Academic literature on the topic 'Pozycja króla'

Latem 1686 r. wojska polsko-litewskie pod dowództwem króla Jana III ruszyły opanować Mołdawię. W ich składzie znajdowało się 25 koronnych chorągwi husarskich (3580 koni), wśród których zidentyfikowano 20 poruczników. Większość z nich należała do grona zawodowych oficerów z długim stażem w armii. Ich doświadczenie i pozycja społeczna były wyznacznikiem jakości dowodzonych przez nich oddziałów.

Adnotacja. Za panowania Jana III Sapiehowie zdobyli znaczne wpływy w Wielkim Księstwie Litewskim; w literaturze mówi się nawet o ich hegemonii. Próby przeciwstawienia im sił opozycyjnych, podjęte przez Sobieskiego, przyniosły efekt dopiero po śmierci króla, gdy przedstawiciele średniej szlachty, wspieranej dyskretnie przez magnaterię zainteresowaną ukróceniem wpływów sapieżyńskich, wystąpili z programem koekwacji praw. To właśnie te grupy opowiedziały się za obiorem na tron Wettyna w nadziei, że odmieni to sytuację wewnętrzną w księstwie. Nie pomylili się, pozycja Sapiehów osłabła. Nowy władca, August II podejrzewany był o sympatie prorepublikanckie, choć próbował okazywać przychylność również Sapiehom i oficjalnie dążył do zachowania równowagi. Jednak na Litwie doszło do zbrojnych wystąpień przeciw Sapiehom, a wskutek tego po wybuchu wielkiej wojny północnej opowiedzieli się oni za Karolem XII. Republikanci liczyli nie tylko na pogrążonego w trudnościach Augusta II, ale nawiązali współpracę z Piotrem I. Oznaczało to, że wobec porażki króla szwedzkiego, Sapiehowie musieli szukać porozumienia z Sasem. Elementem ich zabiegów o powrót do jego łask był dokument przedstawiający wydarzenia na Litwie oczami Sapiehów, tłumaczący ich nielojalne postępowanie. Słowa kluczowe: Sapiehowie, koekwacja praw, wielka wojna północna, opozycja antykrólewska.

<p>W artykule omówiono problem kształtowania się własności ziemskiej w rękach szlachty w okresie habsburskim na obszarze księstwa głogowskiego, pozostającego wydzieloną częścią administracyjną ówczesnego władztwa czeskiego. Poruszono głównie kwestie związane z potencjałem ludnościowym księstwa, z jego terytorium, na bazie czego dokonano analizy rozwoju drobnej, średniej i wielkiej własności ziemskiej. Majątki szlacheckie księstwa głogowskiego powierzane były w posiadanie na podstawie trzech porządków prawnych. Główny podział przebiegał na linii dziedziczności bezwarunkowej, dziedziczności lennej oraz formy przejściowej. U podstaw takiego zróżnicowania leżała skomplikowana historia księstwa głogowskiego tak w środkowym, jak i późnym średniowieczu, a więc jego przynależność do Korony Czech, władania nim przez Piastów głogowskich, a następnie powierzenie go w ręce członków polsko-litewskiej dynastii Jagiellonów (Jana Olbrachta i Zygmunta Jagiellończyka, Władysława Jagiellończyka i Ludwika II). Opisane zróżnicowanie pod względem wielkości majątków i ich pozycji prawnej względem króla Czech związane było z występowaniem tutaj takich form, jak tzw. władztwa, fideikomisy, majoraty i wolne państwo stanowe. Właściciele każdego z nich dysponowali odmiennymi prawami do ziemi, a ich majątki – wraz z podnoszeniem rangi – mogły stać się nawet odrębnymi jednostkami administracyjnymi, których właściciele mogli pozyskać dla siebie prawa równe książęcym (w tym np. osobną pozycję w życiu publicznym przez uzyskanie głosu indywidualnego podczas obrad sejmu śląskiego).</p>

<p>We współczesnej Białorusi zainteresowanie postacią króla Polski i wielkiego księcia litewskiego Stefana Batorego oraz jego epoką należy tłumaczyć rozwojem badań naukowych poświęconych zaniedbanej w czasach sowieckich historii politycznej Wielkiego Księstwa Litewskiego i Rzeczypospolitej. Posiadająca stuletnią tradycję i zakorzeniona najsilniej na Grodzieńszczyźnie pamięć historyczna o władcy jest związana z rolą, jaką odegrał on w dziejach miasta: Grodno zawdzięcza Batoremu pozycję miasta królewskiego i atrakcyjny wizerunek historyczny. W oparciu o topografię Grodna w artykule omówiono miejsca związane z Stefanem Batorym: Stary Zamek jako jedyny zachowany po dziś dzień zamek królewski na Białorusi (oprócz tzw. Nowego Zamku), który w latach trzydziestych XX w. planowano przebudować na wzór krakowskiego Wawelu (tzw. <em>Wawel nad Niemnem</em>), znana w historii europejskiej medycyny Batorówka (miejsce przeprowadzenia sekcji zwłok Stefana Batorego), kościół Najświętszej Maryi Panny (zwany też Farą Witoldową) – najsłynniejszy białoruski kościół zniszczony przez władze komunistyczne, symbol Grodna. W artykule opisano trzy etapy ewolucji pamięci mieszkańców Grodna o Batorym w XX i na początku XXI wieku: od pozytywnego wizerunku w latach 1919–1939, poprzez <em>białą plamę</em> w historii w czasach radzieckich (król wyprawiający się na Wschód nie mógł być symbolem miasta), do „rehabilitacji” w latach 90. i dużego zainteresowanie postacią króla w ostatnich latach. Autor podkreśla wkład historyków Grodna (J. Jadkouski; wydarzenia naukowe organizowane przez D. Karawego) w projekty kultywujące pamięć historyczną mieszkańców regionu. Omówiono formy i sposoby manifestowania pamięci o Batorym: ogólnokrajowe obchody 400-lecia urodzin Batorego w 1933 r. (apogeum jego czci); wpisanie do współczesnego kalendarza pamiętnych dat dnia pamięci Batorego (12 grudnia), ufundowanie na miejscu Fary Witoldowej pomnika upamiętniającego dawny kościół (2014) oraz ujawnienie nowych okoliczności wyburzenia świątyni w 1961 r., „Święto Stefana Batorego” i inne. Opisano różne oceny Batorego jako władcy w opinii współczesnych mieszkańców Grodna: od pozytywnych, uznających go za silną postać polityczną w Europie Wschodniej i Środkowej drugiej połowy XVI w. do negatywnych, związanych z postulatem usunięcia króla z historii miasta (ponieważ faworyzował jezuitów, „tłumił” miejscowych). Omówiono zagadnienia, które w ostatnim czasie nurtują opinię publiczną miasta: odbudowa Fary Witoldowej, przebudowa Starego Zamku i ufundowanie pomnika Batorego. Kwestie te nabierają nowego znaczenia w kontekście rozwoju Grodna jako ośrodka turystycznego. Ich uregulowanie może dać silny impuls dla rozwoju turystyki na Białorusi.</p>

<p>W połowie XVIII w. sytuacja Rzeczypospolitej Obojga Narodów była bardzo trudna. Rzeczpospolita traciła swoją pozycję w Europie i musiała zmierzyć się z problemami wewnętrznymi. Stąd też nie jest zaskoczeniem, że po śmierci króla Augusta III główna frakcja polityczna – Familia (Czartoryskich) – rozpoczęła ambitny program reformy państwa. Jednym z najpoważniejszych problemów Rzeczypospolitej było to, że rządy saskie pozostawiły skarb państwa polsko-litewskiego w opłakanym stanie, dochody skarbu wynosiły ok. 8,5 mln zł. Poziom podatków był niski, a stany uprzywilejowane były w dużej mierze zwolnione z płacenia podatków.</p><p>Przedelekcyjny Sejm konwokacyjny w 1764 r., kontrolowany przez zwolenników Familii, zreformował istniejące podatki oraz wprowadził nowe podatki i cła. Cło generalne, obejmujące również szlachtę i duchowieństwo, przyniosło w 1765 r. przychód rzędu 2,3 mln zł w Koronie. Niestety, król pruski Fryderyk II uznał, że cło generalne narusza postanowienia traktatu welawskiego z 1657 r. i zaczął pobierać własne nielegalne cła od polskich statków płynących Wisłą. W 1766 r. Rzeczpospolita musiała wycofać się z cła generalnego i przywrócić przywileje celne szlachty, ale jednocześnie wprowadziła nowy podatek od produkcji alkoholu (czopowe). Dokonanie lustracji królewszczyzn pozwoliło na zwiększenie wpływów z kwarty przeznaczonej na wojsko. Sejm zwiększył również wysokość pogłównego żydowskiego.</p><p>W rezultacie roczny dochód skarbu państwa polsko-litewskiego wzrósł do 13 mln zł. Oszczędności skarbowe wzrosły w ciągu roku z 19 000 złp do 1 800 000 złp. Reformy ceł i podatków z lat 1764–1766 miały istotny wpływ na wzmocnienie państwa polsko-litewskiego. Król Stanisław August Poniatowski i stronnictwo Familii chcieli kontynuować program reform państwa, lecz te plany zostały przerwane przez działania wojenne konfederacji barskiej i I rozbiór Rzeczypospolitej.</p>

Na kanwie Psałterza, czy Psałterz na kanwie. Interdyscyplinarność w praktyce Artykuł dotyczy zaginionego portretu przedstawiającego króla Jakuba II Stuarta z córką, księżniczką Louisą Marią, na którym są przedstawieni z otwartym Psałterzem. W oryginalnym założeniu badanie miało ustalić, która wersja angielskiego przekładu Psałterza jest przedstawiona na portrecie. Miało to na celu ocenę pozycji Psałterza przetłumaczonego w 1700 r. przez Johna Carylla i Davida Nairne’a na dworze Króla Jakuba na wygnaniu. Podczas badania wyszło na jaw, że dostępne angielskie opisy obrazu nie cytują dosłownie fragmentu psalmu rzekomo widocznego na portrecie, lecz tłumaczą na angielski oryginalny francuski opis portretu, razem z zawartym w opisie francuskim wersem psalmu. Odkrycie to przesunęło punkt ciężkości badania w kierunku ustalenia faktycznego stanu rzeczy z zastosowaniem podejścia interdyscyplinarnego, którego zalety niniejszy tekst ukazuje w praktyce.

Rugianie, zachodniosłowiańskie plemię zamieszkujące wyspę Rugię, utrzymali znaczącą, niezależną od ekspansywnych Niemiec i Danii pozycję aż do XII w. Wówczas Rugia została podbita przez duńskiego króla Waldemara, co nieodłącznie wiązało się z przyjęciem przez pogańskich Rugian chrześcijaństwa. Kroniki Helmolda i Saxo Gramatyka są powszechnie cytowanymi źródłami w rozważaniach dotyczących słowiańskiego pogaństwa i procesu chrystianizacji plemion słowiańskich. To, co stanowi o dużej wartości obu kronik, mimo subiektywnych ocen dokonywanych przez samych autorów, to zakres ich wiedzy na temat połabskich plemion, w tym Rugian – ich znaczenia wśród innych Słowian, roli kapłanów, wyglądu czczonego wśród nich bóstwa. Przede wszystkim jednak kronikarze szczegółowo opisali podbój Rugii przez Duńczyków, co skutkowało przeorganizowaniem władzy na wyspie i umożliwiło rozwój chrześcijaństwa. Jak dotąd tytułowe kroniki pozostają głównymi świadectwami tych wydarzeń.

<p>Sposób kreowania elit może mieć wpływ na ich jakość. Tak też myślano często w czasach stanisławowskich. Widać to przy kreacji stronnictwa królewskiego przez Stanisława Augusta. Przykładem tego jest kariera Leonarda Marcina Świeykowskiego. Niekoniecznie o karierze decydowała uległość. Większe znaczenie miały takie cechy, jak: przedsiębiorczość, inteligencja, a dopiero na drugim planie były te, niejako tradycyjne, dobre urodzenie i dziedziczony majątek. Istotna była również postawa wyrażająca zainteresowanie dobrem państwa i współobywateli. To budowało pozycję polityka w prowincji, w której działał i skłaniało króla do współpracy z nim, a ta mogła takiej osobie przynieść godność senatorską. Wbrew pozorom ważnym łącznikiem między kreującym elitę polityczną Stanisławem Augustem a kandydatem do niej był wspólny – przynajmniej teoretycznie – sposób myślenia o budowie silnej Rzeczypospolitej i wolnym narodzie szlacheckim stojącym na jej czele, co było swoistym połączeniem idei silnej władzy królewskiej z republikańskimi przekonaniami ogółu obywateli.</p>

Św. Małgorzata z dynastii Arpadów, mając 3,5 lat, została przez parę królewską przekazana do Veszprém, do tamtejszego klasztoru mniszek dominikańskich, gdzie przebywała do 10 roku życia, pobierając naukę, wychowując się i wzrastając do świętości. Następnie znalazła się w wybudowanym przez jej ojca, króla Bélę IV klasztorze na Wyspie na Dunaju koło Budy. Tam mając 12 lat, złożyła śluby zakonne i jako mniszka przeżyłajeszcze 16 lat. Prowadziła niezwykle intensywne życie modlitewne: mając dar kontemplacji, dostępowała stanów mistycznych. Jako zakonnica zajmowała się chorymi w klasztornej infirmerii oraz posługiwała w infirmerii. Choć stale przebywała w ścisłej klasztornej klauzurze, interesowała się sprawami państwowymi i angażowała się w politykę. Wszystko, co w swym życiu uczyniła, można uznać za krok do uzyskania świętości. Szybko też powszechnie uznano jej świętość i dzięki temu mogła swobodnie realizować swe życiowe powołanie z całą mocą jej niezwykłej osobowości i silnego charakteru. Małgorzata pozostaje przykładem silnej pozycji kobiety w społeczeństwie średniowiecznym.