Academic literature on the topic 'Pelevin, Viktor – Criticism and interpretation'

The revealing of a work of art poetry specifics through the actualization of world modelling genre strategies is a popular and promising trend in modern literary criticism. This article is devoted to the study of V.O. Pelevin's creativity, one of the most significant writers of modern Russian literature. The article examines V. Pelevin's works written in the 90-s of the twentieth century in terms of genre specificity, in particular, the variable refraction of education novel model in the works "Omon Ra", "Life of Insects", "Generation 'P'". In the study of V. Pelevin's creativity of the 90-s the focus was on the definition of the topical originality of his works, as well as on the revealing of postmodern poetic tricks there. The scientific novelty of this study lies in the fact that it discloses the specifics of the education novel genre model functioning in the writer's works written in the 90s of the twentieth century (including its parody version). The article explores in detail the structural and compositional components of the genre model in the education novel within the texts selected for the analysis, revealed its transformed (in line with the game poetics) option. The semantic potential of this genre model is associated with the actualization of humanistic axiology that allows to make the conclusion about its priority in the early works of the writer, deepens the understanding of the education model genre model polyvariance, brings new dimensions in the interpretation of the writer's works written in the 90- s of the twentieth century.

The events of the change of political regimes of the end of 2003 in Georgia, in 2004 in Ukraine and in 2005 in Kyrgyzstan are called “color” revolutions. They led to subsequent events: the Russian-Georgian war and criminal charges against Georgian President Micheil Saakashvili; towards the end of the political career of the revolutionary leader of Ukraine Viktor Yushchenko, the collapse of the regime of Viktor Yanukovych and the hybrid war between Ukraine and Russia. And in Kyrgyzstan - to constant political instability. And at the moment, the reassessment of “color” revolutions is important, as an important lesson for these countries themselves and for the international community as a whole. The interpretation of the color revolutions themselves was dominated by two General approaches. On the one hand, there is criticism of the aggressive export of Western democratic standards to the post-Soviet space, sponsored by the United States. On the other hand, supporters of the events perceive them as spontaneous and truly democratic uprisings that contributed to the overthrow of autocratic regimes and initiated Pro-democratic changes.

Wiktor Astafiew (1924-2001), jeden z najwybitniejszych pisarzy rosyjskich XX wieku, autor tłumaczonych na liczne języki utworów prozatorskich, samorodny talent i samouk, znakomity stylista, twórca prozy moralnego niepokoju, w ostatniej dekadzie swego życia dla Rosjan kontrowersyjny, był wielokrotnie laureatem nagród literackich i wyróżnień, cenionym równie wysoko przez rosyjską krytykę, literaturoznawców jak szeroki krąg czytelników. W Polsce wydano kilka tomów prozy Wiktora Astafiewa, głównie utworów z lat 60-ych i 70-ych. Jednak wybitne powieści tego pisarza powstałe w latach 90. są naszym czytelnikom całkiem nieznane. Polscy rusycyści nie poświęcali jak dotąd twórczości Astafiewa należytej uwagi. Zarówno jej recepcja krytyczno-literacka, jak badania naukowe nad nią są bardzo skromne. Również publicystyka i obszerna korespondencja Wiktora Astafiewa znajduje się poza kręgiem zainteresowania polskich badaczy literatury rosyjskiej. Tematem niniejszej rozprawy doktorskiej jest autobiograficzna proza Wiktora Astafiewa. Ponieważ autobiografizmem pisarz przesycił prawie całą swoją twórczość, nie jest możliwe przeanalizowanie całokształtu tego zagadnienia w ramach jednej pracy. Toteż uwagę koncentruję na cyklu opowiadań Ostatni pokłon oraz powieści Wesoły żołnierz, gdzie najpełniej wyraża się proces kształtowania się bohatera jako człowieka i twórcy – syberyjskie dzieciństwo, bezdomna młodość, losy wojenne i powojenne. Rozprawa nie jest więc kontynuacją ani uzupełnieniem badanej już w Polsce problematyki, lecz pracą z obszaru jak dotąd nie objętego u nas analizą naukową. Jej celem jest analiza literacka wspomnianych w jej tytule autobiograficznych utworów Wiktora Astafiewa oraz poszukiwanie odniesień do nich w jego nieliterackich gatunkach wypowiedzi - korespondencji, publicystyce, wspomnieniach. Centralnym zagadnieniem pracy stało się przebadanie kategorii autobiografizmu w dziełach pisarza. Przeprowadzona została analiza literaturoznawcza utworów Wiktora Astafiewa, a także ich relacji z jego pisarstwem niefikcjonalnym. Ponieważ badany był różnorodny gatunkowo materiał literacki (od literatury pięknej do dokumentarnej) w rozprawie często pojawiają się odwołania do prac na temat autobiografizmu, ego-dokumentów i komparatystyki. Rozprawa składa się ze wstępu, czterech rozdziałów, zakończenia i bibliografii. We wstępie prezentuję przyjęte założenia metodologiczne, omawiam publikacje dotyczące życia i dorobku Wiktora Astafiewa w Rosji oraz polską recepcję jego dzieł. Rozdział I pt.: Postawa autobiograficzna w prozie Wiktora Astafiewa, przynosi próbę uporządkowania rozważań o kategorii autobiografizmu prowadzonych przez różnych badaczy na przestrzeni ostatnich kilku dziesięcioleci. Mowa tu m.in. o wyróżnikach gatunkowych autobiografii, o problemach związanych z jej typologią i najbardziej rozpowszechnionych koncepcjach autobiografizmu. Osobne miejsce w rozdziale pierwszym zajmują rozważania o kategorii pamięci, a ściślej o jej zawodności oraz o mechanizmach przywoływania przeszłości. Badacze zajmujący się tym zagadnieniem doszli do wniosku, iż nie może być mowy o obiektywnym kryterium prawdy lub fałszu. Autobiografia wiedzie do poznania samego siebie dzięki odtworzeniu i interpretacji życia w jego całości, lecz sama jest tylko jego częścią. Sporo miejsca w tym rozdziale zajmuje analiza procesu powstawania dzieła autobiograficznego. Konstruując w obu utworach świat przedstawiony pisarz opiera się na materiale wspomnieniowym, poddając go jednak modyfikacji. Wprowadza elementy fikcji literackiej, które, w zgodnej opinii wielu badaczy są nieodłącznym elementem pisarstwa autobiograficznego, w szczególności powstałego przy znacznym dystansie temporalnym. Przywołując wspomnienia z dzieciństwa, ale również z czasów późniejszych, narrator narusza chronologię wydarzeń, podkreśla wagę pewnych epizodów, inne zaś w ogóle pomija. Trudno doszukać się w obu badanych utworach faktograficznej pedanterii. Autobiografizm Ostatniego pokłonu i Wesołego żołnierza dotyczy zarówno elementów świata przedstawionego, warstwy zdarzeniowej, jak i sfery wewnętrznej: uczuć, doznań i emocji bohatera. II rozdział rozprawy - Biografia Wiktora Astafiewa w świetle wspomnień o pisarzu - poświęcony został opisowi jego życia, poczynając od wczesnego dzieciństwa, poprzez bolesne dorastanie i trudną młodość. Przedstawione zostały początki drogi twórczej Wiktora Astafiewa, jego pierwsze kroki na niwie literatury, kontakty ze środowiskiem pisarskim, relacje z otoczeniem. Materiału badawczego dostarczyły liczne publikacje wspomnieniowe o życiu i twórczości Wiktora Astafiewa, które systematycznie ukazują się w Rosji od lat 70. ubiegłego wieku. Trzeci rozdział zatytułowany Problematyka autobiograficznej prozy Wiktora Astafiewa stanowi trzon rozprawy. Dla bardziej klarownego przedstawienia analizowanych utworów został on podzielony na osiem podrozdziałów, z których pierwszy opowiada o genezie Ostatniego pokłonu i Wesołego żołnierza. Ostatni, czwarty rozdział rozprawy nosi tytuł Zagadnienia poetyki, języka i stylu. Rozpoczynają go rozważania na temat specyfiki gatunkowej omawianych utworów. Ostatni pokłon to cykl nowelistyczny, jednak istnieje szereg cech, które pozwalają uznać ten tekst za powieść. Do tego gatunku cykl upodabnia się poprzez znaczną objętość, podział na trzy księgi oraz mnogość epizodów i obecność tych samych bohaterów. Bez wątpienia utwór reprezentuje pisarstwo autobiograficzne. Przynależność gatunkową Wesołego żołnierza autor określił za pomoca terminu „powiest'”, jednak, podobnie jak Ostatni pokłon, nosi on znamiona powieści autobiograficznej. Świadczy o tym fabuła osnuta na wydarzeniach z życia pisarza, zorganizowana struktura tekstu, obecność fikcji literackiej, wydarzenia następujące po sobie oraz wielość bohaterów zasiedlających świat przedstawiony. Kolejna część ostatniego rozdziału dotyczy narracji i języka obu utworów. Wiktor Astafiew zastosował w nich narrację pierwszoosobową, jednak stopień tożsamości narratora i bohatera jest niejednorodny. W Ostatnim pokłonie narrator wraca do odległych w czasie wydarzeń w stosunku do toku opowiadania, należy zatem dokonać rozróżnienia między narratorem i bohaterem. W związku ze zmniejszonym dystansem temporalnym pomiędzy rozgrywającymi się i opisywanymi wydarzeniami inaczej sprawa ta przdstawia się w Wesołym żołnierzu. Obie narracje różni też stopień tożsamości manifestujący się identycznością nazwiska narratora-bohatera i autora, na czym zasadza się idea „paktu autobiograficznego” Philippe'a Lejeune'a. Bardziej szczegółowym rozważaniom na temat prowadzenia narracji przez Wiktora Astafiewa towarzyszą refleksje dotyczące stylistyki pisarza. Warstwa językowa jego badanych w rozprawie dzieł autobiograficznych jest wewnętrznie zróżnicowana i stylistycznie niejednorodna. Obserwujemy tu nagromadzenie dialektyzmów, nienormatywnej, niekiedy wulgarnej, obscenicznej, leksyki, zmetaforyzowany, niejednokrotnie liryczny ton, w szczególności w opisach przyrody. Pisarz posługuje się mową potoczną, sięga do narracji skazowej, operuje ironią i humorem. Finalny rozdział rozprawy zamykają rozważania o intertekstualnym charakterze Ostatniego pokłonu i Wesołego żołnierza. Oba utwory przesycone są nawiązaniami do literatury, zarówno rodzimej, jak i obcej, do folkloru, sztuki, filmu, szeroko pojętej kultury, a także do dzieł własnych. Niestety, intertekstualny charakter twórczości prozaika pozostaje poza kręgiem zainteresowania astafiewologów. Rozprawę kończy podsumowanie podkreślające znaczenie twórczości Wiktora Astafiewa w literaturze rosyjskiej XX wieku. Zaliczany do pisarzy nurtu wiejskiego i batalistycznego w swoich narracjach wyszedł on daleko poza te umowne podziały. W świadomości obciążonej skrajnie negatywnymi przeżyciami rodziły się utwory, które uczyniły go klasykiem jeszcze za życia. Niestrudzony poszukiwacz prawdy nie wahał się wyrażać niepopularnych poglądów i bezkompromisowo walczyć z niesprawiedliwością i złem. Zapewne z powodu kontrowersji i mitów krążących wokół postaci Wiktora Astafiewa nie doczekaliśmy się jak dotąd solidnego naukowego studium o jego życiu i twórczości.