisy w języku ormiańskim. Księgozbiór stanowił dla ambitnego kapłana, kaznodziei i pisarza, a później arcybiskupa warsztat pracy pisarskiej oraz kształtował poglądy na tematy społeczno-polityczne. Arcybiskup sukcesywnie powiększał i uzupełniał bibliotekę przez całe życie, śledząc na bieżąco rynek księgarski i antykwaryczny zarówno w Polsce, jak i za granicą. Tematyka księgozbioru była zróżnicowana. Największą grupę stanowiły wydawnictwa religijne, przede wszystkim reprezentujące różne gałęzie teologii: biblistykę, teologię duchowości, teologię dogmatyczną, moralną, liturgikę, apologetykę, a także prawo kanoniczne. Kilkaset dzieł poświęconych było życiu Jezusa Chrystusa, mariologii i hagiografii. Co ciekawe, wśród autorów dzieł teologicznych (przeważnie komentarzy biblijnych) znajdowali się przedstawiciele różnych odłamów protestantyzmu, prawosławni oraz rabini. W bibliotece J. Teodorowicza znajdowało się również wiele wydawnictw z literatury pięknej zarówno autorów polskich, jak i zagranicznych, a także rozpraw filozoficznych, opracowań z historii Kościoła i historii powszechnej, politologii, kultury, historii sztuki. Na księgozbiór składało się również wiele prac poświęconych psychologii oraz wychowaniu i formacji młodzieży. W okresie II wojny światowej biblioteka abp. J. Teodorowicza uległa zdekompletowaniu i rozproszeniu. Część zbiorów zniszczyli żołnierze sowieccy zakwaterowani w pałacu arcybiskupim we Lwowie, a ocalałe książki zdeponowano w 1940 roku w Lwowskiej Filii Biblioteki Akademii Nauk Ukraińskiej Socjalistycznej Sowieckiej Republiki (dawny Zakład Narodowy im. Ossolińskich). Fragmenty zachowanego księgozbioru znajdują się aktualnie w kilku instytucjach na Ukrainie i w Polsce.

Znany polski językoznawca, historyk, etnograf, muzyk i tłumacz Jan Aleksander Ludwik August Karłowicz (1836–1903) urodził się w majątku Subortowicze (lit. Subartonys), w powiecie trockim, w rodzinie szlacheckiej. Z rodzinną Litwą był związany przez około 46 lat, z Wileńszczyzną — prawie 35 (z przerwami, w latach 1847–1882). Mieszkał wraz z rodziną w majątkach Podzitwa, Bratomierz i Wiszniew, w Wilnie, a także za granicą — w Paryżu, Brukseli, Berlinie i Heidelbergu, w 1876 r. kilkamiesięcy spędził w Ameryce [Gajkowa, Urbańczyk 1966, 53–57]. Od 1887 r. zamieszkał na stałe w Warszawie, gdzie zmarł w 1903 r. W 1909 r. wdowa Irena Karłowiczowa przekazała materiały archiwalne męża (m. in. liczący 3 627 dzieł księgozbiór) na rzecz Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie [LVIA, F1135, ap. 22, b. 27, 78, 90], stąd dokumenty trafiły do Litewskiego Państwowego Archiwum Historycznego (dalej — LPAH; po litewsku — LVIA=Lietuvos valstybės istorijos archyvas), a książki oraz niektóre dokumenty — do Biblioteki Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich (Lietuvos Mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka). Archiwalny fundusz Karłowicza ze zbiorów Towarzystwa Przyjaciół Nauk obejmuje 264 teczki. Są to przede wszystkim listy (jego — do rodziców, żony i dzieci, ale głównie adresowane do niego) oraz rękopisy, zdjęcia, rysunki, wycinki z gazet itp. Materiały te dotąd były wykorzystane tylko w nieznacznym stopniu....Irena FedorovichThe Correspondence of Jan Karłowicz with Polish and Lithuanian Writers and Cultural ActivistsThe collection of the Lithuanian State Historical Archives in Vilnius possesses the legacy (mainly letters) of prof. Jan Karłowicz (1836–1903), a famous Polish historian, ethnographer, musicologist and translator. The research of that legacy shows that professor’s correspondence with other writers, mainly Polish, were extensive. While living in Warsaw, he was friends with all of the most famous writers of the era of positivism (E. Orzeszkowa, M. Konopnicka, H. Sienkiewicz), he was interested in their works and encouraged them to cooperate with the monthly magazine “Wisła”. He also brought other Lithuanian writers into cooperation with this valued magazine. The letters of M. Davainis-Silvestraitis and A. Baranauskas, a connoisseur of the classicist Lithuanian literature, prove that the affairs of Lithuania were important to Karłowicz, as it was his historic homeland.Keywords: Jan Karłowicz, Polish literature, Lithuanian literature, XIX century, correspondence.

Placówka utworzona z inicjatywy trzech kierowników zakładów Towarzystwa Naukowego Warszawskiego: Kazimierza Białaszewicza, Romualda Minkiewicza i EdwardaFlataua, którzy w 1918 r. wystąpili z inicjatywą połączenia ich placówek w jedną, organizacyjną całość pod nazwą Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego. Istotny wpływ pozwalający na realizację tego celu miał wysoki legat złożony w 1909 roku przez najbliższą współpracowniczkę Nenckiego Nadieżdę Sieber-Szumową. W latach 1938-1939 Instytut tworzyły trzy zakłady: 1. Biologii Ogólnej, kier. Romuald Minkiewicz; 2. Fizjologii, kier. Kazimierz Białaszewicz; 3. Neurobiologii, kier. Kazimierz Orzechowski i trzy stacje terenowe: 1. Stacja Hydrobiologiczna nad Wigrami, kier. Alfred Lityński; 2. Stacja Morska na Helu, kier. Mieczysław Bogucki; 3. Stacja Biologiczna w Pińsku, kier. Jerzy Wiszniewski oraz Biblioteka, kier. Aniela Szwejcerowa. Drugą wojnę światową przeżyli Mieczysław Bogucki i Aniela Szwejcerowa. Materialnie zakłady, stacje terenowe i biblioteka przestały istnieć. Instytut został odbudowany od podstaw w Łodzi (1946-1956) i przeniesiony do nowej, zbudowanej w Warszawie siedziby przy ul. Pasteura 3. Szczególny wkład w jego odrodzenie wniosły trzy pary małżeńskie: Jan i Stanisława Dembowscy, Włodzimierz i StellaNiemierkowie, Jerzy Konorski i Liliana Lubińska. Instytut im. Nenckiego został upaństwowiony w 1946 roku, włączony do placówek Polskiej Akademii Nauk w roku 1952 i wtym też roku Rada Naukowa Instytutu nabyła uprawnienia do nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego. Początkowo badania w Instytucie rozwijały się w kierunkach zapoczątkowanych w latach trzydziestych, następnie skoncentrowały się na aktywności i plastyczności mózgu, chorobach neurodegeneracyjnych związanych ze starzeniem, na funkcjach białek odpowiedzialnych za ruchy, roli jonów w tych procesach, transdukcji sygnałów, działaniach mitochondriów w normie i patologii, zjawiskach ruchliwości komórek, mechanizmach ekspresji genów, jak również sprawach związanych z chorobami neurodegeneracyjnymi, nowotworowymi i problemami starzenia. Instytut od lat wydaje i redaguje kwartalnik Acta Neurobiologiae Experimentalis i prowadzi zakrojoną na szeroką skalę akcję upowszechniania nauki skierowaną do dorosłych, młodzieży i dzieci. Po drugiej wojnie światowej Instytutem kierowali kolejno dyrektorzy: Jan Dembowski, Włodzimierz Niemierko, Jerzy Konorski, Kazimierz Zieliński, Maciej Jan Nałęcz, Jerzy Duszyński, Adam Szewczyk. Od lutego 2018 r. po raz pierwszy w stuletniej historii na czele Instytutu Nenckiegostoi kobieta, Agnieszka Dobrzyń.

The article explores the Froben prints stored at the Rare Books Department of the Library of the Russian Academy of Science (Biblioteka Akademii Nauk) in Saint Petersburg. For three generations in the 16th century, Basel printers the Frobens influenced European intellectual life like no other publishing establishment, contributing to the spread of early Latin and Greek Christian literature, which determined both the development of theology and the humanities. Some copies of Froben prints are conspicuous for the history of their use which is intrinsically connected with various kinds of religious polemics in 16th and 17th century Eastern Europe. The focus of the article is the copies of Froben’s Opera omnia of St Augustine which underwent censorship in monastic libraries of the Polish-Lithuanian Commonwealth in the 16th and 17th century. The article traces the history of a number of Froben copies which belonged to notable Polish Protestants of the 16th and 17th centuries (Andrzej Trzecieski, Nicholas Radziwill the Black (“Czarny”), Andrzej Dobrzanski). The examination of the connections of Eastern European Protestants, which enabled vigorous exchange of books with Western Europe, bringing, for instance, a book from the library of the great Dutch cartographer Gerhard Mercator to the hands of a provincial Polish pastor, is carried out. Finally, the article addresses the marginalia left by Simeon of Polotsk on one of his books. These marginalia throw some new light on the question of Simeon’s genuine theological views. By examining the history of the copies from the Library of the Russian Academy of Science through the marginalia left in the 16th and 17th centuries by people of various religions, the article assesses Froben copies as a source on confessional and intellectual history of the period.

Przedmiotem artykułu jest dwuchórowy motet na dziewięć głosów o incipicie tekstu Sancte Simon magno mundi, zachowany w postaci intawolacji organowej w rozpoczętej w roku 1619 tabulaturze braniewsko-oliwskiej (Wilno, Biblioteka im. Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk, F 15-284, k. 45v–46r) z atrybucją „Joannis Baptistæ”. Podobnie skrótowe atrybucje w tym źródle oraz w innych, pochodzących z północnych terenów Rzeczpospolitej, odnosiły się wyłącznie do dobrze znanych kompozytorów lokalnych, a w dwóch z tych rękopisów imionami „Joannes Baptista” określano Giovanniego Battistę Cocciolę, twórcę działającego na Warmii i w Wielkim Księstwie Litewskim (potwierdzone źródłowo lata działalności 1606–1625). Autor podsumowuje i uzupełnia informacje na temat dorobku twórczego tego kompozytora, podając do wiadomości niezauważoną dotychczas wzmiankę o istnieniu jeszcze jednego jego druku autorskiego, który nie zachował się do naszych czasów (Motetti a cinque, wyd. przed 1621). Tekstu motetu Sancte Simon magno mundi nie udało się odnaleźć. Odnosi się on z pewnością do św. Szymona Apostoła, który wprawdzie nie cieszył się rozwiniętym indywidualnym kultem, ale był patronem Szymona Rudnickiego, biskupa warmińskiego w latach 1605–1621. Rudnicki utrzymywał ścisłe kontakty z kolegium jezuickim w Braniewie, gdzie powstało znane dziś źródło omawianego motetu, a Cocciola został w roku 1606 odnotowany jako muzyk tego biskupa. Ten szczególny splot okoliczności pozwala z dużym prawdopodobieństwem przypisać autorstwo motetu Sancte Simon magno mundi Coccioli, który przypuszczalnie dedykował go swojemu patronowi. Motet ten należy do niewielkiej ilościowo grupy utworów, w których jako ostinato wykorzystano melodię wezwania z litanii do Wszystkich Świętych. Zdradza on bardzo duże pokrewieństwo z przeznaczonym na taką samą obsadę motetem Beatissimus Marcus Antonia Gualtieriego, wydanym w jego druku autorskim z roku 1604. W obydwu utworach umieszczone w najwyższym głosie ostinato pojawia się siedem razy w niezmiennej postaci i w równych odstępach. Motet Gualtieriego również odnosi się do świętego, którego imię nosił patron kompozytora, biskup Marco II Cornaro, będący adresatem dedykacji zbioru. Wydaje się bardzo prawdopodobne, iż Cocciola świadomie wzorował się na utworze Gualtieriego, jednocześnie stosując w swojej kompozycji bardziej kunsztowne środki: prezentację ostinata na trzech różnych stopniach skali, imitacyjne rozpoczęcie, większe zróżnicowanie rytmiczne, rezygnację z powtórzeń materiału muzycznego i efektowniej zaplanowaną końcową kulminację.

Biblioteka Księży Misjonarzy przy Kościele św. Krzyża należała do ważnych ośrodków życia intelektualnego Warszawy okresu Oświecenia. W oparciu o zachowaną dokumentację, obejmującą materiały archiwalne i podstawowy zasób książkowy tej kolekcji oraz literaturę przedmiotu, autor przedstawił dzieje biblioteki od połowy XVII w. po rok 1867. Nie jest dokładnie znana wielkość księgozbioru w chwili kasaty Zgromadzenia (1851) – liczę tę w oparciu o wspomnienia członków zgromadzenia można w przybliżeniu oszacować na 40 000, może 50 000 tomów. Natomiast sprawozdanie rektora Akademii Duchownej Rzymsko-Katolickiej z podsumowania roku akademickiego 1865-1865 podaje, że pomisjonarski księgozbiór, który trafił do Akademii liczył ok. 30 000 tomów. Analiza zawartości księgozbioru – w oparciu o zachowane i rozproszone egzemplarze – potwierdza, że biblioteka stanowiła znakomity warsztat naukowy nie tylko dla teologów, ale również przedstawicieli innych nauk (np. prawnych, historycznych). Była to biblioteka domu, w którym działały dwa seminaria duchowne. Służyła on profesorom przygotowującym wykłady, klerykom – którzy mogli wypożyczać książki do pracy indywidualnej czy do wspólnego czytania w refektarzu. Korzystali z niej również przedstawiciele innych zgromadzeń i instytucji kulturalno-naukowych (np. Józef Andrzej Załuski czy Jan Albertrandi). Spora grupa misjonarzy zaangażowana była w działalność Komisji Edukacji Narodowej oraz Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, a do tej aktywności własny księgozbiór był nieoceniony. Sam księgozbiór był cenny – znajdowało się tam kilka rękopisów (np. Jana Długosza) czy inkunabułów.

W artykule omówiono kolekcje poloników wydanych w XV-XVIII w. przechowywane w bibliotekach naukowych Nowego Jorku. Największy ich zespół posiada Biblioteka Publiczna (New York Public Library). Spośród bibliotek uniwersyteckich wartościowy zbiór poloników znajdziemy w księgozbiorach bibliotek Uniwersytetu Columbia (Columbia University Libraries). Znacznie mniejsze kolekcje, liczące od kilku do kilkudziesięciu woluminów, posiadają inne uczelniane książnice: General Theological Seminary Library oraz Biblioteka Akademii Medycznej Nowego Jorku (New York Academy of Medicine). Niewielkie zespoły lub pojedyncze egzemplarze można odnaleźć również w Bibliotece Publicznej Brooklynu (Brooklyn Public Library) i w księgozbiorach towarzystw naukowych lub fundacji, m.in. w Bibliotece Towarzystwa Hiszpańskiego (Hispanic Society of America) oraz w zbiorach Nowojorskiego Towarzystwa Historycznego (New York Historical Society). Wartościowe i rzadkie polonika, w tym kilkanaście inkunabułów i wczesnych druków z XVI w. oficyn krakowskich, zgromadziła Biblioteka Morgana (Morgan Library & Museum, dawniej Pierpont Morgan Library). W jej zbiorach są także egzemplarze należące ongiś do znakomitych polskich kolekcji historycznych. W nowojorskich placówkach znajdziemy publikacje z różnych dziedzin wiedzy: historii i literatury staropolskiej, teologii (z bogatą kolekcją druków reformacyjnych i kontrreformacyjnych), nauk przyrodniczych i prawnych. Wśród autorów spotykamy najczęściej pisarzy takich jak Stanisław Hozjusz, Marcin Kromer, Mikołaj Kopernik, Wawrzyniec Goślicki i Jan Heweliusz.

Tekst ma charakter sprawozdania z cyklu dziesięciu wykładów poświęconych twórcom rosyjskiego odrodzenia religijnego, które odbyły się jesienią 2019 roku w Gdańskiej Bibliotece Polskiej Akademii Nauk. Cykl wykładowy został zorganizowany przez Pomorskie Towarzystwo Filozoficzno-Teologiczne w ramach projektu Gdańskie Wykłady Filozoficzne. Odbiorcy omawianego bloku tematycznego zaznajomili się z tradycją rosyjskiego renesansu religijnego przełomu XIX i XX wieku, zwanego Srebrnym Wiekiem w kulturze rosyjskiej – zostali zapoznani z rozwojem filozofii religijnej łączącej w ujmowaniu istnienia człowieka wymiar egzystencjalny, kulturowy i dziejowy. Przedstawiono sylwetki i dorobek naukowy głównych założycieli tej formacji intelektualnej: Fiodora Dostojewskiego i Włodzimierza Sołowjowa oraz ich następców: Mikołaja Bierdiajewa, Sergieja Bułgakowa, Mikołaja Fiodorowa, Jewgienija Trubeckoja, Pawła Florenskiego, Lwa Karsawina, Lwa Szestowa, Fiodora Stiepuna, Dymitra Mereżkowskiego, Iwana Iljina, Mikołaja Łosskiego, Siemona Franka, Georgija Florowskiego, Georgija Fiodotowa, Wasilija Rozanowa, Wiaczesława Iwanowa i innych.

Towarzystwo Historyczno-Literackie (THL) zostało powołane do życia w 1854 r. w miejsce powstałego w 1832 r. Towarzystwa Literackiego. Te dwa towarzystwa mogły zaistnieć dzięki inicjatywie wybitnych Polaków należących do Wielkiej Emigracji 1831 r., a także dzięki Francuzom i obywatelom innych krajów, którzy okazali się niezłomnymi przyjaciółmi Polski. Natomiast Biblioteka Polska w Paryżu (BPP) która powstała w 1938 r., nie miała i do dziś nie posiada osobowości prawnej, będąc własnością najpierw Towarzystwa Literackiego a następnie Towarzystwa Historyczno-Literackiego. W 1893 r. aktywność Towarzystwa Historyczno-‑Literackiego wyraźnie osłabła, a liczba jego członków zmalała. W tej sytuacji Towarzystwo postanowiło powierzyć Bibliotekę krakowskiej Akademii Umiejętności, oddając także pod jej opiekę gmach przy 6 quai d’Orléans, w którym mieściły się zbiory. Akademia była polską instytucją, która po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. przyjęła nazwę Polskiej Akademii Umiejętności (PAU). Wspomnieć tutaj trzeba przede wszystkim o wielkiej, pełnej ofiarności roli odegranej na miejscu, w Paryżu, przez dwóch kolejnych dyrektorów Biblioteki Polskiej – Władysława Mickiewicza (1898–1926), najstarszego syna Adama oraz Franciszka Pułaskiego (1926–1956), których zasługi dla BPP są ogromne. Biblioteka działała wówczas sprawnie, zbiory zgromadzone w budynku przy 6 quai d’Orléans wzbogacały się, a program kulturalny organizowany w jej siedzibie był dynamiczny i zróżnicowany. Niestety w 1940 r. nazistowskie Niemcy zajęły gmach Biblioteki Polskiej w Paryżu. Dokonawszy dewastacji budynku wywieźli pozostałe w nim zbiory. Zaraz po wyzwoleniu Francji w 1946 r. Towarzystwo Historyczno-Literackie zostało reaktywowane w Paryżu przez polskich patriotów i ich francuskich przyjaciół. Wspomnieć należy nazwiska tych, którzy w tym trudnym okresie walnie przyczynili się do odnowy tej placówki. Byli to Polacy – Franciszek Pułaski, Zygmunt Lubicz-Zaleski, Kajetan Morawski, jak również obywatele francuscy – Henri de Montfort, Léon i Henri Mazeaud, Françoise Granier, posłanka na Sejm francuski, pierwszy po wojnie prezes Camille Gronkowski, a później książę André Poniatowski, kolejny prezes THL przez następne 28 lat oraz dyrektor BPP przez lat 11. Wszyscy oni kierowali się tymi samymi ideami, co ich poprzednicy, dziewiętnastowieczni twórcy Biblioteki, to znaczy pragnęli dochować wierności historii i bronić wolności polskiej kultury pozostając w służbie Polski wolnej i niepodległej. W tej nowej sytuacji rząd francuski uznał reaktywowane Towarzystwo Historyczno-Literackie za kontynuatora Towarzystwa utworzonego w wieku XIX, któremu dekret Napoleona III z 1866 r. przyznawał przywilej użyteczności publicznej. Biorąc pod uwagę, że w roku 1946 nie pozostawał przy życiu żaden członek Towarzystwa z XIX wieku, francuski Trybunał Apelacyjny biorący udział w procesie między Polską Akademią Nauk (PAN) a Towarzystwem Historyczno-Literackim orzekł, że nie może ustalić właściciela Biblioteki ze względu na to, iż PAN (Académie Polonaise des Sciences) nie może być uważana za prawowitego sukcesora i spadkobiercę PAU (Polskiej Akademii Umiejętności). W wyniku działań sądowych administracja francuska powierzyła w końcu Bibliotekę Towarzystwu Historyczno-Literackiemu i zawarła z nim umowę dzierżawną do 2030 r. z nominalnym czynszem. Można więc uznać, że od 1946 r. do dnia dzisiejszego Towarzystwo Historyczno-Literackie ma nieprzerwanie w swojej gestii istnienie, funkcjonowanie i zarządzanie Biblioteką. Trwa to już od 72 lat, w tym 58 lat bez udziału Polskiej Akademii Umiejętności i dopiero przez ostatnich 14 lat ze znacznym jej udziałem, kiedy to PAU postanowiła wypełnić w ten sposób własne zobowiązania (otwarcie BPP dla publicz­ności) zawarte w umowie warunkowej określającej akt przekazania Biblioteki Akademii Umiejętności z roku 1893. Towarzystwo zapewniało więc nie tylko funkcjonowanie BPP, zarządzało gmachem i odzyskanymi po drugiej wojnie światowej zbiorami, lecz w dodatku wzbogaciło je pozyskując nowe materiały źródłowe i obiekty sztuki. Prowadziło ono ponadto szeroko zakrojoną działalność naukową, kulturalną, polityczną w trudnych warunkach materialnych, bez udziału ani pomocy ówczesnych władz polskich, z którymi nie utrzymywało żadnych stosunków aż do 1990 r. W ten sposób BPP, dzięki THL, jego członkom działającym społecznie, jego oddanym pracownikom oraz jego francuskim przyjaciołom, stała się w tych trudnych dla Polski latach, najważniejszym ośrodkiem kulturalnym na obczyźnie. Problematyka tego artykułu poświęcona jest historii BPP i THL od początku aż do dzisiaj, z uwzględnieniem ogromnego udziału aktorów życia kulturalnego i naukowego Francji przed pierwszą wojną światową, w okresie międzywojennym, a także i po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1989 r.