Journal articles on the topic 'Różne historyje'
To see the other types of publications on this topic, follow the link: Różne historyje.
Create a spot-on reference in APA, MLA, Chicago, Harvard, and other styles
Consult the top 49 journal articles for your research on the topic 'Różne historyje.'
Next to every source in the list of references, there is an 'Add to bibliography' button. Press on it, and we will generate automatically the bibliographic reference to the chosen work in the citation style you need: APA, MLA, Harvard, Chicago, Vancouver, etc.
You can also download the full text of the academic publication as pdf and read online its abstract whenever available in the metadata.
Browse journal articles on a wide variety of disciplines and organise your bibliography correctly.
1
Danielewiczowa, Magdalena. "'Względnie', 'relatywnie', 'stosunkowo' – metapredykaty znaczeniowo różne." Linguistica Copernicana 20 (March 2, 2024): 115–38. http://dx.doi.org/10.12775/lincop.2023.008.
Full textAbstract:
Artykuł sytuuje się w jednym z nurtów semantyki strukturalistycznej, a dotyczy trzech polskich pojęć ukrywających się za formami względnie, stosunkowo i relatywnie. Kształty względnie i relatywnie reprezentują różne jednostki leksykalne, należące do różnych poziomów języka, formie stosunkowo odpowiada jedno znaczenie. Choć leksemy stanowiące przedmiot analizy mają zakończenie -e / -o, tzn. takie, jak typowe przysłówki, nie należą one do języka przedmiotowego, pełnią funkcje metapredykatywne, charakterystyczne dla pewnych klas tzw. wyrazów funkcyjnych. Ma to bezpośredni związek m.in. z własnościami przymiotników względny, stosunkowy i relatywny, z którymi pozostają w wyraźnych zależnościach formalnych i semantycznych. Mimo podobieństw znaczeniowych metapredykaty względnie, stosunkowo i relatywnie nie są, wbrew niektórym opisom leksykograficznym, synonimami. W artykule podjęta została próba wykazania różnic między nimi i, co za tym idzie, przybliżenia ich znaczeń.
2
Laskowski, Andrzej. "Miasto historyczne wobec problemów, kryzysów i wyzwań." Perspektywy Kultury 44, no. 1 (October 28, 2023): 167–82. http://dx.doi.org/10.35765/pk.2024.4401.14.
Full textAbstract:
Tekst wprowadza w problematykę zbioru artykułów napisanych przez członków interdyscyplinarnego zespołu badawczego Katedry Historii Gospodarczej i Społecznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, jednostki należącej do sieci Katedr UNESCO. Badacze ci, wywodzący się z różnych środowisk (ekonomiści, historycy sztuki, historyk, architekt) i operujący z tego tytułu zróżnicowanym warsztatem badawczym, z wielu, właściwych swojemu merytorycznemu przygotowaniu perspektyw spojrzeli na zagadnienie miasta historycznego, mierzącego się – w przeszłości lub obecnie – z różnej natury problemami. Szukali przy tym odpowiedzi na pytanie, jaki był poziom rezyliencji miast historycznych w badanych okolicznościach i jakie wyciągnięto z nich wnioski na przyszłość.
3
Macałka, Emilia, Filip Nieradka, and Gabriela Początek. "COVID-19 a zaburzenia ze spektrum autyzmu. Wybrane strategie wspierania osób z ASD podczas pandemii." Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Psychologica 13 (December 30, 2020): 69–90. http://dx.doi.org/10.24917/20845596.13.4.
Full textAbstract:
Ostra choroba układu oddechowego (COVID-19) jest wywołana przez nowy koronawirus SARS-CoV-2, a jej pierwsze przypadki odnotowano w Wuhan w Chinach, w grudniu 2019 r. Ze względu na dynamikę i globalny zasięg rozprzestrzeniania się wirusa ogłoszono stan pandemii, z powodu którego w wielu krajach wprowadzono różne obostrzenia, dotyczące przedewszystkim przemieszczania się oraz kontaktów społecznych. Z powodu wprowadzonych zmian i ograniczeń osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD) utraciły możliwośćkorzystania z systemowego i kompleksowego wsparcia instytucjonalnego (tj. zajęć terapeutycznych i szkolnych), w związku z czym, ze względu na specyfikę ich funkcjonowania doświadczyły szeregu trudnych sytuacji.
Niniejszy artykuł stanowi próbę opisu trudności, z jakimi osoby z ASD muszą się konfrontować w sytuacji pandemii, a także prezentuje przykładowe strategie wspierające, które mogą ułatwiać im proces rozumienia zaistniałej sytuacji i radzenia sobie ze stresem. Propozycje te tworzone na kanwie historyjek społecznych Carol Gray i wykorzystujące alternatywneformy komunikacji służą przekazywaniu osobom z ASD informacji o wirusie i regułach zachowań adaptacyjnych podczas pandemii, ułatwiają wyrażanie i regulację emocji, a także uwrażliwiają ich opiekunów na trudne psychiczne i somatyczne doświadczenia osób z ASD, których ekspresja może być subtelnie lub niejednoznacznie wyrażona.
4
Rojek, Paweł. "„Rzeczy pospolite”: stare i nowe pojęcia powszechnika." Roczniki Filozoficzne 70, no. 3 (September 30, 2022): 367–99. http://dx.doi.org/10.18290/rf22703.16.
Full textAbstract:
Filozofowie analityczni zwykle uważają, że dyskutowany przez nich problem uniwersaliów jest tym samym problemem, którym zajmowano się w starożytności i średniowieczu. Historycy filozofii pokazują jednak, że dawny spór o uniwersalia dotyczył wielu różnych kwestii i wcale nie skupiał się na dyskutowanym obecnie problemie wspólnych własności. W swojej książce Tropy i uniwersalia przyjmowałem, że pojęcie powszechników miało zawsze mniej więcej to samo znaczenie i interpretowałem stanowisko św. Tomasza z Akwinu jako rodzaj współczesnego realizmu. Moja interpretacja wywołała interesujące polemiki ze strony historyków filozofii, Tomasza Tiuryna i Michała Głowali. W tym artykule staram się zbadać podobieństwa i różnice między współczesnym a średniowiecznym rozumieniem powszechników i odpowiedzieć na niektóre sformułowane przez nich zarzuty. Wygląda na to, że w średniowieczu istniały co najmniej trzy różne pojęcia uniwersaliów. Po pierwsze, rozumiano je jako byty wspólne, ściśle tożsame w wielu swoich realizacjach. To pojęcie uniwersaliów być może zawdzięczamy patrystycznym dyskusjom o Trójcy Świętej w IV wieku. Po drugie, uniwersalia definiowano jako byty orzekane o wielu, to znaczy ogólne pojęcia istniejące w intelekcie. Po trzecie wreszcie, uważano je, zwłaszcza w późnej scholastyce, za byty dzielące się w swoich realizacjach. Tylko to pierwsze pojęcie zgadza się ze współczesnym rozumieniem uniwersaliów. Wynika z tego, że średniowieczny i współczesny spór o powszechniki częściowo pokrywają się ze sobą. Staram się także pokazać, że proponowane przez Tiuryna i Głowalę interpretacje stanowiska św. Tomasza prowadzą do osobliwego poglądu łączącego teorię tropów i strusi nominalizm Quine’a.
5
Nowak, Alicja Zofia, and Agnieszka Gronek. "Wstęp." Perspektywy Kultury 38, no. 3 (September 29, 2022): 11–12. http://dx.doi.org/10.35765/pk.2022.3803.03.
Full textAbstract:
Jedną z bardziej znaczących zmian w polskich studiach historycznych po 1989 r. jest wzrost zainteresowania tematami przywracającymi pamięć o wielokulturowej tradycji dawnej Rzeczypospolitej. Uwolnienie Polski spod rosyjskiej strefy wpływów i uzyskanie niepodległości przez Litwę, Ukrainę i Białoruś otworzyły nowy rozdział nie tylko w dziejach politycznych Europy i świata, ale także w badaniach nad dziedzictwem kulturowym tych narodów. Dziś możliwe jest stawianie pytań zarówno na temat wspólnoty dziedzictwa Rusinów i Polaków, jak też ich odrębności, autonomiczności i niezależności, dziś możliwa jest obiektywna ocena oryginalności kultury cerkiewnej w Rzeczypospolitej, jak i jej zależności od innych prawosławnych centrów intelektualnych oraz wzorców cywilizacji zachodniej. W poszukiwaniu odpowiedzi na te niełatwe pytania od lat pomagają nam badacze z Polski i z zagranicy, młodzi naukowcy oraz doświadczeni specjaliści, reprezentanci środowiska uniwersyteckiego, tzw. otoczenia społecznego oraz niezależni badacze. Wierzymy, że w ten sposób budowany szeroki i międzynarodowy zespół badaczy reprezentujących różne dyscypliny i metody naukowe, tradycje konfesyjne i kulturalne, mający różne doświadczenia zawodowe i życiowe, jest w stanie w pełni odtworzyć zatarte karty wspólnych dziejów, dziś odrębnych narodów: Polaków, Litwinów, Ukraińców, Białorusinów.
6
Osuch, Wiktor. "Geografia w liceum ogólnokształcącym – wyzwania a rzeczywistość." Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica 14 (December 15, 2020): 107–17. http://dx.doi.org/10.24917/20845456.14.7.
Full textAbstract:
W związku z podjętą w ostatnich latach gruntowną reformą systemu edukacji w Polsce zwrócono uwagę na pierwsze efekty „nowego kształcenia geograficznego” w szkole ponadpodstawowej, a szczególnie w liceum. W roku szkolnym 2019/2020 w pierwszych klasach liceum występuje kształcenie podwójnego rocznika uczniów, którzy realizują zarówno wersję dotychczasowej podstawy programowej (po gimnazjum), jak i nowego kształcenia, według „nowej podstawy programowej” po szkole podstawowej. Sytuacja ta, oprócz organizacyjnego zamieszania spodziewanego wcześniej przez dyrekcje i nauczycieli liceów, budzi sporo kontrowersji w zakresie kształtowania kompetencji przedmiotowych uczniów w klasach pierwszych. Uczniowie ci przyszli do „nowego liceum ogólnokształcącego” bez pełnego przygotowania geograficznego, ograniczonego do dwóch klas szkoły podstawowej – klas VII i VIII. Natomiast uczniowie realizujący podstawę programową po gimnazjum, mają inny program realizacji treści i kończą obowiązkową edukację geograficzną po pierwszej klasie. W opracowaniu dokonano niełatwej próby oszacowania efektów kształcenia geograficznego dwóch roczników liceum, realizujących różne podstawy programowe. Zadanie to jest skomplikowane, bowiem te dwa roczniki w poziomie jednej klasy licealnej realizują inne podstawy programowe i różne programy nauczania. Uznano, że warto dokonać analizy możliwości wykształcenia kompetencji geograficznych wśród uczniów liceum i poddać je swoistej ocenie oraz refleksji, co przyjęto za główny cel niniejszego opracowania.
7
Baran-Kozłowski, Wojciech. "Wokół początków fundacji klasztoru cysterek w Ołoboku." Nasza Przeszłość 102 (December 30, 2004): 449–60. http://dx.doi.org/10.52204/np.2004.102.449-460.
Full textAbstract:
W artykule podjęto próbę ustalenia dokładnej daty fundacji klasztoru cystersów w Ołoboku. Dotychczas historycy wskazywali na rok 1211 lub 1213. Rozbieżność ta jest konsekwencją zaginięcia oryginalnego nadania Władysława Odonica, znanego jedynie z kopii transumptu sporządzonego na zlecenie księcia Przemysła II 28 grudnia 1292 roku, skopiowanego wraz z innymi przywilejami nadanymi temu klasztorowi przez króla Władysława Łokietka 1 stycznia 1329 roku. W transumptach Przemysła po zapisie nadania Odonica następują dwa nadania, jedno sfałszowane, dokonane w imieniu Wierzbięty Klemensica, a drugie autentyczne i datowane (20 października 1213 r.) podpisane przez arcybiskupa Henryka Kietlicza. W dociekaniach nad początkami klasztoru w Ołoboku wykorzystano także późniejsze źródła cysterskie, np. Liber mortuorum z klasztoru w Paradyżu, kronikę klasztoru w Byszewie Adama z Szadku oraz dwa inwentarze cysterskie z MS zastępcy przeora wągrowskiego Łukasza z Borku, które również przypisują dwie różne daty fundacji klasztoru w Ołoboku - listopad 1211 r. (inwentarz Zygmunta Strychowskiego); inne XVII-wieczne inwentarze cysterskie podają jedynie datę roczną 1211) i 20 października 1213 r. (data nadania przez arcybiskupa Kietlicza). Najprostszym sposobem wyjaśnienia tej niespójności w zapisach jest przypuszczenie, że Zygmunt Strychowski musiał popełnić błąd podczas kopiowania tekstu oryginalnego aktu fundacyjnego. Jest całkowicie prawdopodobne, że data anno Domini 1211 Calendas Novembris w inwentarzu pochodzi od daty Anno Domini 1311 Kalendas Novembris, tak jak musiała być zapisana w oryginale. Ten zapis daty przekłada się na 22 X (październik) 1213 r., czyli dokładną datę konsekracji kościoła w Ołoboku odnotowaną przez transumpt IPs Przemysła. Możemy zatem zasugerować następującą sekwencję wydarzeń. Spisanie aktu fundacyjnego klasztoru w Ołoboku mogło zająć kilka dni w październiku 1213 r.; był on gotowy zapewne do 22 X 1213 r., tj. dwa dni po konsekracji kościoła w Ołoboku, dokonanej z nadania arcybiskupa Kietlicza. W późniejszych inwentarzach cysterskich data ta pojawia się zniekształcona, jako 1 XI 1211. Data konsekracji kościoła w Ołoboku (20 X 1213 r.) musiała być jedyną datą pozostawioną w oryginalnym dokumencie Władysława Odonica; została ona następnie skopiowana i przekazana przez transumpt Przemysła II.
8
Lach, Mariusz. "Wybór fundamentalny w Dniu gniewu Romana Brandstaettera." Roczniki Humanistyczne 72, no. 1 (March 19, 2024): 155–65. http://dx.doi.org/10.18290/rh24721.10.
Full textAbstract:
Różne postawy wobec Boga i konsekwencje wynikające z wierności obranej drodze stają się przyczyną do snucia ogólnych, bardziej uniwersalnych refleksji na temat ludzkich wyborów fundamentalnych. Dzień Gniewu Romana Brandstaettera, jednego z najbardziej płodnych powojennych dramaturgów polskich, jest jednym z jego najciekawszych dramatów. Opisując historię życia trzech bardzo różnych osób: Niemca, Polaka i Żyda, autor splata ich losy w czasie wojennych wydarzeń.
9
Tomańska, Anna. "Rozwój możliwości wykorzystania jaj dla potrzeb człowieka – kontekst naukowy i społeczny." Zoophilologica, no. 2 (12) (December 29, 2023): 1–30. http://dx.doi.org/10.31261/zoophilologica.2023.12.03.
Full textAbstract:
Jajo jest strukturą, która pozwala na rozwój i rozmnażanie wielu organizmów. Nazywane jest także jedną z form rozwoju zwierząt. Poza tym, że umożliwia rozmnażanie to stanowi produkt przeznaczony do konsumpcji przez człowieka. Praca ma na celu przedstawić główne różnice w jajach występujących w królestwie zwierząt oraz wskazać występujące w nich czynniki bioaktywne. Jajo nie jest już tylko produktem spożywczym dla konsumenta, jego rola nabiera znaczenia super-żywności. Umożliwia kontrolowane wzbogacanie jego składu w czynniki bioaktywne, sprzyjające zdrowiu człowieka a nawet mogące wpływać terapeutycznie lub leczniczo. Pomimo dużych możliwości związanych z produkcją jaj konsumenci przejawiają różne preferencje i nie zawsze obdarzają nowy produkt zaufaniem.
10
Koperski, Paweł. "Asymetria powinności etycznych, czyli o nierównym traktowaniu różnych grup zwierząt w badaniach naukowych." Zoophilologica, no. 2 (12) (December 29, 2023): 1–24. http://dx.doi.org/10.31261/zoophilologica.2023.12.01.
Full textAbstract:
Zwierzęta należące do różnych grup taksonomicznych traktowane są w badaniach naukowych w bardzo odmienny sposób, bardzo różne są bowiem zakres i powszechność powinności moralnych którymi są one obdarzane. Ptaki, ssaki i głowonogi mają status uprzywilejowany względem pozostałych a ryby zajmują w tej hierarchii stanowisko pośrednie. Ogromna większość obecnych w biosferze zwierząt wciąż pozbawiona jest jakiejkolwiek ochrony podstawowych życiowych interesów. W ostatnich latach empirycznie potwierdzono obecność zaawansowanych funkcji poznawczych u wielu przedstawicieli bezkręgowców. Jednoznacznie nakazuje to porzucenie nawyku traktowania ich jako prymitywnych, niewrażliwych istot, których zachowanie oparte jest wyłącznie na zautomatyzowanych instynktach. Nowe koncepcje etyczne wyznaczają nowy paradygmat w zrozumieniu ich miejsca w sferze moralnych powinności. Szczególne miejsce zdobywa sobie wśród nich koncepcja etyki ewolucyjnie inkluzywnej.
11
Piróg, Danuta, and Daria Wiejaczka. "Fazy feminizacji profesji nauczycielskiej: przykłady z wybranych krajów." Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica 14 (December 15, 2020): 132–46. http://dx.doi.org/10.24917/20845456.14.9.
Full textAbstract:
Feminizacja zawodu nauczycielskiego jest procesem postępującym na całym świecie. Przybiera on różne tempo i charakter, ujawniając tym samym swoiste oblicza, pozwalające na wydzielenie w nim konkretnych etapów. Artykuł zawiera propozycję rozpatrywania feminizacji jako procesu fazowego. Bazuje ona na wartościach bezwzględnych liczby nauczycieli obu płci i wartościach względnych, tj. odsetkach kobiet i mężczyzn w populacji nauczycielskiej oraz na relacjach między nimi, zachodzących w ujęciach dynamicznych. W toku badań stwierdzono przydatność zaproponowanego ujęcia fazowego do analiz tempa i charakteru typizacji zawodowej nauczycieli. Analiza zgromadzonych danych pozwala stwierdzić, że proces feminizacji zawodu nauczyciela w krajach europejskich w latach 2005–2017 przebiegał zarówno w sposób bardziej dynamiczny, przechodząc dwie lub trzy fazy w tym dwunastoletnim okresie. Jego charakter był mniej zróżnicowany i obejmował jedną fazę typizacji tego zawodu.
12
Dębowska-Ludwin, Joanna. "Champollion, kamień z Rosetty i refleksja na ich temat na światowych znaczkach pocztowych." Perspektywy Kultury 37, no. 2 (May 25, 2022): 69–88. http://dx.doi.org/10.35765/pk.2022.3702.07.
Full textAbstract:
W roku 2022 przypada dwusetna rocznica wielkiego odkrycia, jakim było odczytanie egipskich hieroglifów przez francuskiego badacza Jeana-François Champolliona. Jego propozycja przyniosła głośny odzew wśród współczesnych mu naukowców, ale wzbudziła także żywe zainteresowanie opinii publicznej, już wcześniej ogarniętej falą egiptomanii. I chociaż badacze dyskutowali nad odczytaniem hieroglifów przez kolejne 70 lat, dopóki oficjalnie nie uznano poprawności systemu Champolliona, szerokie grono amatorów z radością powitało nowy rozdział w kontaktach kultury starożytnego Egiptu i nowoczesnego świata. To wyjątkowe zainteresowanie znalazło nieoczekiwany wyraz, kiedy badacz i zabytek zaczęli się pojawiać na nowym wynalazku, jakim był znaczek pocztowy. W tekście przedstawiono postać Champolliona, słynny kamień oraz krótką historię znaczka pocztowego, by następnie zaprezentować zestaw walorów wyemitowanych przez różne państwa świata, co dowodzi ciągle żywego zainteresowania starożytnym Egiptem we współczesnej kulturze masowej.
13
Bielniak, Nel. "II wojna światowa w diarystyce Iwana Bunina." Roczniki Humanistyczne 71, no. 7 (September 26, 2023): 175–87. http://dx.doi.org/10.18290/rh23717.11.
Full textAbstract:
Iwan Bunin niemal całe życie prowadził dzienniki, które pełniły różne funkcje, charakteryzowały się ponadto fragmentarycznością i nieciągłością. W diariuszu pisarz odnotowywał m.in. istotne dla niego wydarzenia i towarzyszące im emocje. Znalazły się w nich również jego przemyślenia dotyczące II wojny światowej, którą pisarz spędził głównie na południu Francji. Bunin uważnie śledził i komentował przebieg działań wojennych na świecie i losy kolejnych zaangażowanych w nią krajów. Konflikt na terytorium dawnej ojczyzny skłonił diarystę m.in. do złagodzenia wypowiedzi o ZSRR, jak też do wspomnień o kraju ojczystym. Z kolei opis francuskich realiów wojennych obfituje w szczegółowe uwagi o warunkach bytowych i zdrowotnych Bunina i jego bliskich, przedstawia ponadto skomplikowaną i niepewną sytuację rosyjskich emigrantów. A wszystkie zapiski okraszone są rozważaniami o przemijaniu, czasie, śmierci czy pamięci.
14
Ćwiek, Andrzej. "„Pisanie na ścianach i wielbienie kotów”." Perspektywy Kultury 37, no. 2 (June 29, 2022): 57–68. http://dx.doi.org/10.35765/pk.2022.3702.06.
Full textAbstract:
Artykuł pokazuje różne aspekty istnienia w internecie starożytnego Egiptu, będącego w popularnym ujęciu swego rodzaju symbolem początku naszej cywilizacji, której zwieńczeniem jest globalna sieć. Profesjonalne, dostarczające doskonałych narzędzi badawczych strony www uzupełniają tworzone przez ambitnych amatorów materiały edukacyjne czy blogi tematyczne. Specyficzna i ambiwalentna jest rola Wikipedii, będącej pierwszym, a nierzadko jedynym źródłem informacji. Informacyjna i edukacyjna funkcja internetu ustępuje jednak miejsca kulturze popularnej i rozrywce. Starożytny Egipt pojawia się powszechnie w formie toposów i stereotypów odwołujących się do tradycji antycznej, a także nowożytnej egiptomanii. Tajemniczość, egzotyczność, potęga, bogactwo i piękno egipskich wytworów kultury materialnej i duchowej mają swoje odniesienia w postaci takich motywów, jak piramidy, hieroglify, mumie, bogowie z głowami zwierząt, złote artefakty, piękne egipskie królowe. Szczególną formą, o ogromnym wpływie i zasięgu, są memy wykorzystujące egipską ikonografię i realia, co często służy do komentowania współczesności.
15
Horbatowski, Piotr. "W potrzasku strachu i propagandy – polskie teatry we Lwowie 1939–1941." Roczniki Humanistyczne 72, no. 2 (April 4, 2024): 65–81. http://dx.doi.org/10.18290/rh24722.4.
Full textAbstract:
Artykuł przedstawia sytuację, w jakiej znalazł się teatr polski i ludzie teatru w czasie sowieckiej okupacji Lwowa w latach 1939–1941. Władza sowiecka dążyła do dyskredytacji polskiej kultury narodowej, odcinając ją od korzeni i próbując zbudować, nową, obcą narodowej tradycji, polską kulturę radziecką. Teatr polski został tym samym właczony do poczynań propagandowych, zgodnych z celami okupującego go państwa. Reżim sowiecki zastawił na polskich artystów zręczną pułapkę. Z jednej strony wzbudzał strach, stosując represje wobec wszystkich Polaków, z drugiej — otaczał ludzi teatru względnym parawanem bezpieczeństwa, traktując liberalniej niż pozostałych mieszkańców. W artykule zostały przedstawione różne postawy ludzi teatru: od skrajnie oportunistycznych, poprzez bierne uczestnictwo w działaniach propagandowych, aż po heroiczne próby przeciwstawienia się okupantowi. Te ostatnie były charakterystyczne dla inicjatyw konspiracyjnych, organizowanych najczęściej w lwowskich kościołach katolickich. W artykule uwzględniona została zarówno działalność teatrów profesjonalnych, jak i amatorskich.
16
Knothe, Jacek. "Architektura neowernakularna - geneza. Od Erdmannsdorf do Pensjonatu „Maryja”." Budownictwo i Architektura 16, no. 4 (January 9, 2018): 141–58. http://dx.doi.org/10.24358/bud-arch_17_164_09.
Full textAbstract:
Na skraju architektury tworzonej przez architektów zawsze istniało zjawisko architektury ludowej. Stanowiło ono nie tyle przeciwieństwo architektury uznawanej za wybitną, co nurt architektury toczący się niezależnie własnym rytmem i życiem.
Określa się je mianem wernakularnego, z łaciny „vernaculus” oznaczający „rodzimy, ojczysty”. Określenie to nie wyczerpuje jednak złożoności zjawiska; jest bowiem różnica pomiędzy architekturą wernakularną i samym zjawiskiem wernakularyzmu, a przede wszystkim neowernakularyzmem, czy też architekturą projektowaną współcześnie na tradycyjnych wzorcach, również nazywaną neowernakuarną.
Uznaje się powszechnie, iż architektura wernakularna to „architektura bez architekta, anonimowa, powstająca bez projektu, wpisana w tradycję społeczności i będąca sumą doświadczeń budowlanych, funkcjonalnych i estetycznych przekazywanych z pokolenia na pokolenie”. Kwestią pozostaje, czy określenie „powstająca bez projektu” oznacza, iż powstała ona historycznie bez projektu co czyniłoby ją wernakularną, czy nadal współcześnie powstaje w taki sposób, co musi stanowić o jej neowernakularności.
Polscy teoretycy i historycy architektury pojmują pojęcie architektury wernakularnej na różne sposoby; Adam Miłobędzki wskazuje na lokalną tradycję budowlaną i użycie miejscowych materiałów, a Joanna Fiett lokuje ją pomiędzy architekturą prymitywną a autorską, kładąc nacisk na aspekt powielania i odtwarzania pewnego pierwowzoru uznanego za dzieło sztuki. Żadne z tych autorów nie zajmuje się, a tym bardziej nie ocenia, wartości architektury neowernakularnej z uwzględnieniem jej wtórności, uznając ją za prawie równie autentyczną co jej wernakularny wzór.
Architektura wernakularna – rdzenna, kopiując wzór historyczny postrzegany jako dzieło sztuki, sama jednak na takie miano nie zasługuje, tym bardziej więc na miano dzieła sztuki nie zasługuje architektura neowernakularna, nie odmawiając jej wartości artystycznych, historycznych i niewątpliwego uroku.
Nie wnikając w niuanse uważa się bezzasadnie, że architektura wernakularna to po prostu tradycyjne budownictwo regionalne, a uznając że powstało jako praca autorów bez przygotowania akademickiego, uważa się wernakularyzm po prostu za kierunek swobodnie czerpiący z architektury wernakularnej, bez drobiazgowego wyodrębniania wernakularyzmu „konserwatorskiego” oraz „interpretatywnego” neowernakularyzmu. Pierwszy z nich to jednak nic innego jak kontynuacja działań poprzednich pokoleń, to jest podtrzymywanie i wykorzystywanie tradycyjnych rozwiązań i materiałów, drugi jednak zakłada dostosowanie architektury wernakularnej do nowych funkcji i potrzeb, a tym samym czyni z niego architekturę neowernakularną.
Proweniencja przeważającej części architektury wernakularnej na terenie Europy środkowej, w tym i obecnych terenów Polski, była szwajcarska (alpejska) i jej dotyczy niniejsze opracowanie.
Pod koniec XIX wieku, a więc nieco później niż w przypadku alpejskiej architektury wernakularnej, nastąpił na terenie zaborów rozwój architektury podmiejskiej, realizowanej przez M. E. Andriolli’ego w okolicach Warszawy w latach 1880-1890 w ramach ruchu wilegiatury, jednak o odmiennym niż alpejski pierwowzorze. Choć miała w sobie koloryt alpejskich kurortów, czerpała wzorce raczej z architektury daczy z okolic podmoskiewskiej Wiatki, gdzie M. E. Andriolli przebywał na zesłaniu.
Zakres wpływu, jaki na nią wywarła alpejska architektura wernakularna stanowi odrębne opracowanie autora.
17
Prorok, Katarzyna. "Chwasty w polskiej kulturze ludowej." Roczniki Humanistyczne 71, no. 6 (August 31, 2023): 279–93. http://dx.doi.org/10.18290/rh23716.17.
Full textAbstract:
Celem artykułu jest zrekonstruowanie językowo-kulturowego obrazu chwastów w polskiej tradycji ludowej. Analiza bogatego materiału źródłowego zgromadzonego w kartotece Słownika stereotypów i symboli ludowych pokazuje, że obraz chwastów jest niejednorodny. Z jednej strony jako rośliny dzikie, zagłuszające rośliny uprawne były symbolami bezużyteczności, szkodliwości, przypisywano im pochodzenie diabelskie i na różne sposoby starano się je zlikwidować. Z drugiej strony miały też pewne zastosowania praktyczne, obrzędowe, magiczne i lecznicze, np. chaber, mak, kąkol czy powój wykorzystywano jako ozdoby, pleciono z nich wianki, robiono bukiety; lebioda, pokrzywa i młode liście ostu stanowiły pożywienie głodowe; herbatą z perzu leczono żółtaczkę, a kłujący oset i parzące pokrzywy kładziono na progu, by zabezpieczyć się przed czarownicami. Ta wielość funkcji znalazła odzwierciedlenie w kategoryzacji wymienionych roślin – dana roślina uznawana przez rolnika za szkodliwy chwast mogła być równocześnie uznawana za kwiat i wykorzystywana w celach ozdobnych lub też za zioło, gdy stosowano ją w praktykach leczniczych czy magicznych.
18
Bartnik, Agnieszka. "O skuteczności kuracji świerzbobójczych w Geoponice Kassianusa Bassusa Scholastyka." Przegląd Nauk Historycznych 21, no. 1 (June 28, 2022): 7–32. http://dx.doi.org/10.18778/1644-857x.21.01.01.
Full textAbstract:
W świecie starożytnym choroby wywoływane przez pasożyty stanowiły poważny problem, przyczyniając się do znaczących strat ekonomicznych. Szczególnie uciążliwy dla hodowców był świerzb powodujący uszkodzenie runa u owiec oraz ogólne osłabienie kondycji zainfekowanych zwierząt. Ze względu na wywoływane przez inwazję tego pasożyta problemy antyczni podejmowali próby jego zwalczania. Wiele metod proponowanych przez hodowców i weterynarzy było całkiem skutecznych. Niezwykle ciekawym źródłem do badań nad skutecznością kuracji świerzbobójczych jest Geoponika Kassianusa Bassusa Scholastyka. Autor pisał z perspektywy wschodniej części Imperium Rzymskiego, bazując na wielu niezachowanych tekstach. Opisane przez niego metody leczenia świerzbu są mniej liczne od tych znanych ze starszych prac, co częściowo wynika z charakteru jego pracy. Bez wątpienia część leków różni się nieco składem od tych proponowanych przez starszych autorów, co może być związane z lokalną specyfiką i trudnością z dostaniem niektórych składników lub przetestowaną w praktyce wiedzą o ich skuteczności mimo zastosowania mniej skomplikowanego składu.
19
Jarecka, Urszula. "Relikty, implanty, pamiątki… Co bardziej rozwija kulturę lokalną?" Perspektywy Kultury 40, no. 1 (March 30, 2023): 241–60. http://dx.doi.org/10.35765/pk.2021.4001.17.
Full textAbstract:
W tekście omówiono różne formy korzystania z tradycji w kulturze lokalnej: od reliktów po „implanty” kulturowe. Esej stanowi rekonesans w tej dziedzinie, przedstawia swoisty katalog praktyk kulturowych, głównie dotyczących implantów. Ważne jest również pytanie o odbiorców tak przygotowanej oferty. Komu służyć mają „implanty” kulturowe? Interesująca jest tu także rola stowarzyszeń i fundacji, czy też ogólnie rzecz ujmując „NGO’sów” w kształtowaniu wspomnianych zjawisk. Główne tezy są tu dwie, po pierwsze – implanty tworzone są tam, gdzie kulturze lokalnej doskwiera jakiś poważny brak. W miejsce usuniętych, wyrugowanych, zapomnianych obiektów i tradycji powstają nowe; korzysta się z tkanki historycznej w tym procesie lub też implanty są tworzone z tkanki kulturowo obcej. Zjawisko obserwowane jest także w kulturze konsumpcji. Druga teza mówi, że tym, co umożliwia sprawne tworzenie implantów, są organizacje pozarządowe, które pełnią funkcję swoistego „niwelatora” barier wykonawczych, z jakimi borykają się inne instytucje. Przykłady z różnych regionów Polski i rejestrów kultury służą jako poparcie tych tez.
20
Grzeszczak, Monika. "Koncept demokracji w języku polskim i polskim dyskursie publicznym po 1989 roku." Roczniki Humanistyczne 71, no. 7 (September 26, 2023): 35–50. http://dx.doi.org/10.18290/rh23717.3.
Full textAbstract:
W artykule podjęto próbę rekonstrukcji rozumienia demokracji w języku polskim na podstawie źródeł słownikowych, ankietowych i tekstowych oraz nakreślono różne sposoby funkcjonowania tego konceptu w wybranych, reprezentatywnych odmianach dyskursu publicznego w Polsce po 1989 r. Przyjęto przy tym założenia metodologiczne i aparat pojęciowy lubelskiej etnolingwistyki kognitywnej. Przeprowadzona analiza dowiodła, że podstawowy zbiór cech semantycznych demokracji, jej „stereotyp bazowy”, obejmuje w pierwszej kolejności cechy społeczne (z prymatem wolności i równości) i polityczne (z pojmowaniem demokracji jako formy ustroju politycznego, w której suwerenem jest lud/ naród/ większość społeczeństwa), w drugiej kolejności również cechy etyczne i bytowe. Koncept demokracji poddany został w różnych typach dyskursu publicznego swoistym modyfikacjom (profilowaniu), zgodnie z przyjętym przez dany podmiot światopoglądem oraz wyznawanym (cenionym przez siebie) systemem wartości. Profilowanie konceptu zarysowane zostało na podstawie materiału tekstowego zaczerpniętego z prasy o proweniencji liberalno-demokratycznej i lewicowej oraz centrowo-prawicowej. Uwypuklony został przy tym „typowy” (realny, rzeczywisty) obraz demokracji pierwszych dwudziestu lat transformacji systemowej w Polsce.
21
Singer, Peter, Dmitry Kozhevnikov, and Magdalena Kozhevnikova. "Wszystkie zwierzęta są równe… czyli dlaczego zasada etyczna, na której opiera się ludzka równość, wymaga od nas także równego traktowania zwierząt." Zoophilologica, no. 2 (12) (December 29, 2023): 1–9. http://dx.doi.org/10.31261/zoophilologica.2023.12.12.
Full textAbstract:
Exctract from the book Animal Liberation Now (Publisher: New York: HarperCollins, 2023), which shows that despite the growing importance of the animal liberation movement, we still abuse animals on an incomprehensible scale. The book returns to the themes of Animal Liberation – Peter Singer’s groundbreaking work from 1975 and examines how the issues of the animal rights movement intertwine with climate change and social justice. The book is also a voice arguing for a new ethics of our relationship with animals. In the quoted passage, Peter Singer argues for animal liberation and equal treatment of the interests of humans and non-humans. He also describes speciesism as prioritizing the interests of one’s own species. The ethical basis for equal treatment of different species is their shared capacity to suffer.
22
Bartnik, Agnieszka. "Rośliny z rodziny Amaryllidaceae w rzymskiej weterynarii. Część 1 Pory (Allium porrum L.)." Przegląd Nauk Historycznych 22, no. 1 (August 4, 2023): 9–27. http://dx.doi.org/10.18778/1644-857x.22.01.01.
Full textAbstract:
W Basenie Morza Śródziemnego pory były popularnym warzywem wykorzystywanym zarówno w kuchni, jak i medycynie. Wielu autorów wypowiadało się na temat właściwości dietetycznych oraz medycznego zastosowania rośliny. Doceniano także jej walory smakowe, co potwierdzają liczne przepisy na dania z pora. W weterynarii por nie był wykorzystywany zbyt często niemniej w IV-wiecznych traktatach weterynaryjnych pojawiły się recepty leków zawierających sok z pora lub samą roślinę. Zgodnie z zaleceniami dodawano go m.in. do leków dla zwierząt cierpiących z powodu chorób układu oddechowego, w tym różnego rodzaju kaszlu, w przypadku obrzęków, zranień, krwawień, krwawych wymiotów lub problemów z oddawaniem moczu. W przypadku pora rodzaje chorób leczonych z jego wykorzystaniem przez weterynarzy nie odbiegały od tych leczonych u ludzi. Antyczni medycy podkreślali m.in. skuteczność rośliny w odniesieniu do chorób układu oddechowego, wskazywali działanie antykrwotoczne, pozytywne oddziaływanie na zmiany skórne itd. Sposób stosowania rośliny przez weterynarzy oraz medyków pokrywa się z ówczesną oceną zakresu jej działania. Różnica między jej stosowaniem w przypadku ludzi i zwierząt, widoczna jest jedynie w dietetyce. Ówcześni ludzie jedli pory często, pod różną postacią, natomiast zwierzętom hodowlanym podawano je jedynie w celach medycznych, nie wchodziły one w skład ich typowej, codziennej diety.
23
Niedziółka, Arkadiusz. "Dziedzictwo kulturowo-historyczne obszarów wiejskich Podhala w strategiach rozwoju gmin." Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica 13 (December 30, 2019): 190–201. http://dx.doi.org/10.24917/20845456.13.14.
Full textAbstract:
Dziedzictwo kulturowo-historyczne i turystyka kulturowa to ważne czynniki społeczno-ekonomicznego rozwoju obszarów wiejskich Podhala. Region ten posiada atrakcyjne walory antropogeniczne dzięki którym istnieje możliwość uprawiania na Podhalu nie tylko turystyki wypoczynkowej, pieszej górskiej, narciarskiej czy ekoturystyki, ale również turystyki kulturowej będącej formą turystyki poznawczej oraz krajoznawczej. W jej rozwoju, oprócz zabytków architektury, muzeów, skansenów, kultywowania folkloru, tradycji ważna jest aktywność władz samorządowych. Problem badawczy postawiony w niniejszym opracowaniu dotyczy analizy walorów kulturowych i elementów dziedzictwa kulturowo-historycznego obszarów wiejskich Podhala zawartych w strategiach rozwoju siedmiu gmin podhalańskich (Biały Dunajec, Bukowina Tatrzańska, Czarny Dunajec, Kościelisko, Nowy Targ, Poronin i Szaflary). Atrakcje te są zapisane w silnych i słabych stronach Analiz SWOT. Metodą badawczą były studia dokumentów strategicznych. Aby zrealizować główny cel pracy związany z analizą lokalnych walorów antropogenicznych, w marcu 2018 roku poddano analizie wymienione 2 elementy składowe Analizy SWOT wyszczególnionych gmin. Zostały w nich zapisane różne atrybuty i czynniki bezpośrednio odnoszące się do rozwoju lokalnej turystyki, w tym turystyki kulturowej. Do najważniejszych zaliczono: folklor, zabytki architektury, twórczość ludową oraz produkty regionalne i tradycyjne. Cele pośrednie dotyczyły charakterystyki najważniejszych pojęć związanych z dziedzictwem kulturowo-historycznym. Opisano na podstawie literatury walory kulturowe (antropogeniczne), istotę wartości kulturowych, zdefiniowano pojęcie tradycji i folkloru oraz turystyki kulturowej i wiejskiej turystyki kulturowej.
24
Polak, Mieczysław. "Posługa katechisty w świetle Listu apostolskiego Antiquum ministerium papieża Franciszka." Studia Warmińskie 60 (December 21, 2023): 239–53. http://dx.doi.org/10.31648/sw.8770.
Full textAbstract:
Każdy, kto został powołany do Kościoła, ma swój własny udział w jego misji ewangelizacyjnej. Ta misja wypełniana jest w przestrzenno-czasowych uwarunkowaniach, które wyznaczają jej kształt i precyzują zadania poszczególnych osób. Wewspólnotach chrześcijańskich od samych ich początków kształtowały się różne formyposług. Posługi te podejmowane były zarówno przez wyświęconych szafarzy, jak i przez wiernych świeckich. Z czasem jednak doszło do ich sklerykalizowania. Zostały one związane z przygotowaniem do przyjęcia sakramentu święceń. Powrót do ich pierwotnego znaczenia zawdzięczamy odnowie liturgicznej, którą podjął II Sobór Watykański. Przedstawiona w dokumentach soborowych odnowiona wizja Kościoła i związanaz nią teologia zgromadzenia liturgicznego umożliwiły przywrócenie różnych kościelnych posług, które były udzielane wiernym świeckim. Pierwsze dwie z nich – lektora i akolity – ustanowił papież Paweł VI w 1972 r. Kolejną – posługę katechisty – ustanowił papież Franciszek w 2021 r. Posługa katechisty (z 2021 r.) nawiązuje z jednej strony do posług czasów apostolskich i pierwotnego Kościoła, z drugiej odpowiada wyzwaniom współczesności. Niniejszen opracowanie jest próbą ukazania posługi katechisty, jaką nakreślił w swoim liście apostolskim Antiquum ministerium papież Franciszek. Analiza ta obejmuje zarówno kwestie terminologiczne, jak i merytoryczne związanez ustanowioną nową posługą katechisty. Ogólna refleksja została odniesiona do sytuacji Kościoła w Polsce.
25
Hryszko, Rafał. "Lumen apothecariorum Domenica (Quirica) de Augustis jako źródło do historii wczesnorenesansowego cukiernictwa włoskiego." Perspektywy Kultury 35, no. 4 (December 30, 2021): 251–80. http://dx.doi.org/10.35765/pk.2021.3504.16.
Full textAbstract:
W lepszym poznaniu dawnego cukiernictwa niezwykle istotną rolę odgrywają przepisy na słodycze. Zważywszy na fakt, że ta sfera wytwarzania słodkich wyrobów przez długie wieki była związana aptekarstwem, konieczne jest sięgnięcie do źródeł farmaceutycznych. Do mniej rozpoznanych przez naukę należy praca piemonckiego lekarza i aptekarza Domenica (Quirica) de Augustis, pt. Lumen apothecariorum, wydana drukiem w Turynie w 1492 r.
Biorąc pod uwagę fakt, że już w dobie późnego średniowiecza wytwarzaniem słodyczy zajmowali się aptekarze (zwani z włoska speziari), Domenico (Quirico) de Augustis, jako praktykujący lekarz i aptekarz w jednej osobie, nie tylko zebrał wiedzę swoich poprzedników, lecz również podzielił się swoim własnym doświadczeniem praktycznym. Co więcej w swojej pracy Lumen apothecariorum jako pierwszy wyodrębnił dziedzinę wytwarzania słodyczy, a zebrane receptury na poszczególne rodzaje zawarł w osobnym rozdziale, który opatrzył tytułem De artificio zucchari. Wśród 31 receptur znajdujemy przepisy na różne rodzaje cukierków, owoców kandyzowanych, konfitur, marcepanów i galaretek. Osobne miejsce zajmują szczegółowe wskazania dotyczące barwienia cukru na określone kolory, jak i zasady nadawania masie cukrowej określonych kształtów, np. ludzi, zwierząt i przedmiotów.
Niniejsza farmakopea wznawiana wielokrotnie na przełomie XV i XVI w., jak i w stuleciach późniejszych, stała się jednym z podstawnych źródeł wiedzy aptekarzy w dobie nowożytnej w dziedzinie zarówno wytwarzania leków, jak i produkcji słodyczy.
26
Augustowski, Karol. "Wpływ podnoszenia mrozowego na infrastrukturę drogową na północ od Krakowa oraz możliwości przeciwdziałania." Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica 15 (December 31, 2020): 215–22. http://dx.doi.org/10.24917/20845456.15.14.
Full textAbstract:
Procesy mrozowe odgrywają dużą rolę w przekształcaniu powierzchni drogowej zarówno na obszarach wiejskich, jak i w miastach. Stopień tych przekształceń jest różny i najczęściej jest on większy na drogach o niższej kategorii. Pomimo znacznie większej przepustowości dróg krajowych i wojewódzkich większe zmiany zaobserwujemy na drogach powiatowych i gminnych. Wynika to najczęściej z niższych nakładów finansowych na właściwe przygotowanie podłoża przed budową / modernizacją takiej drogi. Współczynnik zniszczeń dla dróg krajowych wyniósł 0,07 dziur w nawierzchni / km, dla dróg wojewódzkich – 0,2, dla dróg powiatowych – 0,73, a dla dróg gminnych – 0,8. By zniszczenia nawierzchni drogowych były niższe stosuje się jedną z kilku metod ograniczających działanie procesów mrozowych. Zalicza się do nich metodę przechwycenia wody, metodę zastępowania materiału, metodę chemiczną, czy metodę czasowego dociążenia / odciążenia.
27
Makarski, Władysław. "Bondyrz – w poszukiwaniu etymologii tego tajemniczego toponimu." Roczniki Humanistyczne 71, no. 6 (August 31, 2023): 229–44. http://dx.doi.org/10.18290/rh23716.14.
Full textAbstract:
Przedmiotem artykułu jest wyjaśnienie etymologii nazwy miejscowej Bondyrz, oznaczającej wieś położoną nad Wieprzem między Zwierzyńcem a Krasnobrodem w powiecie zamojskim, znaną od XVII wieku. Toponim ten ze względu na swoją fonetyczno-morfologiczną homonimiczność może być różnie interpretowany, a mianowcie jako: a) nazwa dzierżawcza ze starym formantem prasłowiańskim *-jь od n. os. słowiańskiego pochodzenia *Bądyr lub od ukraińskiego Bondyr; b) nazwa utworzona za pomocą formantu -yrz od apelatywu bonda ‘arenda’ lub ‘posag żony’; c) nazwa derywowana prymarnie od nienotowanego apelatywu *bondyrz : bonda < banda < niem. Band ‘wstęga, taśma’, na oznaczenie zamkniętego, opasanego bondą fragmentu terenu za pomocą układu odcinków dróg, rzek czy brzegu lasu. Taką topografię ma poza najstarszym podzwierzynieckim Bondyrzem jeszcze kilka innych przysiółkowych Bondyrzów na Zamojszczyźnie, co stanowi, iż spośród różnych etymologii badanego toponimu ta wykładnia jest najbardziej prawdopodobna.
28
Bojko, Pelagia. "Klątwa - kulturowe spojrzenie na kilka dzieł Juliusza Słowackiego." Perspektywy Kultury 37, no. 2 (June 2, 2022): 151–66. http://dx.doi.org/10.35765/pk.2022.3702.11.
Full textAbstract:
W odniesieniu do literatury romantyzmu polskiego temat klątwy można roz- patrywać rozmaicie. Można uznać, że klątwą dotknięty jest bohater, który nie znajduje dla siebie miejsca w świecie, że przekleństwo ciąży nad każdą posta- cią mediumiczną, która egzystuje na granicy świata zmysłowego i ponadzmy- słowego, w istocie nigdzie nie należąc w pełni, lub też ma wiedzę wyższą, niedostępną zwykłym śmiertelnikom, co skazuje postać na pewną izolację od społeczności. W dziełach Juliusza Słowackiego przekleństwo okazuje się realizacją trzech biblijnych znaczeń hebrajskiego słowa „cherem” („klątwa”, odłączenie”) i zawsze tożsame jest z samotnością, choć ma ona wiele różno- rakich podstaw i realizacji. Jest anatemą – odłączeniem, ale zawsze niezwykle drastycznym w skutkach. W odniesieniu do pojedynczych bohaterów zwykle klątwa ma realne podstawy, zaś w odniesieniu do narodu czy pokolenia prze- kleństwo nie zawsze ma wyraźną przyczynę, nie zawsze jest też definitywne, to znaczy – zagłada narodu nie kończy jego istnienia, ale staje się podstawą jego przyszłego odrodzenia.
29
Ziółkowska, Olga. "O wieloznaczności i funkcjonalności terminu dopowiedzenie. Na przykładzie nowotestamentalnych apokryfów staropolskich." Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego LXXVI, no. 76 (December 31, 2020): 281–92. http://dx.doi.org/10.5604/01.3001.0014.6678.
Full textAbstract:
Artykuł stanowi głos w dyskusji o możliwości przenoszenia terminów między językoznawstwem diachronicznym i synchronicznym na przykładzie terminu dopowiedzenie. W wypadku tego terminu zwrócono także uwagę na homonimię. Skonfrontowano różne definicje obecne w literaturze przedmiotu. Analizowane w artykule przykłady pochodzą ze staropolskich apokryfów nowotestamentalnych (Historyi trzech kroli oraz Rozmyślań dominikańskich). Termin dopowiedzenie zdefiniował Laskowski, a przejęli go m.in. Grochowski, Wiśniewski, Dobaczewski. Wszystkie definicje, w których dopowiedzenie ujmowane jest jako jednostka asyntagmatyczna, zależna kontekstowo, zostały stworzone na gruncie badań synchronicznych i zakładają w dużej mierze odwołanie się do kompetencji językowej użytkownika języka. Większość przykładów przywoływanych w tego typu artykułach jest spreparowana, stworzona celowo przez piszącego. Na problemy z adaptacją terminu wykształconego na gruncie badań synchronicznych do badań diachronicznych zwracała uwagę już Pastuchowa, sugerując, że historyk języka powinien wyjść od materiału językowego. To z kolei prowadzi do obserwacji, że zaproponowana definicja oraz kryteria wyróżniania dopowiedzeń nie są adekwatne do materiału dawnego. Ponadto tak zdefiniowany termin jest nieintuicyjny. Terminu dopowiedzenie użyła ponadto Krążyńska na określenie jednej ze średniowiecznych technik rozbudowywania pojedynczych zdań. W tym ujęciu termin dopowiedzenie jest jednak nieostry, nieprecyzyjny, choć intuicyjny. Sam termin zapewne nie został zaadaptowany z jednego obszaru badawczego do innego, lecz stworzono go niezależnie. Przyczyną tego stanu rzeczy może być przejrzysta budowa słowotwórcza wyrazu oraz intuicyjne rozumienie. Bardzo trudno zaproponować jasne i jednoznaczne kryteria wyodrębniania dopowiedzeń z tekstów staropolskich. Wiąże się to z faktem, że nie wiemy, czy dany element językowy jest integralną częścią zdania (składnikiem), czy też jest wtórny, dosunięty (spójnikowo lub bezspójnikowo). Nie są rozstrzygające w tej kwestii geneza (czy to np. zastosowanie figury retorycznej, czy też glosa wtórnie wciągnięta w tekst główny) ani zakres dopowiadanych sensów. Kluczowe wydają się wiedza o zabytku oraz intuicja badawcza. Ambiguity and functionality of the term dopowiedzenie (apposition), exemplified by Old Polish New Testament apocrypha. Summary: The article contributes to the discussion about the possibility of transferring terms between diachronic and synchronic linguistics. Using the term dopowiedzenie (‘apposition’) as an example, we address homonymy and confront various definitions that can be found in the literature. The examples analysed in the article are sourced in Old Polish New Testament apocrypha (Historyja trzech kroli ‘The history of the Three Kings’ and Rozmyślania dominikańskie ‘Dominican Meditations’). The term dopowiedzenie was defined by Laskowski and adopted by, among others, Grochowski, Wiśniewski, Dobaczewski. The definitions in which apposition is seen as an asyntagmatic and contextually dependent unit have been created on the basis of synchronic research and assume, to a large extent, appealing to the language competence of the speaker. Most examples cited in such articles are invented, i.e. created deliberately by the writer. Problems with the adaptation of a term that has developed in the field of synchronic research to diachronic research were already pointed out by Pastuchowa, who suggested that a historical linguist should take language material as a starting point. This, in turn, leads to an observation that the proposed definition and the criteria for the identification of apposition are not applicable to old material. Moreover, the term thus defined is non-intuitive. The term dopowiedzenie was also used by Krążyńska to describe one of the medieval techniques of expanding simple sentences. In this approach, however, the term is blurred, imprecise, although intuitive. Most probably the term was not adapted from one research area to another, but it was created independently. The reason for this can be its transparent word-formation structure and intuitive understanding. It is difficult to propose clear and unambiguous criteria for the extraction of appositions from Old Polish texts. This is due to the fact that we do not know whether a particular language element is an integral part of a sentence (constituent) or whether it is secondary, added (with or without the use of a conjunction). Examining the origin (e.g. the use of a rhetorical figure, the glosses incorporated secondarily in the main text) or the range of the added meanings does not help in resolving the issue. It is the knowledge of the written relic and scholarly intuition that seem to be the key. Keywords: term, apposition, syntax, Old Polish apocrypha
30
Horbulák, Zsolt. "The Image of the Treaty of Trianon in Slovak Historiography." Res Historica, no. 42 (March 23, 2017): 265. http://dx.doi.org/10.17951/rh.2016.42.265-285.
Full textAbstract:
<p style="text-indent: 1.25cm; margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;" lang="pl-PL" align="JUSTIFY"><span style="font-family: Times New Roman,serif;"><span style="font-size: medium;">Przeszłość zwykło się oceniać w różny sposób. Zwycięzcy zazwyczaj wskazują pozytywne strony zdarzeń, a przegrani z reguły skupiają się na ich negatywnych aspektach. XX-wieczne traktaty pokojowe niosły za sobą ogromne zmiany terytorialne. W czasach scentralizowanych państw narodowych uzyskanie obywatelstwa innego państwa oznacza bardziej znaczące zmiany w życiu ludzi, niż miało to miejsce kiedykolwiek wcześniej.</span></span></p><p style="text-indent: 1.25cm; margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;" align="JUSTIFY"><span style="font-family: Times New Roman,serif;"><span style="font-size: medium;"><span lang="pl-PL">Traktaty pokojowe kończące I wojnę światową na nowo nakreśliły mapę Europy Środkowej. Doprowadziły do powstania nowych państw, które nie istniały nigdy wcześniej. W tym burzliwym okresie Węgry poniosły największe straty. Terytorium państwa uległo zmniejszeniu z 282 870 km² do 92 952 km², z czego Czechosłowacja pozyskała 61 646 km². Liczba mieszkańców spadła z 18 264 533 do 7 615 117, przy czym na terytorium Czechosłowacji przeszło 3 517 568 osób (wliczając w to 1 066 685 Węgrów). Historyczne Górne Węgry (węg. </span></span></span><span style="font-family: Times New Roman,serif;"><span style="font-size: medium;"><span lang="pl-PL">Felvidék)</span></span></span><span style="font-family: Times New Roman,serif;"><span style="font-size: medium;"><span lang="pl-PL"> zostały przemianowane na Słowację i stały się częścią Czechosłowacji. Proces pokojowy przypominał stan wojny, bo nawet po wprowadzeniu zawieszenia broni doszło do wybuchu walk między Węgierską Republiką Rad a Legionem Czechosłowackim</span></span></span><span lang="pl-PL">(</span><span style="font-family: Times New Roman,serif;"><span style="font-size: medium;"><span lang="pl-PL">Československé legie)</span></span></span><span style="font-family: Times New Roman,serif;"><span style="font-size: medium;"><span lang="pl-PL">.</span></span></span></p><p style="text-indent: 1.25cm; margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;" align="JUSTIFY"><span style="font-family: Times New Roman,serif;"><span style="font-size: medium;"><span lang="pl-PL">Powyższe wydarzenia są oceniane w zupełnie odmienny sposób przez historyków węgierskich i słowackich. Podczas gdy strona węgierska skupia się głównie na poniesionych stratach, wskazywaniu sprzeczności w czechosłowackiej argumentacji praktykowanej w dyplomacji, jak i niepoprawnej interpretacji faktów, historycy słowaccy robią to samo, tyle że z ich perspektywy: oskarżają węgierską politykę w sprawie mniejszości narodowych, negującą prawdziwość danych ze spisów mniejszości narodowych, jak również krytykują węgierskie wysiłki zmierzające do utrzymania granic</span></span></span><span style="font-family: Times New Roman,serif;"><span style="font-size: medium;"><span lang="pl-PL">(</span></span></span><span style="font-family: Times New Roman,serif;"><span style="font-size: medium;"><span lang="pl-PL"><em>status quo</em></span></span></span><strong><span style="font-family: Times New Roman,serif;"><span style="font-size: medium;"><span lang="pl-PL"><em><span style="font-weight: normal;">ante</span></em></span></span></span></strong><strong><span style="font-family: Times New Roman,serif;"><span style="font-size: medium;"><span lang="pl-PL"><span style="font-weight: normal;">)</span></span></span></span></strong><span style="font-family: Times New Roman,serif;"><span style="font-size: medium;"><span lang="pl-PL">. Zasadniczym celem ich historiografii jest uzasadnienie czeskich działań politycznych w czasie powstawania Czechosłowacji w (do niedawna) aktualnych granicach.</span></span></span></p><p style="text-indent: 1.25cm; margin-bottom: 0cm; line-height: 150%;" lang="pl-PL" align="JUSTIFY"><span style="font-family: Times New Roman,serif;"><span style="font-size: medium;">W artykule podjęto próbę przedstawienia współczesnych poglądów na traktat pokojowy w Trianon, wyrażanych przez słowackich historyków w ostatnio opublikowanych syntezach. Starałem się podsumować główne poglądy prezentowane zarówno przez poszczególnych historyków akademickich, których opinie są szeroko akceptowane, jak i badaczy o nastawieniu „nacjonalistycznym”. Publikacja w pierwszej kolejności dotyczy poglądów historiografii słowackiej. Węgierski punkt widzenia został streszczony w ostatniej części artykułu.</span></span></p>
31
Sroka, Stanisław A. "Sława, chwała i plotka. Władysław Warneńczyk jako król Węgier." Przegląd Nauk Historycznych 15, no. 2 (May 15, 2016). http://dx.doi.org/10.18778/1644-857x.15.02.04.
Full textAbstract:
Autor omawia panowanie Władysława Warneńczyka na Węgrzech (1440–1444), akcentując te zagadnienia, które w odniesieniu do postaci króla są w ostatnim czasie żywo dyskutowane. Chodzi głównie o trzy wątki. Pierwszy z nich dotyczy rzekomego zniknięcia Warneńczyka podczas bitwy pod Warną (1444). W historiografii występują różne fantastyczne teorie o losach Warneńczyka po tej bitwie (ich autorami są zazwyczaj historycy amatorzy, którzy bezpodstawnie odrzucają przekazy wielu kronik tureckich donoszących o śmierci monarchy podczas bitwy). Najbardziej popularna teoria dotyczy królewskiego pobytu na portugalskiej wyspie Madera. Niektórzy uważają nawet, że Władysław ożenił się tam i spłodził Krzysztofa Kolumba. Drugim zagadnieniem żywo ostatnio dyskutowanym jest sprawa rzekomej orientacji homoseksualnej władcy, co doprowadziło nawet do okrzyknięcia go nieformalnym patronem gejów w Europie Środkowej. Zwolennicy tego poglądu opierają się na przekazie kroniki Jana Długosza, który raczej miał na myśli pewną obyczajową rozwiązłość władcy (tak zapewne rozumieć należy użyte przez kronikarza sformułowanie, że król był in marium libidinem proclivus). W artykule autor zajął się także kwestią pochówku króla w świetle ostatniej inicjatywy intelektualistów bułgarskich, którzy uważają, że szczątków Władysława Warneńczyka należy poszukiwać w kaplicy greckiej w miejscu zwanym Ak Yazala Baba (dzisiejsza wieś Obrocziszte w pobliżu Warny).
32
Kokowski, Michał. "Boris Hessen (1893‒1936), „Społeczne i ekonomiczne korzenie Principiów Newtona” i paradoksalna historia historiografii nauki." Studia Historiae Scientiarum 21 (August 26, 2022). http://dx.doi.org/10.4467/2543702xshs.22.017.15983.
Full textAbstract:
Artykuł komentuje słynny referat Borisa Hessena „Społeczne i ekonomiczne korzenie Principiów Newtona” przedstawiony podczas II Międzynarodowego Kongresu Historii Nauki i Techniki w Londynie w 1931 r. Komentarz ten czyniony jest w świetle rozważań z metodologii historiografii nauki, w tym autorskich idei hermeneutyki badawczej i hermeneutyki badawczej historiografii nauki, biografii Borisa Hessena, historii historiografii nauki, historii nauki oraz historii naukoznawstwa. Artykuł syntetycznie przedstawia hermeneutykę badawczą Hessena i wskazuje jej zasadnicze wady. Opisuje recepcję referatu Hessena na Zachodzie: zarówno szerzej znaną pozytywną recepcję (bernaliści i ich następcy, m.in. zwolennicy marksistowskich badań nauki i społecznej historii nauki), jak i o wiele mniej znaną negatywną recepcję (członkowie (Brytyjskiego) Towarzystwa na rzecz Wolności w Nauce, członkowie Harvardzkiej grupy J.B. Conanta Kształcenia Ogólnego z Zakresu Nauk Empirycznych). Przedstawia także zmienne losy recepcji myśli Hessena w ZSSR i Rosji w latach 1930–2020. Wskazuje również różne historiograficzne mity związane z „Borisem Hessenem”, w tym mit jakoby polskie naukoznawstwo powstało później lub w tym samym czasie co rosyjskie naukovedenie. Ułomność hermeneutyki badawczej Hessena, z jednej strony, i recepcja jego poglądów na Zachodzie oraz w ZSSR i w Rosji od lat 30. XX wieku do lat 20. XXI wieku, w tym mity historiograficzne związane z Hessenem, z drugiej strony, pokazują jak paradoksalna może być historia historiografii nauki i dowodzą konieczności pielęgnowania zdolności krytycznego myślenia wśród badaczy interpretujących naukę (historyków nauki, filozofów nauki, socjologów wiedzy naukowej itp.).
33
Kubok, Beata. "Język polityków czeskich jako przykład mieszania kodów językowych w oficjalnych sytuacjach komunikacyjnych." Slavia Meridionalis 21 (December 23, 2021). http://dx.doi.org/10.11649/sm.2409.
Full textAbstract:
The Language of Czech Politicians as an Example of Mixing Language Codes in Official Communication SituationsThe topic of this article is the language of politicians from two different cultural and linguistic circles that were active in politics after the Velvet Revolution (1989): Miloš Zeman and Karel Schwarzenberg. On the basis of selected statements from both these politicians, the topics they discuss will be presented using different language codes of the Czech language. This article examines the possibilities hidden in the high variability of the Czech language and the mechanisms of using it in the process of communicating with voters. Język polityków czeskich jako przykład mieszania kodów językowych w oficjalnych sytuacjach komunikacyjnychTematem artykułu jest język polityków pochodzących z dwóch odmiennych kręgów kulturowych oraz językowych, aktywnych w polityce po aksamitnej rewolucji (1989) – Miloša Zemana oraz Karela Schwarzenberga. Na podstawie wybranych wypowiedzi (z ostatnich dziesięciu lat) obu polityków zostaną przedstawione podejmowane przez nich tematy oraz zastosowane do ich prezentacji mieszane gatunki mowy, wykorzystujące różne kody językowe czeszczyzny. Artykuł śledzi możliwości ukryte w dużej wariantywności języka czeskiego oraz mechanizmy wykorzystania jej w procesie komunikowania się z wyborcami.
34
Kucharzyk, Renata. "Funkcje ekspresywizmów gwarowych w komunikacji internetowej." Slavia Meridionalis 21 (December 23, 2021). http://dx.doi.org/10.11649/sm.2392.
Full textAbstract:
Functions of Dialectal Expressivisms in Internet CommunicationThe subject of the article is the functioning of dialectal expressivisms in unofficial internet communication. In their statements on internet forums, internet users use numerous dialectisms, a significant percentage of which are expressive lexemes. This group consists not only of dialect expressivisms, but also of neutral dialect lexemes that have become expressivisms in colloquial communication. In the analyzed texts, dialectal expressivisms perform various functions, namely nominative, evaluative, persuasive, identifying, characterizing and ludic. Often, the use of a particular lexeme involves the realization of several functions simultaneously, but only one of them is the main one, while the other is secondary. Funkcje ekspresywizmów gwarowych w komunikacji internetowejPrzedmiotem artykułu jest funkcjonowanie ekspresywizmów gwarowych w komunikacji internetowej o charakterze nieoficjalnym. Internauci w swoich wypowiedziach na forach internetowych wykorzystują liczne dialektyzmy, wśród których znaczący odsetek stanowią leksemy nacechowane ekspresywnie. Na tę grupę składają się nie tylko leksemy mające takie nacechowanie w gwarach, lecz także leksemy neutralne w wyjściowych systemach, które w komunikacji potocznej nabierają ekspresywności. Ekspresywizmy gwarowe w analizowanych tekstach pełnią różne funkcje, a mianowicie nominatywną, wartościującą, perswazyjną, identyfikującą, charakteryzującą i ludyczną. Często użycie konkretnego leksemu wiąże się z realizacją kilku funkcji równocześnie, ale tylko jedna z nich jest główna, inne – sekundarne.
35
Stodolinska, Yuliya, and Halyna Zaporozhets. "From Campus Closure to Campus Reopening: Strategies of American Universities to Avoid Social Crisis in COVID-19 Communication." Slavia Meridionalis 22 (December 27, 2022). http://dx.doi.org/10.11649/sm.2647.
Full textAbstract:
From Campus Closure to Campus Reopening: Strategies of American Universities to Avoid Social Crisis in COVID-19 CommunicationThis paper examines how the universities used their institutional websites as one of the key channels of COVID-19 communication and engagement of all participants of the educational process in the achievement of the set aims during the pandemic. The article investigates which communication strategies and tactics were implemented and what the verbal and nonverbal markers of the communication strategies and tactics are. It is assumed that universities generally implement the combination of strategies and tactics instead of realizing each one individually in order to cope with educational and social crisis and address such issues as inequality, social distancing, psychological problems, lack of communication and community.Od zamknięcia kampusu do jego ponownego otwarcia. Strategie uniwersytetów amerykańskich mające na celu uniknięcie kryzysu społecznego w komunikacji na temat COVID-19W niniejszym artykule zbadano, w jaki sposób uczelnie wykorzystywały swoje instytucjonalne strony internetowe jako jeden z kluczowych kanałów komunikacji i angażowania wszystkich uczestników procesu edukacyjnego w czasie pandemii COVID-19. Przedmiotem uwagi są wdrożone strategie i taktyki komunikacyjne, wraz z ich wyznacznikami werbalnymi i niewerbalnymi. Zakłada się, że uczelnie na ogół łączą różne strategie i taktyki zamiast realizować każdą z nich indywidualnie, tak aby poradzić sobie z kryzysem edukacyjnym i społecznym oraz zająć się takimi problemami, jak nierówności, dystans społeczny, problemy psychologiczne, brak komunikacji i wspólnoty.
36
Tyrpa, Anna. "Słownictwo z zakresu komunikacji międzyludzkiej w polskich tekstach literackich." Slavia Meridionalis 21 (December 23, 2021). http://dx.doi.org/10.11649/sm.2428.
Full textAbstract:
Vocabulary Concerning Human Communication in Polish Literary Texts Novels that cover action taking place in the 21st century refer to all kinds of social phenomena, including the ways in which people communicate, which are very different from those popular only 40 years ago. Literary works provide the names of devices (computer, laptop, palmtop, iPhone, iPad, tablet, smartphone), as well as the companies which manufacture them (Dell, Apple, Nokia, Samsung). Novels include the names of computer software (Windows, Word, Excel), social media (Facebook), and internet communicators (Messenger). There are also words that denote the activities performed while using these devices and applications (to log in, to click, to email, to google). The majority of these words originate from English and have international scope. Słownictwo z zakresu komunikacji międzyludzkiej w polskich tekstach literackich Powieści obyczajowe i kryminalne o akcji rozgrywającej się w XXI wieku rejestrują wszelkie zjawiska społeczne. Do nich można zaliczyć sposoby komunikowania się ludzi, tak różne od tych sprzed 40 lat. Utwory literackie dostarczają nazw urządzeń (komputer, laptop, palmtop, iPhone, iPad, tablet, smartfon) oraz firm je produkujących (Dell, Apple, Nokia, Samsung). Znajdujemy w nich nazwy programów komputerowych (Windows, Word, Excel), mediów społecznościowych (Facebook), komunikatorów (Messenger). Nie brak określeń czynności wykonywanych w trakcie ich używania (zalogować się, kliknąć, mailować, guglać). Absolutna większość tych słów pochodzi z języka angielskiego i ma zasięg międzynarodowy.
37
Wiemer, Björn. "Clause-Initial Connectives, Bound and Unbound: Indicators of Mood, of Subordination, or of Something More Fundamental?" Slavia Meridionalis 23 (February 9, 2024). http://dx.doi.org/10.11649/sm.3194.
Full textAbstract:
Clause-Initial Connectives, Bound and Unbound: Indicators of Mood, of Subordination, or of Something More Fundamental? The article presents a comprehensive discussion of distinctions which, in different linguistic traditions, are associated with the concepts of ‘mood’ and ‘complementizer’, in particular in connection with potential auxiliaries of ‘analytical (non-indicative) mood’. On the basis of a selection of representative units and clause frames, the analysis points out contrasts between (a) North and South (in particular, Balkan) Slavic and (b) volition- and cognition-oriented utterances, which distinguish (i) diverse kinds of illocutions and (ii) clauses coding states of affairs (i.e. mere events) vs propositions (i.e. events with specific anchorage in space and time). The discussion unavoidably raises issues of irrealis marking and asks for the diagnostics of ‘subordination’ (embedding), in particular whether left-edge elements can by themselves be regarded as complementizers even if, under specific circumstances, subordination has to be assumed. Spójniki inicjalne w zdaniach składowych, związane i niezwiązane. Wskaźniki trybu, podrzędności czy czegoś bardziej fundamentalnego? Artykuł stanowi kompleksowe omówienie dystynkcji, które w różnych tradycjach językoznawczych są związane z pojęciami „trybu” i „włącznika”, w szczególności w związku z potencjalnymi wyrazami pomocniczymi „analitycznego trybu (nieindykatywnego)”. Na podstawie wyboru reprezentatywnych jednostek i ram zdań składowych analiza wskazuje na różnice między (a) językami północno- i południowosłowiańskimi (w szczególności bałkanosłowiańskimi) oraz (b) wypowiedziami ufundowanymi na woli i poznaniu, które rozróżniają (i)różne rodzaje illokucji oraz (ii) zdania składowe kodujące stany rzeczy (tj. zwykłe sytuacje) i sądy (tj. zdarzenia o określonym zakotwiczeniu w przestrzeni i czasie). Tok analizy nieuchronnie prowadzi do kwestii znakowania trybu irrealnego i skłania do pytania o rozpoznawanie ‘podrzędności’ (zanurzania), w szczególności tego, czy elementy lewostronne mogą same w sobie być uważane za włączniki, nawet jeśli w określonych okolicznościach należy założyć ich status podrzędny.
38
Stefańczyk, Wiesław Tomasz. "Polski dopełniacz w węgierskiej perspektywie porównawczej." Studia Slavica Academiae Scientiarum Hungaricae, August 12, 2022. http://dx.doi.org/10.1556/060.2022.00016.
Full textAbstract:
Polszczyzna i język węgierski są językami odrębnymi zarówno pod względem genetycznym, jak i typologicznym. Polszczyzna jest językiem indoeuropejskim, słowiańskim o zdecydowanej przewadze cech fleksyjnych, natomiast język węgierski jest językiem uralskim, ugrofińskim, a ściślej ugryjskim, aglutynacyjnym typu postpozycyjnego. Owe odrębności obejmują wszystkie płaszczyzny systemu językowego, zwłaszcza słownictwo i morfologię. Zasadnicza różnica między aglutynacyjnym i fleksyjnym typem językowym wyraża się w tym, że morfemy aglutynacyjne doklejane do rdzenia wyrazu są zasadniczo jednofunkcyjne, natomiast morfemy fleksyjne kumulują w sobie kilka funkcji, np. w konstrukcji w samochodach końcówka -ach jest jednocześnie wykładnikiem przypadka (locativus) i liczby (liczba mnoga). W analogicznej formie węgierskiej autókban występują dwa morfemy -k-, wskazujący na liczbę mnogą oraz -ban, wyrażający przypadek (inessivus). Przykłady aglutynacji można odnaleźć również w języku polskim, dominują one w formach czasu przeszłego i trybu przypuszczającego. Podobnie jak większość języków ugrofińskich, węgierszczyzna jest językiem o silnie rozbudowanym systemie przypadkowym. W zależności od ujęcia wyróżnia się od 18 do 25 przypadków. W języku węgierskim przypadki są zasadniczo jednofunkcyjne, natomiast przypadki polskie pełnią na ogół jednocześnie kilka funkcji. Najbardziej wielofunkcyjnym przypadkiem w polskim systemie kazualnym jest dopełniacz. W sposób ewidentny świadczy o tym fakt, że ma on ekwiwalenty w siedmiu różnych przypadkach węgierskich, tj. elativus, illativus, delativus, adessivus, ablativus, allativus i terminativus. Ich ekwiwalencja, choć nie w pełni precyzyjna, jest możliwa dzięki przyimkom jako konstytutywnym komponentom przypadka. W przeciwieństwie do afiksów węgierskich, polskie przyimki jednak są wielofunkcyjne, np. za pomocą prepozycji z(e) oraz do oddaje się dwa, a nawet trzy różne przypadki węgierskie. Afiksy węgierskie, będące odpowiednikami polskich przyimków i końcówek fleksyjnych, pełnią na ogół jedną, ściśle określoną funkcję. Z polskiego punktu widzenia najbardziej skomplikowaną kategorią w języku węgierskim jest sposób realizacji konstrukcji dzierżawczych. Wyraża się to w całkowicie odmiennym szyku składników, istnieniu morfemów dzierżawczych dodawanych do członu oznaczającego przedmiot posiadany, a zatem zupełnie odrębnej relacji: posiadacz – przedmiot posiadany. W konstrukcjach tych ukryty jest językowy obraz świata: inny w polszczyźnie i całkowicie odrębny w języku węgierskim. Konstrukcje te stanowią olbrzymie wyzwanie zarówno dla osób uczących się języka węgierskiego jako obcego, jak i ich nauczycieli.
39
Богомилова [Bogomilova], Нонка [Nonka]. "Религията в теоретичното поле на съвременните балкански изследователи (контекстът на разпадането на бивша Югославия)." Slavia Meridionalis 20 (December 31, 2020). http://dx.doi.org/10.11649/sm.2154.
Full textAbstract:
Religion Within the Theoretical Field of Contemporary Balkan Scholars (In the Context of the Collapse of the Former Yugoslavia)This study aims to describe and analyse the main topics and trends in the study of religion in contemporary Balkan countries. It pays special attention to the contemporary sociology of religion in the former Yugoslavian countries: Croatia, Slovenia, Serbia, North Macedonia, Montenegro, and Bosnia and Herzegovina. Various theoretical approaches are presented that are used in order to understand the dynamic processes that have developed in the contemporary religious situation. The topics and discussions at various seminar sessions, conferences, and workshops are analyzed as theoretical reflection on religion and as an ethical attitude towards intellectual and cultural developments and processes accompanying social change, the war in former Yugoslavia, and the post-communist transformations in the end of 20th and the beginning of 21st century. The relevant publications and organizational forms are outlined. The mutual collaboration among Balkan scholars and the forms of international relations developed in the Balkans within the framework of religious studies are described. Religia w polu teoretycznym współczesnych badaczy bałkańskich (w kontekście rozpadu byłej Jugosławii)Celem artykułu jest opis i analiza głównych tematów i trendów we współczesnej nauce o religii na Bałkanach. Autorka skupia się na współczesnej socjologii religii w krajach byłej Jugosławii (Chorwacji, Słowenii, Serbii, Macedonii Północnej, Czarnogórze, Bośni i Hercegowinie) i wskazuje na różne podejścia teoretyczne, jakie stosowane są do zrozumienia dynamicznych procesów, którym podlega obecnie sytuacja wyznaniowa. Tematy i dyskusje na różnych sesjach seminaryjnych, konferencjach i warsztatach są tu interpretowane jako teoretyczna refleksja nad religią oraz jako wyraz etycznego podejścia do procesów intelektualnych i kulturowych towarzyszącym zmianom społecznym, wojnie w byłej Jugosławii i transformacjom postkomunistycznym na przełomie XX i XXI wieku. W artykule przedstawione zostały istotne publikacje i formy organizacyjne. Opisana została współpraca bałkańskich uczonych i formy stosunków międzynarodowych, jakie rozwinęły się na tym obszarze w ramach studiów religijnych.
40
Lubańska, Magdalena. "„Ani kapłani, ani błaźni”. Odsłony zwrotu postsekularnego w antropologii." Slavia Meridionalis 20 (December 31, 2020). http://dx.doi.org/10.11649/sm.2241.
Full textAbstract:
Neither Priests nor Clowns: Attitudes Towards the Postsecular Turn in Anthropology The article discusses the issue of the postsecular turn in contemporary anthropology, taking into account the cultural processes involved in its emergence. The author attempts to identify research areas and issues worthy of exploring within this turn, and at the same time she considers the boundary conditions for its usefulness in scientific research. Referring to the recent anthropological literature on this topic, the author distinguishes two leading epistemological attitudes involved in this turn: the one that acknowledges the supernatural dimension of revelation and the one that sees it as a social fact. Both are heterogenous and each sees the relationship between anthropology and theology differently. Discussing some anthropological views in this regard, the author aims to revive the dialogue between researchers from various social and human sciences representing the postsecular turn. On the one hand, this dialogue can initiate new paths of mutual inspiration and co-thinking; on the other hand, it may lead to more conscious distinctions between different varieties of postsecular reflection. „Ani kapłani, ani błaźni”. Odsłony zwrotu postsekularnego w antropologiiCelem artykułu jest refleksja nad specyfiką zwrotu postsekularnego we współczesnej antropologii, uwzględniająca jego uwarunkowania społeczno-kulturowe oraz związane z nim postawy epistemologiczne. Autorka próbuje wskazać obszary badań i zagadnienia, które powinny być przedmiotem eksploracji tego zwrotu, a zarazem określić warunki brzegowe wykorzystywania wypracowanych na jego gruncie narzędzi analitycznych w badaniach naukowych. Odnosząc się do najnowszej literatury przedmiotu, autorka wyróżnia w antropologii dwie wiodące postawy epistemologiczne zaangażowane w ów zwrot: uznające rzeczywistość objawienia oraz odrzucające taką możliwość (naturalistyczne). Dostrzega, że w ich ramach wysuwane są różnorakie pomysły na to, jak mogłaby wyglądać i czemu służyć kooperacja antropologii z teologią. Prezentując antropologiczne odsłony owego zwrotu, tekst ma na celu ożywienie dialogu między reprezentującymi go badaczami uprawiającymi różne nauki humanistyczne i społeczne. Dialog ten z jednej strony może zainicjować nowe ścieżki wzajemnych inspiracji i współmyślenia, z drugiej zaś doprowadzić do bardziej świadomych dystynkcji między różnymi wariantami tego zwrotu.
41
Gjorgjieva Dimova, Marija. "The Role of Literature in the Processes of Destereotyping (Through Examples from Macedonian Literature)." Slavia Meridionalis 22 (December 27, 2022). http://dx.doi.org/10.11649/sm.2668.
Full textAbstract:
The Role of Literature in the Processes of Destereotyping (Through Examples from Macedonian Literature)Considering the imagological conceptions of the Other by Daniel-Henri Pageau and Gordana Đerić, this text analyses the role of literature in the deconstruction of stereotypes that circulate in communication between Balkan neighbours. In the focus of our interpretation are three novels of contemporary Macedonian literature (Luan Starova’s Balkanvavilonci, Dragi Mihajlovski’s Mojot Skenderbej and Blazhe Minevski’s Nishan), which are paradigmatic in two ways: 1. they refer to historical events and figures, thus confirming that history is the basic mechanism for the argumentation of stereotypical images; 2. they depict processes of destereotyping both thematically and structurally, but also by their appearance in a particular sociohistorical context, with the aim of promoting supranational, universal, human, civilizational, and cultural values such as love, empathy, forgiveness, dialogue, tolerance, education, love of books, optimism, humaneness, all of which are usually treated as originally European values. Literature, by articulating the processes of destereotyping through the narrative strategies in the works, confirms that it holds the potential to act correctively on systems where different forms of power are based on discrimination and submission. Rola literatury w procesach destereotypizacji (na przykładach z literatury macedońskiej)Przedmiotem tekstu jest analiza roli literatury w dekonstrukcji stereotypów krążących w komunikacji między bałkańskimi sąsiadami z perspektywy imagologicznych koncepcji Innego autorstwa Daniela-Henri Pageau i Gordany Đerić. W centrum uwagi znajdują się trzy powieści zaliczane do współczesnej literatury macedońskiej (Balkanvavilonci Luany Starovy, Mojot Skenderbej Dragiego Mihajlovskiego, Nishan Blaže Minevskiego). Są one paradygmatyczne z dwóch względów: 1. odwołują się do wydarzeń i postaci historycznych, czym potwierdzają, że historia jest podstawowym mechanizmem argumentacji obrazów o charakterze stereotypowym; 2. ujawniają procesy destereotypizacji zarówno pod względem tematycznym, jak i strukturalnym, a też przez zaktualizowanie określonego kontekstu społeczno-historycznego, co służy promowaniu wartości ponadnarodowych, uniwersalnych, ludzkich, cywilizacyjnych i kulturowych, takich jak miłość, empatia, przebaczenie, dialog, tolerancja, edukacja, miłość do książek, optymizm, humanitaryzm, traktowanych jako wartości fundamentalnie europejskie. Potwierdza to, że artykułując procesy desterotypizacji przez strategie narracyjne, literatura ma potencjał do działania korygującego w systemach, w których różne formy władzy oparte są na dyskryminacji i uległości.
42
Papp-Zakor, Ilka. "Paradoksy pamiętania." Studia Slavica Academiae Scientiarum Hungaricae, September 1, 2023. http://dx.doi.org/10.1556/060.2023.00096.
Full textAbstract:
Literatura postpamięci jest przede wszystkim gatunkiem narracji literackiej, skupiającym się na traumie Holokaustu z perspektywy drugiego, trzeciego, a nawet czwartego pokolenia po II wojnie światowej. Opiera się zazwyczaj na dokumentach historycznych (zarówno pisanych, jak i wizualnych, na przykład zdjęciach i rysunkach) oraz historiach rodzinnych. Z tego powodu typową dla literatury postpamięci cechą jest analiza jej związku z tradycją literacką i kulturalną (a konkretnie: jak doświadczenie Holokaustu funkcjonuje w kulturze, jak jest pamiętane, intepretowane i wykorzystywane), jak również podejmowanie refleksji nad polityką pamięci i sposobami pamiętania, przy jednoczesnym ich kwestionowaniu.Niejednokrotnie jest to gatunek wysoce osobisty, w którym zacierają się granice między rolą autora i narratora / podmiotu mówiącego. Literatura postpamięci obfituje w elementy eseistyczne, służące do prowadzenia rozważań na temat wykorzystywanych przez nią narzędzi, jej własnych możliwości oraz raison d’être (lub jego braku). Autorzy postpamięciowi wydają się jednak wierzyć, zgodnie z tezą Imre Kertésza, że po Auschwitz nie można nie pisać o Auschwitz.Wiersze współczesnego polskiego poety Piotra Macierzyńskiego wydają się przyglądać historii rozumianej jako pewne konkretne wydarzenia, ale w utworach tych padają również pytania o miejsce tych wydarzeń w literaturze. Ta dwoistość historii może z łatwością prowadzić do paradoksów, takich jak niemożliwość zrozumienia przeciwstawiona konieczności rozumienia czy też upływ historycznego (czyli – linearnego) czasu skontrastowany z uporczywym trwaniem (odziedziczonych traum). Podejście to ma też na celu przyjrzenie się paradoksowi wynikającemu z faktu, że w związku z dehumanizującą logiką obozów koncentracyjnych, ocalali z nich ludzie „stracili swą niewinność”, byli zmuszeni jeżeli nawet nie do stania się wspólnikami zbrodniarzy, to przynajmniej do przyjęcia roli gapiów, którzy w sposób pośredni ciągnęli korzyści ze śmierci współwięźniów. Najjaskrawszym bodajże przykładem osób należących do tej ostatniej grupy byli członkowie Sonderkommando, którym pozwalano żyć jedynie tak długo, jak długo musieli pomagać przy zagazowywaniu kolejnych transportów, ale którzy mimo bycia ofiarami czuli się winni, ponieważ stali się częścią nazistowskiej „maszyny do zabijania”.Poezja Macierzyńskiego koncentruje się na różnych kulturowych (religijnych i świeckich) toposach zwyczajowo pojawiających się w opisach Holokaustu i kontrastuje je ze sobą, tworząc w ten sposób opozycje prowadzące do paradoksów (i tak w jednym z utworów Auschwitz jest porównywane do Egiptu, kraju niewoli, z którego Żydzi uciekli, ale i do Ogrodu Eden, z którego człowiek został wygnany, i do którego pragnie wrócić). Paradoksy te są z kolei źródłem logicznych i symbolicznych pułapek, ilustrujących bezwyjściową naturę traum historycznych.W niniejszym artykule podejmuję próbę przyjrzenia się kilku opozycjom tego typu. Pragnę również pokazać, że opozycje te funkcjonują na różnych poziomach tekstu i mogą przyjmować różne znaczenia, co przyczynia się do złożoności obrazu, z którym mamy do czynienia za każdym razem, gdy wymawiamy słowo „Holokaust”.
43
Rutkowska, Krystyna. "Internet jako podstawa do badań nad tożsamością etniczną. Polskie blogi na Litwie." Acta Baltico-Slavica 46 (December 31, 2022). http://dx.doi.org/10.11649/abs.2869.
Full textAbstract:
The Internet as a Basis for Research on Ethnic Identity: Polish Blogs in LithuaniaThis article discusses an important type of public communication taking place in Lithuania – internet blogs written in Polish. The study presents how they function, outlines the reasons behind their creation, and analyses the topics which they concern. As this is a sphere of uncontrolled communication, the author makes an attempt to present various social attitudes and to analyse subjective opinions on cultural and identity issues. The linguistic ways of expressing them are also an equally important issue. In this study, we assume that the sphere of the internet, although so far little explored, can be a very good basis for research on the way ethnic identities are shaped. The analysis of the genres of texts posted on blogs or social networking sites indicates that they are characterised by rhetorical coherence, enter into various relationships with each other, creating a blogosphere, and have a dialogical nature. They are usually written in a general language with regional accretions. A frequent phenomenon is using these features as the hallmark of a group, a factor integrating the internet community. Due to the fact that the authors of these websites are usually young people, a common phenomenon is the colloquial linguistic marking of statements, striving to exaggerate certain events, using stylistically marked lexis. We are dealing here with the colloquial style preserved in the written version.Internet jako podstawa do badań nad tożsamością etniczną. Polskie blogi na LitwieCelem niniejszego artykułu jest próba zbadania jednego z typów komunikacji publicznej na Litwie, jakimi są blogi internetowe, a także określenia sposobu ich funkcjonowania, omówienie przyczyn ich powstania i analiza ich tematyki. Ponieważ jest to sfera komunikacji niekontrolowanej, jednocześnie została podjęta próba przedstawienia różnorodnych postaw społecznych, analiza subiektywnych zdań dotyczących tematów kulturowych i tożsamościowych. Zagadnieniem nie mniej ważnym są też językowe sposoby ich wyrażania. W opracowaniu przyjęto założenie, że mało dotychczas zbadana sfera Internetu może być bardzo dobrą podstawą do badań nad sposobem kształtowania się tożsamości etnicznych. Jak wynika z analizy gatunków tekstów, zamieszczanych na stronach blogów lub portali społecznościowych, charakteryzują się one spójnością retoryczną, wchodzą ze sobą w różne relacje, tworząc blogosferę, i są ustawione na dialogowość. Zazwyczaj pisane są językiem ogólnym, w którym występują naleciałości regionalne. Częstym zjawiskiem jest wykorzystywanie tych cech regionalnych jako znaku rozpoznawczego grupy, czynnika integrującego społeczność internetową. W wyniku tego, że autorami portali internetowych są zazwyczaj osoby młode, częstym zjawiskiem jest potoczne nacechowanie wypowiedzi, wyrażające się na różnych poziomach języka, a dążenie do przejaskrawienia niektórych wydarzeń szczególnie widoczne jest poprzez użycie leksyki nacechowanej stylistycznie. Mamy tu do czynienia ze stylem potocznym utrwalonym w wersji pisanej.
44
Bondaruk, Anna. "On the Existential Use of the Verb “Brakować” ‘to Lack’ in Polish." Slavia Meridionalis 23 (January 14, 2024). http://dx.doi.org/10.11649/sm.2980.
Full textAbstract:
On the Existential Use of the Verb Brakować ‘to Lack’ in Polish This paper examines existential sentences with the verb brakować ‘to lack’ in Polish. We argue that these clauses are semantically equivalent to negative existential clauses with być ‘to be’, which follows from the fact that brakować ‘to lack’ is lexically negative. Despite the fact that brakować ‘to lack’ appears with a genitive DP, it licenses not the genitive of negation but the genitive of intentionality. The structure of existential clauses with brakować ‘to lack’ differs from that of negative existential clauses with być ‘to be’ but resembles the structure of affirmative być ‘to be’ existential clauses. Both być ‘to be’ and brakować ‘to lack’ are treated as monadic predicates whose sole argument is a small clause, represented as PredP. They only differ in the type of complement the Pred head takes: a DP in być ‘to be’ existential clauses, and an Intentional Phrase in brakować ‘to lack’ existential sentences that is responsible for assigning genitive. Egzystencjalne użycie czasownika brakować w języku polskim W artykule analizowane są zdania egzystencjalne z czasownikiem brakować w języku polskim. Przedstawione są argumenty za tym, że zdania te semantycznie odpowiadają przeczącym zdaniom egzystencjalnym z być, co wynika z faktu, że brakować jest przeczące w warstwie leksykalnej. Mimo tego, że brakować występuje z DP w dopełniaczu, nie licencjonuje ono dopełniacza negacji, tylko dopełniacz intencjonalności. Struktura zdań egzystencjalnych z brakować różni się od struktury przeczących zdań egzystencjalnych z być, a przypomina strukturę twierdzących zdań egzystencjalnych z być. Zarówno być, jak i brakować są traktowane jako predykaty jednoargumentowe, których jednym argumentem jest struktura predykatywna PredP. Różnią się od siebie jedynie typem dopełnienia Pred, które odpowiada DP w zdaniach egzystencjalnych z być oraz frazie intencjonalności w zdaniach egzystencjalnych z brakować, odpowiedzialnej za przypisywanie dopełniacza.
45
Puda-Blokesz, Magdalena. "Kultura wysoka na służbie, czyli o mitologizmach we współczesnych stylach i odmianach polszczyzny." Slavia Meridionalis 21 (December 23, 2021). http://dx.doi.org/10.11649/sm.2389.
Full textAbstract:
High Culture on Duty or Mythology-Based Expressions in Contemporary Styles and Varieties of Polish The purpose of this article is to outline the stylistic and varietal extent of mythology-based expressions (of Graeco-Roman provenance), which include mythologically motivated linguistic units with varying formal (single words and polywords) and semantic (primary and secondary meanings) status. Due to their conventional origin, these units primarily belong to the literary variety of Polish. Additionally, they form the basis of numerous academic terms. To a much lesser degree, they also serve as fodder for other speech genres, styles and varieties of Polish that are conditioned by present-day cultural, civilizational and communicative changes, realized, for instance, in the language of journalists, internet users, public figures, manufacturers or owners of commercial and service facilities. The expressions in question are used in texts that differ stylistically, where they perform not only denotative-connotative but also axiological and expressive functions. Kultura wysoka na służbie, czyli o mitologizmach we współczesnych stylach i odmianach polszczyzny Celem niniejszego opracowania jest próba pokazania stylistycznego i odmianowego zasięgu mitologizmów (o grecko-rzymskiej proweniencji), do których można zaliczyć motywowane mitologicznie jednostki języka o różnym statusie formalnym (jedno- i wielowyrazowe) i semantycznym (o znaczeniu prymarnym i wtórnym). Jednostki te ze względu na swe konwencjonalne źródło przynależą przede wszystkim do książkowej odmiany polszczyzny. Dodatkowo, stały się one także podstawą wielu terminów naukowych. W nieznacznym stopniu zasilają też inne, warunkowane współczesnymi zmianami kulturowo-cywilizacyjnymi i komunikacyjnymi gatunki mowy, style i odmiany polszczyzny, realizujące się choćby w języku dziennikarzy, czynnych internautów, osób publicznych, producentów czy właścicieli obiektów usługowo-handlowych. Mitologizmy używane są zatem w tekstach o różnej stylistyce. Pełnią w nich funkcje nie tylko denotacyjno-konotacyjne, lecz także m.in. aksjologiczne i ekspresywne.
46
Bidlauskienė, Gintarė. "Creating Urban Heterotopia: Užupis in the Focus of Literature and Film (“Tūla” by Jurgis Kunčinas and “Ten Minutes Before the Flight of Icarus” by Arūnas Matelis)." Acta Baltico-Slavica 46 (December 31, 2022). http://dx.doi.org/10.11649/abs.2741.
Full textAbstract:
Creating Urban Heterotopia: Užupis in the Focus of Literature and Film (Tūla by Jurgis Kunčinas and Ten Minutes Before the Flight of Icarus by Arūnas Matelis)This article aims to analyze and compare two representations of the Vilnius district of Užupis: the literary image created in the novel Tūla by Jurgis Kunčinas (1993) and the cinematic image provided in the documentary Ten Minutes Before the Flight of Icarus by Arūnas Matelis (1990). Applying the approaches of geocriticism, urban studies, and intermedial contexts allows to relate these images in terms of the dominant motifs of the sensorial experience of the city related to two representational strategies: observing and walking in the city. In the novel Tūla, different gazing modes make the urban space visible, and the protagonist’s walking links particular urban objects to the whole referential space. In this way, the analysis of the representation of Vilnius, especially Užupis, in Tūla highlights the links between the construction of the fictional urban space and the structure of the city novel. Ten Minutes Before the Flight of Icarus focuses on the district of Užupis and the everyday life of its residents. The street-level camera eye matches the gaze of the potential perceiver and his bodily ability to grasp the space haptically, i.e. by footsteps. The movement on foot is essential as it connects all the spatial points into one entity and highlights a permanent link between walking in the city and storytelling as reading or writing. Ultimately, both representational strategies allow qualifying the area of Užupis as the “other” space or a heterotopia due to its distinctive language, which is also a bodily practice, intrinsic to both texts.Tworzenie miejskiej heterotopii. Zarzecze (Užupis) w centrum zainteresowania literatury i filmu (Tūla Jurgisa Kunčinasa i Dziesięć minut przed lotem Ikara Arūnasa Matelisa)Celem artykułu jest analiza i porównanie dwóch sposobów przedstawiania wileńskiej dzielnicy Zarzecze: literackiego obrazu Zarzecza stworzonego w powieści Jurgisa Kunčinasa Tūla (1993) oraz obrazu filmowego przedstawionego w filmie dokumentalnym Arūnasa Matelisa Dziesięć minut przed lotem Ikara (1990). Wykorzystanie podejść geokrytyki, studiów miejskich (urban studies) i kontekstów intermedialnych pozwala na powiązanie tych obrazów pod względem dominujących motywów zmysłowego doświadczania miasta, związanych z dwoma sposobami przedstawiania: obserwacji i spaceru po mieście. W powieści Tūla różne sposoby patrzenia sprawiają, że przestrzeń miejska jest widoczna, a wędrówka bohatera łączy poszczególne obiekty z całą przestrzenią referencyjną. Analiza sposobu przedstawienia Wilna, a zwłaszcza Zarzecza, w powieści Tūla podkreśla związki między konstrukcją fikcyjnej przestrzeni miejskiej a strukturą powieści miejskiej. Film Dziesięć minut przed lotem Ikara skupia się na dzielnicy Zarzecze i codziennym życiu jej mieszkańców. Formalnie oko kamery umieszczone na poziomie ulicy zbiega się z potencjalnym odbiorcą i jego fizyczną zdolnością do dotykowego uchwycenia przestrzeni, tj. za pomocą kroków. Jest to niezwykle istotna technika, która łączy wszystkie punkty przestrzenne w jedną całość i podkreśla stały związek między spacerem po mieście a snuciem opowieści poprzez czytanie czy też pisanie. Podsumowując, oba sposoby przedstawiania pozwalają zakwalifikować obszar Zarzecza jako przestrzeń „inną” lub heterotopię ze względu na jej charakterystyczny język, który stanowi jednocześnie praktykę cielesną, nieodłączną dla obu tekstów.
47
Karadjov, Boshko. "The Portrayal of the Neighbour and the Neighbourhood in Macedonian Graphic Literature and Comic Book Culture." Slavia Meridionalis 22 (December 27, 2022). http://dx.doi.org/10.11649/sm.2674.
Full textAbstract:
The Portrayal of the Neighbour and the Neighbourhood in Macedonian Graphic Literature and Comic Book CultureIn this article we analyze the portrayal of the neighbour and the neighbourhood in the Macedonian graphic stories of the Nikad robom (Never a Slave) comic book edition. It was not only one of the most influential mass and pop culture phenomena in exYugoslavia, but it also participated in the ideological shaping of images and depictions of the neighbour and the neighbourhood as special types of sociopolitical and identity cogitations. The comic book, as a graphic story and a dominant pop culture phenomenon in the 1950s and 1960s, had strong ideological and political power in the processes of legitimizing the dominant social values. Within said processes, we have located several key representations and images of the neighbour in this edition which not only reveal the influence of the political and ideological factors in the shaping of national identities but also participate in the process of (re)creation and consolidation of Macedonian selfawareness as distinct from that of its neighbours. The building of the Macedonian identity, as an articulated story of itself, is largely based on perceptions and representations of and feelings for the neighbour. Hence, we come to the assumption that the portrayal of the neighbour is a type of selfportrait. Obraz sąsiada i sąsiedztwa w macedońskiej literaturze graficznej i kulturze komiksowejW artykule analizie poddany został obraz sąsiada i sąsiedztwa w macedońskich opowieściach graficznych Nikad robom (Nigdy niewolnikiem). Komiks nie tylko był jednym z najbardziej wpływowych zjawisk masowych i popkulturowych w byłej Jugosławii, lecz także uczestniczył w kształtowaniu wizerunku sąsiada i sąsiedztwa jako szczególnego typu przemyśleń społeczno-politycznych i tożsamościowych. Komiks – jako opowieść graficzna i dominujący fenomen w popkulturze lat 50. i 60. XX wieku – miał silną ideologiczną i polityczną władzę w procesach legitymizacji dominujących wartości społecznych. W ramach wspomnianych procesów ulokowano kilka kluczowych przedstawień i obrazów sąsiada w tej edycji komiksowej, które nie tylko ujawniają wpływ czynników politycznych i ideologicznych na kształtowanie tożsamości narodowych, lecz także uczestniczą w procesie (od)tworzenia i konsolidacji macedońskiej samoświadomości różnej od samoświadomości sąsiadów. Budowanie macedońskiej tożsamości jako wyartykułowanej opowieści o sobie w dużej mierze opiera się na wyobrażeniach i uczuciach odnoszących się do sąsiadów. W tekście dochodzi się więc do wniosku, że portret sąsiada jest rodzajem autoportretu.
48
Sakalauskienė, Vilija, and Zofia Sawaniewska-Mochowa. "Litewska leksykografia gwarowa z przełomu XX i XXI wieku (na tle wybranych polskich słowników regionalnych)." Acta Baltico-Slavica 46 (December 31, 2022). http://dx.doi.org/10.11649/abs.2823.
Full textAbstract:
Lithuanian Dialect Lexicography at the Turn of the Twenty-First Century (against the Background of Selected Polish Regional Dictionaries)The aim of this co-authored article is to provide an overview of contemporary Lithuanian dialect dictionaries in terms of their macro- and microstructure as compared to the concepts of description applied in selected recently published Polish regional dictionaries.The study considers the following issues in a comparative perspective:The range of entries (integral or differential, with selection made by lexicographers according to the adopted criteria).The arrangement of entries (alphabetical, alphabetical-cluster, thematic).The form of headwords (single- or multi-word).The way of defining the meaning (descriptive, synonymic, referential).The choice of textual illustrations and their notation.The use of grammatical information and the level of its complexity.The use of lexical maps and other visuals complementing the content of the definitions of headwords.As discussed, the comparison reveals significant similarities between the concepts of constructing Lithuanian and Polish dialect dictionaries. In both cases lexicographers compile integral dictionaries, which document the entire spoken language of the inhabitants of a given village or area, as well as differentia dictionaries, which focus on dialectal vocabulary. Although there is a preference for the alphabetical arrangement of entries, Polish dialect lexicographers have made some very successful attempts to compile thematic dictionaries (e.g. the ten-volume Dialect Dictionary of the Lublin Region (Słownik gwar Lubelszczyzny)). There are no dictionaries with this type of structure in Lithuanian lexicography.Lithuanian dialect lexicographic practice is strongly influenced by the pattern of description used in the Academic Dictionary of Lithuanian (Lietuvių kalbos žodynas). This tradition is also the source of the mixed alphabetical-cluster arrangement of entries and the single-word form of the headwords, which are followed by phrases. On the other hand, the ways of defining the meaning in the Polish and Lithuanian dictionaries under discussion are very similar. One novelty in Polish dialect lexicography as compared to the Lithuanian dictionaries is the practice of listing phraseologisms and verbal aspect pairs, or even triads, as separate entries.The use of grammatical terminology is not at the same level of complexity. The Lithuanian dictionaries include extensive grammatical information, unlike most of the Polish ones, where it is rather selective, apart from those compiled by Józef Kąś, which contain a full range of such data. The Latin grammatical terminology used in the Lithuanian dictionaries may be difficult to understand for non-linguists. The same applies to quotations illustrating the use of particular lexical items: they are provided in a full phonetic form, including the stress marking. In the case of Polish regional dictionaries, the tradition of such notation has been abandoned in favour of semi-phonetic, simplified spelling in order to make them more accessible to non-specialists.One new feature in Polish dialect lexicography which is worth noting is the visual component: in some dictionaries the definitions of headwords come with lexical maps (e.g. A Dialect Dictionary of the Lublin Region) and illustrations (e.g. the dictionaries compiled by Józef Kąś, which feature visuals of ethnographic value).Litewska leksykografia gwarowa z przełomu XX i XXI wieku (na tle wybranych polskich słowników regionalnych)Celem tego współautorskiego artykułu jest przegląd współczesnych litewskich słowników gwarowych z punktu widzenia ich makro- i mikrostruktury w komparacji z koncepcjami opisu zastosowanego w wybranych najnowszych polskich słownikach regionalnych.Przedmiotem porównania były następujące zagadnienia szczegółowe:Zasób haseł (pełny czy dyferencyjny, dokonywany przez leksykografów według ustalonych kryteriów).Układ haseł (alfabetyczny, alfabetyczno-gniazdowy, tematyczny).Postać hasła (jedno- czy wielowyrazowa).Sposób definiowania haseł (opisowy, synonimiczny, za pomocą odsyłaczy).Dobór ilustracji tekstowych i sposób ich zapisu.Zakres wykorzystania danych gramatycznych w opisie haseł.Wprowadzanie map leksykalnych i materiałów ikonograficznych uzupełniających treść definicji leksemów hasłowych o aspekt wizualny.Ujęcie porównawcze ukazało istotne zbieżności między koncepcjami konstruowania litewskich i polskich słowników gwarowych. W praktyce leksykograficznej litewskiej i polskiej mieszczą się zarówno słowniki pełne, dokumentujące całościowo mowę mieszkańców konkretnej wsi lub danego areału, jak i dyferencyjne, skupione na słownictwie gwarowym. Preferowany przez leksykografów jest alfabetyczny układ haseł, ale na gruncie polskiej leksykografii gwarowej są bardzo udane próby opracowania słownika tematycznego (10-tomowy Słownik gwar Lubelszczyzny). Słowników z takim układem w leksykografii litewskiej brakuje.Na sposobie opracowania litewskich słowników gwarowych mocno zaważyła metoda opisu stosowana w Słowniku języka litewskiego (Lietuvių kalbos žodynas). Z tej tradycji czerpany jest wzorzec układu alfabetyczno-gniazdowego i utrzymanie jednowyrazowej postaci hasła głównego, a dopiero w dalszej kolejności podawanie związków wyrazowych. Natomiast sposoby definiowania znaczeń w słownikach polskich i litewskich są bardzo zbliżone. Nowością w polskiej leksykografii gwarowej w stosunku do słowników litewskich jest traktowanie jako odrębnych haseł frazeologizmów oraz czasownikowych par aspektowych, a nawet triad.Nasycenie słowników gwarowych terminologią gramatyczną jest różne. Słowniki litewskie mają bogaty zasób tych danych, pełne informacje w sposób usystematyzowany podawane są w leksykonach opracowanych przez Józefa Kąsia, w innych polskich słownikach – wybiórczo. W litewskich słownikach gwarowych stosowana jest łacińska terminologia gramatyczna, co z perspektywy niejęzykoznawcy może być trudne w odbiorze. Podobnie jak zapisywanie cytatów gwarowych, ilustrujących użycia leksemów hasłowych, w pełnej postaci fonetycznej, z zaznaczeniem akcentów. W polskich słownikach regionalnych odchodzi się od tradycji takiego zapisu na rzecz pisowni półfonetycznej, uproszczonej, by ułatwić korzystanie z nich niespecjalistom.Cenną nowością w polskiej leksykografii regionalnej jest uzupełnianie definicji haseł mapami językowymi (Słownik gwar Lubelszczyzny) oraz ilustracjami (bogatą ikonografią o walorach etnograficznych wyróżniają się zwłaszcza słowniki opracowane przez Józefa Kąsia).
49
Соколова [Sokolova], Світлана [Svitlana]. "Лінгвальні та позалінгвальні аспекти функціонування суржику в Україні." Slavia Meridionalis 21 (December 23, 2021). http://dx.doi.org/10.11649/sm.2412.
Full textAbstract:
Lingual and Extralingual Aspects of Surzhyk Functioning in UkraineSurzhyk is a mixed type of speech that is typical within modern Ukraine, where we can observe the coexistence of two major language codes, namely Ukrainian and Russian. These are represented by both literary variants and numerous subcodes, primarily Ukrainian dialects (including transitional dialects, with features related to Russian and Belarusian dialectal areas) and Russian colloquial speech with elements of slang. Some language scholars rank Surzhyk as a separate language subcode – as a peculiar type of pidgin – and try to study its structure (lexical composition, grammatical structure) and areal distribution of elements accordingly. At present, in addition to “classical” Surzhyk, a new type of mixed speech has also arisen on the Russian phonetic-grammatical basis with the involvement of a large number of Ukrainian lexemes (original or borrowed by the Ukrainian language), mainly terms, taken from different fields. This new type of mixed speech is Russian-Ukrainian Surzhyk.The report analyzes several samples of mixed speech. On the basis of this analysis, criteria for the qualification of a text are proposed either as an example of Surzhyk, or simply as speech with signs of interference. Such criteria include lingual (Ukrainian or Russian phonetic basis, levels of interference, number of foreign language implementations, variations within the text), social (language is higher in status at the moment of the occurrence of the phenomenon; the scope of the functioning of the idiom itself), territorial (depending on the speaker’s place of inhabitance – urban or rural) and personal (native/first language of the speaker, level of education, knowledge of the literary language). It was concluded that the new mixed speech differs from Surzhyk in terms of the number of used units of another language, linguistic levels of manifestation, scope of distribution, conditions of occurrence and personal characteristics of speakers, among which the level of education and possession of standard subcodes are of leading importance. It is a transitional phenomenon in the process of the formation of Ukrainian as a state language. Językowe i pozajęzykowe aspekty funkcjonowania surżyka w UkrainieSurżyk to mieszany typ mowy, typowy dla współczesnej Ukrainy, gdzie obserwujemy współistnienie dwóch języków, ukraińskiego i rosyjskiego. Języki te są reprezentowane zarówno przez ich warianty literackie, jak i liczne subkody, przede wszystkim przez dialekty ukraińskie (w tym również dialekty przejściowe do rosyjskiego i białoruskiego obszaru dialektalnego) oraz przez potoczną odmianę języka rosyjskiego z elementami slangu. Niektórzy językoznawcy uważają surżyk za odrębny subkod językowy – swoisty rodzaj pidginu – i podejmują próby analizy jego struktury (leksykonu, gramatyki) i uwarunkowań z zakresu geografii językowej. Obecnie obok „klasycznego” surżyka pojawił się nowy typ mowy mieszanej, oparty na bazie fonetyczno-gramatycznej języka rosyjskiego, z udziałem dużej liczby leksemów ukraińskich (oryginalnych lub zapożyczonych do języka ukraińskiego), głównie terminów z zakresu wielu dziedzin. Ten nowy rodzaj mowy mieszanej to surżyk rosyjsko-ukraiński.W niniejszym tekście poddano analizie próbki tego typu mowy mieszanej. Na podstawie analizy zaproponowano kryteria dwojakiej kwalifikacji tekstu, bądź jako przykładu surżyka, bądź po prostu jako przykładu mowy z cechami interferencji. Kryteria te mają charakter lingwistyczny (ukraińska lub rosyjska baza artykulacyjna, zakres interferencji, liczba jednostek zaadaptowanych z języków obcych, poziom wariancji tekstowej), socjologiczny (język o wyższym statusie w momencie wystąpienia danego zjawiska; zakres funkcjonowania idiomu), terytorialny (w zależności od miejsca zamieszkania mówiącego – miejski lub wiejski) i indywidualny (ojczysty/pierwszy język mówiącego, poziom wykształcenia, znajomość języka literackiego). Stwierdzono, że nowa mowa mieszana różni się od surżyka pod względem liczby używanych jednostek z innego języka, płaszczyzny językowej jego realizacji, zasięgu i warunków jego występowania, indywidualnych cech mówiących, wśród których poziom wykształcenia i znajomość subkodów standardowych mają pierwszorzędne znaczenie. Mamy tu do czynienia ze zjawiskiem przejściowym w procesie uzyskiwania przez język ukraiński statusu języka państwowego.