Academic literature on the topic 'Türk kadın yolu'

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 2030 sürdürülebilir kalkınmanın amaç ve hedeflerine ulaşmak için toplumsal cinsiyet eşitliğini vurgulamıştır. Havacılık, Türk ulusal ekonomisinde önde gelen bir sektörüdür ve bu nedenle, Türk emeğinin önemli bir kısmı bu sektörde istihdam edilmektedir. Kadınların yeterince temsil edilmediği havacılık sektöründe kadın liderliğinin güçlendirilmesi sürdürülebilirliğin temel unsurlarındandır. Dolaysıyla bu çalışmanın amacı, havacılık şirketlerinde yönetici olan kadınların deneyimlerini ve karşılaştıkları engelleri anlamak ve elde edilen sonuçlara göre öneriler sunmaktır. Bu çalışmada katılımcıların kariyer yolculuklarındaki temel zorlukları ve engelleri ortaya koymak için nitel araştırma yöntemlerinden biri olan fenomenoloji modeli kullanılmıştır. Havacılık şirketlerinde orta ve düzey yönetici olan 10 kadın havacılık yöneticisi araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Katılımcılar ile yapılan görüşmeler sonucunda elde edilen verilerin çözümlenmesinde içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Sonuçlar, havacılık sektörünü uzun vadeli kariyer yolu olarak seçen veya seçecek kadınların üstesinden gelmeleri gereken birkaç konu olduğunu ortaya koyuyor. Esnek olmayan çalışma programlarının aile sorumluluklarıyla çatışması ve erkek egemen kültür çalışma kapasitelerini etkileyen başlıca faktörler olarak belirlendi. Sonuçlar havacılık sektöründe toplumsal cinsiyet eşitliğinin uygulanması için politika ve düzenlemelerin getirilmesi gerektiğini belirten literatürle örtüşmektedir. Sosyo-kültürel bağlamda, havacılık sektöründe yönetici kadınlara daha fazla görünürlük kazandırmak ve daha fazla kadın rol modelinin sağlanması, toplumun sektöre erkek egemen bakış açısını değiştirecektir.

Gerek Türk destan ve efsanelerinde gerekse tarihin bütün devirlerinde kadının yeri her zaman üst seviyelerde olagelmiştir. Çalışmamız boyunca farklı kaynaklardan aldığımız örneklerle bunu ispatlamaya çalıştık. Bunun yanında büyük yazar Hüseyin Nihal Atsız'ın tarihî romanlarındaki kadın profilleriyle bu düşüncemizi desteklemeye çalıştık. Ve son söz olarak da büyük Atatürk'ün vurguladığı gibi, sahip olduğumuz bugünkü Türkiye Cumhuriyeti devleti Türk kadının eseridir ve yine bu Cumhuriyet asil Türk kadınının omuzları üzerinde sonsuzluğa doğru yol almaya devam edecektir diyoruz. Zira bir milletin, "devlet-i ebed müddet" ülküsüyle yol alması için en büyük vazife o milletin kadınlarına düşmektedir. Umuyoruz ve arzu ediyoruz ki, Türk kadını, tarihteki şanlı yerini yeniden alacak ve Türk milletinin mukadderatında yeniden belirleyici olacaktır.

Kadınların seçme ve seçilme hakkına sahip olmaları, demokrasi tarihindeki önemli kilometre taşlarından birisidir. Türkiye’de kadınların seçme ve seçilme hakkını kazanması ise 5 Aralık 1934 tarihinde gerçekleşmiştir. Bu makale, Türkiye'deki ilk kadın milletvekillerinin gazetelerdeki temsillerini inceleyerek kadınları siyaset sahnesinde nasıl konumlandırdıklarını araştırmaktadır. Türkiye'de kadınların siyasal katılımı, kadın hareketi ve siyasal hak talepleri de çalışma kapsamında ele alınmıştır. Çalışmanın amacı, siyasal katılım konusundaki literatürü de göz önünde bulundurarak, gazetelerin kadın milletvekillerine yönelik haber yapma eğilimleri ve kalıplarını tespit etmektir. Buradan yola çıkarak 1935 yılında Türkiye’de basılan Ulus, Milliyet, Zaman, Son Posta, Cumhuriyet, Türk Dili, Kurun ve Yeni Asır gazeteleri rastgele örneklem yöntemiyle seçilmiş ve 1 Şubat-30 Nisan 1935 tarihleri arasında bu gazetelerde ilk kadın milletvekilleri ile ilgili çıkmış olan haberler konularına göre ayrılarak içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Haber analizlerinden yola çıkarak gazetelerin Modern Türkiye ve Modern Türk kadını imajına yönelik olarak kadın milletvekilleriyle ilgili olarak destekleyici, tanıtıcı ve teşvik edici haberler yazmış oldukları söylenebilir. Ancak bu haberlerin aynı zamanda derinlikten yoksun ve yüzeysel şekilde yazılmış olduklarını da belirtmek gerekmektedir. Bu makale, Türkiye'de kadınların siyasi katılımı ve Türkiye’deki ilk kadın milletvekillerinin temsilleri konusunda önemli bir kaynak olarak hizmet etmektedir. Ayrıca, çalışma, kadınların siyasal katılımı ve medya temsilleri hakkında geniş bir perspektif sunarak, bu konuda yapılacak ileri araştırmalar için de bir temel oluşturmaktadır.

Türk kültüründe; ailede, toplumda, milletin ve devletin içinde kadın ve erkek kıyaslanmayan değerlerdir. Bozkır kültürü ile şekillenmiş ekonominin ve toplum yapısının teşkilatına dayanan Türk devletlerinde, kadın yaşamın her alanında yer almıştır. Öncelikle ailede ve toplumda her zaman bir bireydir. Bir eş, gelecek nesli yetiştiren bir anne, aile ekonomisi için üretici, ailesini halkını milletini koruyan bir savaşçı, devleti yöneten bir hatun ya da hanın ardındaki âkil olma gibi sorumluluklar yüklenmiş ve başarıyla yerine getirmiş zaman zaman da taht kavgalarında taraf olmuştur. Altın Orda Hanlığı, Cengiz Han’ın büyük oğlu Cuçi oğullarınca tesis edilmişse de hâkimiyet sahası olan Deşt-i Kıpçak coğrafyasının kadîm Türk yurdu olması hasebiyle kısa sürede Türk- İslâm kimliğini almış olması dolayısıyla Altın Orda coğrafyasında kadın, Türk-İslâm kimliğiyle karşımıza çıkmaktadır. Yerli kaynakların ve resmi yazışmaların yanı sıra bölgeye ulaşan Carpini, Rubruck ve Battuta gibi seyyahların notları, Altın Orda Hanlığı’nda kadını yaşamın her alanında gözlemleme imkânı sunmaktadır. Çalışmada özellikle Cengiz İmparatorluğu’nun merkez coğrafyasındaki veya İlhanlılardaki kadınlar ve yaşamlarına dair örneklerden yola çıkarak genel söylemler oluşturmaktan kaçınılmıştır. Salt Altın Orda Hanlığı coğrafyasındaki uygulamalar ve örnekler değerlendirilerek Altın Orda Hanlığı’nda kadının statüsü; ailede, toplumda ve yönetimdeki rolleri açısından ele alınmış; söz konusu statünün Türk bozkır kültürü, Cengiz Han’ın yasagları ve İslâm kültürü üzerinde sentezlenerek şekillendiği görülmüştür.

Klasik Türk şiiri ilk bakışta sadece erkeklerin eser verdiği bir gelenek gibi düşünülse de bu gelenek içinde azımsanmayacak sayıda kadın şair de yetişmiştir. Klasik Türk şiiri geleneğinde şiir yazan elliye yakın kadın vardır. Bu çalışmada 19. yy şairlerinden Şeref Hanım’ın “visâl” ve “hicrân-ı yâr” redifli gazelleri incelendi ve bu gazellerdeki tasavvurlardan yola çıkılarak şairin hicran-visal konusunu nasıl ifade ettiği ortaya konulmaya çalışıldı. Şeref Hanım, visal ve hicran temasını gazellerinde yoğun bir şekilde işlemiştir. Şairin 255 gazelinde 27 defa hicran, 27 defa visal kelimesini kullandığı görülmüştür. Visal ve hicran Arapça menşeli iki kelime olup klasik Türk şiiri geleneğinin de temel konularındandır. Bu iki kavramın ifade ettiği konu, şairlerin anlam arayışlarındaki genel yaklaşım ve tasavvurlarını yansıtması açısından son derece önemlidir. Şeref Hanım’ın gazellerinde bu iki temaya dair çokça örnek bulunmaktadır. Visal ve hicran ikilemi şairin aşka, âşıklığa dair tasavvurlarının yansıması olarak çalışma konumuzu oluşturmaktadır. Ortaya konulan çalışma ile 19. yüzyıl şairlerinden Şeref Hanım’ın, kısaca hayatına ve sanat anlayışlarına yer verildi. Akabinde şairin gazellerinde geçen hicran ve visal unsurları tespit edilip beyitlerde nasıl ele alındığı üzerine açıklık getirilmeye çalışıldı. Bu çalışma için öncelikle şairin Divanı titizlikle tarandı. Beyitlerde tespit edilen hicran ve visal unsurunun yanı sıra şairin bu kavramları redif olarak seçip gazel yazdığı da görüldü. Makalemizin asıl konusunu “hicrân-ı yâr” ve “visâl” redifli gazeller oluşturmakla birlikte kavramların yoğunluğunu ifade etmek için konuyla ilgili şairin başka gazellerinden de örnekler verildi. Bu makalede Şeref Hanım’ın sevgiliye kavuşma hasreti hicran ile ona kavuşması visal ikileminde düştüğü aşk hadisesini nasıl ifade ettiği Divanı’ndan hareketle ortaya konulmaya çalışıldı.

Toplumsal cinsiyet kavramı doğuştan olmayan, toplum tarafından sonradan kazandırılan bir kavramdır. Toplum tarafından yapılan bu ayrım, taraflardan birinin diğerine üstün olması ya da eşitsizlikler yaratılmasına sebebiyet vermektedir. Ülkeler kadın erkek eşitliğini başta modern, demokratik ve çağdaş devlet göstergesi olarak, daha sonra ise beşerî bir kaynağı güçlendirmek adına kabul etmektedir. Bu kabul doğrultusunda toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamak üzere kamu politikaları gerçekleştirmektedir. Türkiye’de de eğitimden sağlığa, istihdamdan siyasal katılıma kamu hizmetlerinde eşitlik adına toplumsal cinsiyet eşitliği politikaları üretilmektedir. Toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamak ve kadın erkek dengesini kurmak adına kamu politikaları üreten kamu kurumlarından biri de Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’dür. Toplumsal cinsiyet eşitliğini oluşturma amacı ile Sivil Havacılıkta Toplumsal Cinsiyet Dengesi Geliştirme adına bir talimatname hazırlanmıştır. Bu talimatnameden yola çıkılarak birden fazla faaliyet ve proje gerçekleştirilmiştir. Bunlardan biri de “Havacı Kadın Sicili” projesidir. Türk kadınının havacılıktaki katkılarını tespit etmek, rol model oluşturmak adına gerçekleştirilen bu proje ile Türk havacılık tarihinde ilkleri gerçekleştiren kadınlar tescillendirilmiştir. Çalışmanın temel amacı toplumsal cinsiyet eşitliği üzerinden SHGM tarafından yapılan çalışmaların neler olduğuna bakmak, Havacı Kadın Sicilinin oluşumu ile yarattığı etkiyi gözler önüne sermektir.

Toplumsal yapı ile edebiyat, birbirini besleyen ve etkileyen alanlardır. Bir toplumun içinden çıkmış yazınsal ürünlerde toplumsal yapının izlerini aramak, araştırmacıların sıklıkla başvurduğu yöntemlerdendir. Sosyoloji ile edebiyat arasında yapılacak okumalara en uygun yazınsal türlerden biri romandır. Türk edebiyatında roman türünün doğuşundan itibaren kadın kahramanların konumu pek çok araştırmaya konu olmuştur. Bu çalışmada 1980 sonrasında seçilen bazı romanlarda erkekliğin izleri araştırılacak ve toplumsal yapının kodlarından yola çıkılarak eril iktidarın baskı unsurları sorgulanacaktır. Çalışmada romanların kendi dünyalarındaki erkek kahramanların kadın kahramanlara yaklaşımları incelenirken bunun gerçeklikle ilişkisi de değerlendirilmiştir. Erkek kahramanların hangi güçlerden beslendikleri, iktidarı nasıl kurmaya çalıştıkları açıklanmaya çalışılmıştır. Romanlardaki erkeklik kodları; fiziksel özellikler, kişilik özellikleri, şiddet türleri, babalık ve eşcinsellik üzerinden incelenmiştir. Bunun yanında, erkek kahramanların kendi aralarındaki hiyerarşi de sorgulanmış ve hegemonik erkeklik kavramı çerçevesinde bu hiyerarşi örneklendirilmiştir.

Türkiye'deki kadın hareketinin temelleri Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde feminist kadınların çabaları ve yönetimin reform ve yenilik hareketi ile oluşturulan düzenlemelere dayanmaktadır. İmparatorluğun yıkılma sürecine girdiği 19. yüzyılda başlatılan reformlarla kadınlara sınırlı da olsa bazı haklar tanınmaya başlandı. Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasıyla 23 Nisan 1920'de Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) kurulmuş; 1 Kasım 1922'de Osmanlı saltanatının kaldırılmasını, 29 Ekim 1923'te Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanı takip etmiştir. 1924 yılında çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile laik eğitime geçilirken, 1926 yılında çıkarılan Medeni Kanun ile kadınlara evlenme, boşanma ve velayet konularında bazı haklar tanınmıştır. Türk Kadınlar Birliği (TKB) ve bazı milletvekillerinin katkılarıyla, 1930 ve 1934 yıllarında belediye seçimleri ve genel seçimlerde kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilmiştir. Kadınlara ilişkin önemli anayasal ve yasal değişikliklerin yapıldığı Türkiye'de, kadınların siyasi arenadaki görünürlüğü genel olarak 2007'den sonra artmaya başlamış ve son seçimlerde yüzde 19,83 ile 1935'ten sonra en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Ancak kadınların temsili konusunda kat edilmesi gereken uzun bir yol olduğunu da belirtmek gerekiyor. Türkiye’de Cumhuriyetin ilanıyla birlikte kadının siyasette görünürlüğünün gelişim seyrini belirlemeyi amaçlayan bu çalışma, kadınların cumhuriyetle birlikte elde ettiği kazanımlara odaklanmakta ve kadının Türk siyasetindeki görünürlüğünü bu kazanımlar açısından incelemektedir. Gelinen noktada, cumhuriyetin yasal anlamda kadınlara sağlamış olduğu haklara karşın kadınların yerel ve ulusal siyasette yeteri kadar (eşit) yer alamadıkları görülmektedir.

Zihniyet bir sosyal grubun üyeleri tarafından ortaklaşa algılanan inançlar, düşünceler, alışkanlıklardır. Peyami Safa'nın kahramanlarında, zihniyeti oluşturan duygu, düşünce ve ahlâkî belirlemelerde, Türke has olanla, Batı'dan gelenler çatışır. Yazar kadın kahramanların zihniyetini, pratik davranışlar, maddî kültür unsurlarına sinen malzemelerle canlandırır. Aydın erkek kahramanları, zihniyetler etrafında bilinçli tasavvurlara yöneltir. Kadınların zihniyette Batılı tercihleri, toplumlarına yabancılaşmalarına yol açar. Doğu-Batı değerlerini birleştirmiş erkek kahramanlar onların hareketleriyle ilgili sosyolojik sonuçlar çıkarır. Zihniyet çarpışmalarını önce sosyal ve psikolojik işleyen yazar, Matmazel Noraliya'nın Koltuğu ve Yalnızız'da bu çarpışmalara spritüalist boyut katar. Bu da eserlerini daha zengin hâle getirir.

Müzikte batılılaşma ve çağdaşlaşma, cumhuriyet dönemi modernleşme ideolojisinin en temel amaçlarından biridir. Batılılaşma yolunda yapılan tüm reformlar gibi müzik alanındaki reformlar da yeni cumhuriyetin yüzünü yansıtacağı ve onu “muasır medeniyet” seviyesine çıkartacağı inancıyla gerçekleştirilir. Bu amaca yönelik olarak uygulanan bir dizi eğitim politikası hayata geçirilirken; çağdaşlaşmanın temel ölçütü olarak görülen batı müziğinin yaygınlaştırılması ve toplumda batı etkili yeni bir müzik zevki yerleştirilebilmesi hedefi, genç cumhuriyetin kadrolarının Osmanlı müzik geleneğinin tamamiyle rafa kaldırılması için gösterdikleri yoğun bir çabaya yol açar. Atılan çok sayıda adımdan biri de batı müziği alanında uzmanlar yetiştirilebilmesinin gerekliliğiyle genç yeteneklerin yurtdışına eğitim için gönderilebilmesine yönelik alınan meclis kararlarıdır. Bu karardan yararlanan ilk sanatçılardan biri, 11 Haziran 2023’de vefat eden ve batı müziği alanındaki uluslararası tanınırlığıyla Cumhuriyet tarihinde batılılaşmanın simgelerinden biri haline gelmiş olan Suna Kan’dır. Kan, Türk medyasında “modern Türk kadını” profilini başarıyla çizerken 1971 yılında Kültür bakanı Talat Sait Halman ile düzenlenecek bir dizi Türk müziği etkinliği hakkında Atatürk’ün ilkeleriyle ters düştüğü iddiasını yönelterek yaşadığı bir tartışma nedeniyle Türk müziği icracıları ve destekçileri tarafından büyük bir tepkiyle karşılanır. Bu tartışma aslında cumhuriyet tarihinin hemen her döneminde rastlanan kültür-medeniyet ikileminin müzik alanındaki karşılığı olarak süregelen “alaturka-alafranga” ve “tek sesli-çok sesli” ayrımının bir özeti niteliğindedir. Cumhuriyet tarihinde pek çok kez ele alınmış olan müzikteki siyasi tabanlı mevcut kamplaşma, bu çalışma özelinde farklı siyasi çizgideki medya organlarında Suna Kan’ın ölüm haberinin sunuluş biçimleri incelenerek tartışılacaktır.

Türkler tarih boyunca astronomiye, gökbilimine ilgi duymuştur. Türklerin bu ilgisi gökbilimi konusunda yaptıkları çalışmalar ile kendini göstermiştir. Türklerin özgürlüğe olan tutkuları havacılık alanında da başarılı olacaklarının bir göstergesi olmuştur. Bu çalışmalar sonucunda elde edilen yön tayini, hava durumu, ay ve güneş tutulmaları gibi olaylar Türklerin bilimsel olarak açıklayabildiği hadiselerdendir. Mesela, Hezarfen Ahmet Çelebi ve Lagari Hasan Çelebi Türklerin havacılıkta başarılı olacaklarının birer göstergesi olmuştur. Hezarfen Ahmet Çelebi planör benzeri bir araçla İstanbul Boğazı üzerinde uçarak Türk ve dünya havacılık tarihinde oldukça önemli bir hadiseyi gerçekleştirirken, Lagari Hasan Çelebi’de roket tarzı bir uçuşu hayata geçirmiştir. Türkler, 1911 Trablusgarp Savaşı’nda, İtalya’nın, Türklere karşı savaş aracı olarak uçağı kullanması üzerine, uçağın kullanan tarafa sağladığı avantajı ve üstünlüğü görmüştür. Bu durum, güvenlik açısından endişe duyan Türkiye’nin, bu alanda kendisini geliştirmesi için itici bir etken olmuştur. Özellikle 20. yüzyıl gelişen silah teknolojisi göz önüne alındığında güvenlik açısından Türkiye için havacılık daha da önem kazanmıştır. Türk Tayyare Cemiyeti, 16 Şubat 1925 yılında Mustafa Kemal Paşa’nın öncülüğünde Ankara’da kurulmuştur. Cemiyetin gayesi olarak da “Türkiye’de tayyareciliğin askeri, iktisadi, içtimai ve siyasi ehemmiyetini tanıtmak ve bu maksatla tayyareciliğe lüzumu olan insanları ve malzemeyi çoğaltmak ve Türk gençliğinde tayyarecilik aşkını uyandırmaktır” olarak belirlenmiştir. Atatürk, Türk Tayyare Cemiyeti’ni kurarak projelerinden birini daha hayata geçirmiştir. Cemiyet 1935 yılında “Türk Hava Kurumu” adını almıştır. Cemiyet, kısa sürede bir sivil toplum hareketine dönüşmüştür. Türk halkı cemiyete maddi ve manevi katkıda bulunmuştur. Bu dönemde yolu olmayan, ulaşım imkanları zorlukla sağlanan ülkenin en ücra yerlerinden bile Türk Tayyare Cemiyeti’ne inanılmaz ölçüde bağış ve yardımlar yapılmıştır. Türk halkı ürünün bir kısmını, hayvanını, arazisini, maaşını, evlenme yüzüklerini, gelinliğini ve hatta kefen parasını dahi kuruma bağışlayarak havacılık sektörüne dünyada hiçbir milletin sağlayamadığı desteği sağlamıştır. Türk Tayyare Cemiyeti, İstiklal Harbi’nden yeni çıkmış, yorgun ve yoksul bir halkın, gerçekleştirilmesi zor olan maddi-manevi desteğiyle hayat bulmuştur. Bu destek sayesinde ilk 10 yıl içinde 351 uçak satın alınarak Türk Silahlı Kuvvetleri'ne bağışlanmıştır. 3 Nisan 1926'da ise Türk havacılığının ihtiyacı olan teknik personelin eğitilmesi için de “Tayyare Makinist Mektebi” açılmıştır. “İstikbal Göklerdedir!” ifadesi o yılların coşkusu içinde söylenen sadece güzel bir söz değil, aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti'nin önüne konulan bir hedeftir. Bu amaçla 3 Mayıs 1935'de Türkkuşu kurulmuştur. Atatürk'ün manevi kızı ve dünyanın ilk kadın savaş pilotu olan Sabiha Gökçen’de bu kurumun yetiştirdiği bir değerdir. Atatürk Dönemi’nde Türk havacılığında önemli atılımlar yapılmıştır. Atatürk, milletin havacılığa olan ilgisini sürekli canlı tutmayı başarmıştır. Vefatından sonraki dönemde Türk hava sanayisinin bir duraklama süreci yaşaması kendisinin havacılıkta üstlendiği rolü de ortaya koymaktadır.