Academic literature on the topic 'Opowiadanie polskie'

12 marca 2020 roku sztab kryzysowy z udziałem ministra kultury i dziedzictwa narodowego wprowadził w Polsce lockdown. Dla większości instytucji był to początek aktywności w zupełnie innych warunkach i przymus redefinicji dotychczasowych działań. Przez blisko trzy miesiące instytucje kultury pozbawione możliwości normalnej, stacjonarnej pracy musiały się zmierzyć z wyzwaniem funkcjonowania on-line. Szybko okazało się, że retransmisje wydarzeń, przypominanie archiwalnych nagrań ze spotkań autorskich i wirtualne spacery nie są rozwiązaniem, które na długo jest w stanie utrzymać uwagę publiczności. W celem tekstu jest przyjrzenie się warunkom i metodom, w jakich kultura, a zarazem edukacja może i powinna być dziś realizowana. Na tle prowadzonych przez polskie instytucje kultury działań animacyjnych i edukowania w nowej formie przedstawiony został przykład działań prowadzonych w Lublinie, przez Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, który od końca lat 90. wykorzystuje w swoich działaniach Internet i nowe technologie do przekazywania wiedzy o historii i lokalnym dziedzictwie kulturowym. Autorzy w artykule szukają odpowiedzi na pytania czy instytucje kultury są przygotowane do działań z użyciem nowych technologii oraz jak realizują cele edukacji humanistycznej.

Artykuł jest pomyślany jako opis najciekawszych utworów literatury polskiej mający na celu zachęcenie czytelnika macedońskiego do zapoznania się z polską spuścizną literacką. Autorka na początku wskazuje na walory literatury polskiej, przede wszystkim na liczbę laureatów Nagrody Nobla i na to, że można do niej zaliczyć dzieła nie tylko napisane w Polsce w języku polskim, lecz także te tworzone w języku łacińskim, francuskim, angielskim itp. Do tego faktu nawiązuje, wyjaśniając powody podania jako pierwszych propozycji lekturowych legend z kronik staropolskich, m.in. Galla Anonima, i później wspominając Rękopis znaleziony w Saragossie Jana Potockiego. Uważa, że zapoznawanie się z beletrystyką przypomina kształcenie dziecka przez literaturę: najpierw czyta ono bajki, baśnie, książki ilustrowane, potem literaturę realistyczną, a dopiero później wyszukuje formy bardziej wymagające, absurdalne, nadrealistyczne, jednym słowem – dziwne albo inne. W ten właśnie sposób autorka dokonuje wyboru dzieł polskich i ustala strukturę artykułu, od literatury średniowiecza, aż po współczesną prozę Olgi Tokarczuk. Wyjątkowym twórcą literatury polskiej według autorki jest największy poeta romantyczny, Adam Mickiewicz, którego w artykule przedstawiono jako autora fantastycznych historii z folkloru, ale też takich utworów, które budziły poczucie tożsamości narodowej i patriotyzmu, za które się cierpiało i ginęło. Następnie zaprezentowano eksperyment dydaktyczny przeprowadzony na Wydziale Filologicznym im. Blaže Koneskiego Uniwersytetu św. św. Cyryla i Metodego w Skopje mający na celu w ciągu jednego semestru zapoznać odbiorców z pięcioma tekstami z kanonu literatury polskiej, zamiast opracowywać konkretną epokę literacką. Wybrano następujące dzieła: Bez dogmatu Henryka Sienkiewicza, Sklepy cynamonowe Brunona Schulza, Zniewolony umysł Czesława Miłosza, Imperium Ryszarda Kapuścińskiego i Bieguni Olgi Tokarczuk. W trakcie omawiania kolejnych utworów ustalono, dlaczego właśnie te dzieła miałyby przedstawiać to, co najlepsze w literaturze polskiej. Bez dogmatu Sienkiewicza rysuje obraz polskiego społeczeństwa pod koniec XIX wieku, przedstawia problemy szlachty, rozwój kapitalizmu, upadek tradycyjnych wartości, rozczarowanie rozwojem wydarzeń światowych itp. Bohater jest reprezentantem dwóch pokoleń, których idee i podejścia do różnorakich problemów zderzają się ze sobą. Powieść ta nie tylko odzwierciedla minione czasy, lecz także stawia pytania uniwersalne, które mogą dotyczyć współczesnego człowieka, żyjącego nie tylko w Polsce. Schulz unika podejścia realistycznego i zanurza czytelnika w krainę wyobraźni i własnego spojrzenia na świat wokół siebie. Jego opowiadania pod względem oryginalności stylu i narracji stanowią przykład unikalnej prozy poetyckiej. Należą do arcydzieł literatury polskiej, ale zyskały też sławę za granicami Polski jako światowa wartość literacka. Z kolei Zniewolony umysł podejmuje kwestię trudnego i skomplikowanego okresu w historii polskiej i życia w totalitaryzmie, co można odnieść zarówno do polskiej rzeczywistości, jak i do sytuacji we współczesnym świecie, gdzie widoczne są te same mechanizmy, które Miłosz tak sprawnie opisał w tej książce. Analiza systemu w Zniewolonym umyśle jest ponadczasowa i pochłania każdego czytelnika, nawet dzisiaj. Imperium Kapuścińskiego jest przykładem reportażu literackiego, który można uznać za gatunek specyficznie polski, może najbardziej intrygujący, najciekawszy i najbardziej popularny. Sposób łączenia przez autora faktów w wyjątkowo osobistej, wrażliwej i poruszającej narracji jest majstersztykiem, a jego książka lekturą obowiązkową, pozwalającą zrozumieć współczesny świat z udziałem w nim Rosji. Na końcu już całkiem nowa proza Tokarczuk nawiązuje do wspominanej czułości wobec świata, i Kapuścińskiego, i Miłosza, i Schulza; wszystko w jej opowieści ma duszę, każdy przedmiot, wspomnienie, roślina, w końcu ciało. Sposób opowiadania Tokarczuk jest bardzo bliski każdemu czytelnikowi, dla którego przekraczanie granic staje się codziennością, i właśnie za to twórczyni dostała Nagrodę Nobla. W podsumowaniu autorka konkluduje, że literatura polska stanowi niewyczerpane źródło nowych form literackich i pod wieloma względami dorównuje literaturze światowej.

Głównym tematem artykułu jest zróżnicowanie obrazu pokolenia I wojny światowej w literaturze polskiej i bałkańskiej. Przedmiotem przeprowadzonej analizy porównawczej stały się dwa utwory: Odznaka za wierną służbę Andrzeja Struga oraz opowiadanie Ambrożek domobrońca (Domobran Jambrek) Miroslava Krležy z tomu Chorwacki bóg Mars. Autorka objaśnia zasady i funkcję patetycznej poetyki opisu wojny w prozie Struga oraz zupełnie odmiennej, ironicznej poetyki opowiadania Krležy. Mimo wielu podobieństw, oba utwory emitują odmienne ideologie artystyczne i polityczne. W zakończeniu artykułu kolejnym odniesieniem dla tematu wojennego jest powieść serbskiego pisarza, Miloša Crnjanskiego pt. Zapiski o Czarnojeviciu. W konkluzji rozważań autorka wskazuje na odmienność kontekstów tradycji i zwraca uwagę na formacyjne znaczenie polskiego romantyzmu.

Praktyka posługiwania się tekstem literackim jako materiałem dydaktycznym w procesie nauczania języka obcego ma długą tradycję. Istotną rolę w kształceniu językowym odgrywają, obok podręczników, teksty historyczne, literackie czy publicystyczne, które w atrakcyjny i przystępny sposób ilustrują polską rzeczywistość i przedstawiają problematykę językową. Autorka niniejszego artykułu wychodzi zatem z założenia, że wykorzystanie potencjału dydaktycznego i funkcjonalnego tekstu literackiego na lekcjach języka polskiego jako obcego nie tylko przyczynia się do urozmaicenia czynności dydaktycznych poprzez rozbudzanie i pielęgnowanie zainteresowania poznawanym językiem i kulturą, lecz także usprawnia proces uczenia się i zaciekawia uczniów specyficznie polskimi zjawiskami kulturowymi. Oprócz walorów estetycznych tekst literacki oferuje wyraziste obrazy społeczeństwa, mentalności oraz duchowości Polaków na przestrzeni wieków. Stanowi przy tym – ze względu na proponowane odszyfrowanie i interpretację kodów społeczno-kulturowych, symboli etniczno-narodowych lub tożsamościowych – nieocenione źródło wiedzy o istocie polskości. Korzystanie z przekładów wybranych utworów literackich z dziedzictwa kultury polskiej znacznie wzbogaca i uzupełnia akt uczenia się. Celem artykułu jest wskazanie, jakie elementy polskiej kultury rumuńscy studenci odnajdują w opowiadaniu Olgi Tokarczuk Zielone dzieci, czyli Opis dziwnych zdarzeń na Wołyniusporządzony przez medyka Jego Królewskiej Mości Jana Kazimierza, Williama Davissona z tomu pt. Historie bizarne. Narracyjne uniwersum Tokarczuk zamieszkują często postaci realne, jednostki szczególne, które istniały kiedyś w rzeczywistości, pogrążone w cieniu zapomnienia, ale niezwykłe za życia. Pisarka wyciąga je z kosza historii, reinterpretuje, daje szansę na nowe istnienie, a przede wszystkim udziela im głosu, przywracając ich tym samym współczesności. W Księgach Jakubowych odkrywamy na nowo m.in. braci biskupów Załuskich – Józefa Andrzeja (bibliofila i bibliografa) i Andrzeja Stanisława (mecenasa sztuki) – Benedykta Chmielowskiego (pierwszego polskiego encyklopedystę) i barokową poetkę Elżbietę Drużbacką. Z kolei pojawiający się w Zielonych dzieciach William Davidson był szkockim lekarzem, chemikiem i biologiem – to jego oczami poznajemy polityczną, społeczną i kulturową rzeczywistość tamtych czasów. Dzięki tej postaci z tekstu opowiadania możemy wydobyć i omówić elementy staropolskiej kultury i cywilizacji, takie jak: sytuacja na arenie politycznej, wewnętrzne napięcia między królem a szlachtą, relacje między centrum a peryferiami czy między „Ja” a „Innym”, ciekawe zjawisko kołtuna oraz echa ideologii sarmackiej.

Przedmiotem artykułu jest analiza wydanych w 1945 r. opowiadań Artura Sandauera z tomu Śmierć liberała. Te groteskowe, prześmiewcze, ale i brutalne w ocenie relacji polsko-żydowskich w czasie Zagłady teksty stanowią unikatowy sposób zapisania niemal „na gorąco” doświadczenia walki o przetrwanie w getcie w niewielkim kresowym miasteczku Samborze. Kluczowe w tej analizie jest porównanie literackiego świadectwa, jakim są opowiadania Sandauera, ze świadectwem sensu stricto zapisanym przez niego w języku włoskim i wygłoszonym podczas konferencji w Turynie w 1983 r. Ten wykład to jedyny tekst, w którym Sandauer otwarcie opisał swoją pracę dla Judenratu, w opowiadaniach wykonywaną przez fikcyjne postaci: Edmunda i Jassyma. Analiza porównawcza została osadzona w kontekście realiów historycznych epoki. Atmosfera wewnątrz społeczności żydowskiej pragnącej rozliczeń z dawnymi pracownikami Judenratu czy żydowskiej policji nie sprzyjała ujawnianiu przynależności do nich. Mimo to ocalali dążyli do wypowiedzenia swojej traumy, także w formach literackich. Opowiadania w rodzaju napisanych przez Sandauera, zawierające wyłącznie żydowską perspektywę, pozbawione szerszych odniesień do politycznych aspektów okupacji Polski, nie znajdowały jednak zainteresowania wśród polskich czytelników zajętych konstruowaniem mitu o własnym bohaterstwie. Sandauer przemawiał ze „świata wyłączonego” (jeśli posłużyć się terminem Jerzego Jedlickiego) żydowskiego doświadczenia i żydowskiej pamięci do świata polskiego, gdzie nie spotykał się z szerszym zainteresowaniem ani zrozumieniem. Dopiero dziś, także na podstawie nieznanego dotąd włoskiego wykładu, jesteśmy w stanie przyjrzeć się bliżej drobnej roli Sandauera w Judenracie, a w tym, jak o niej mówił, zobaczyć nie tylko odbicie problemów natury psychologicznej, z jakimi borykali się ocalali, ale i problemów z polską pamięcią Zagłady.

Celem artykułu jest rekonstrukcja dynamiki, struktury i zakresu tematycznego informowania o wojnie. Przedmiotem narracji medialnych, do których się odnoszę, jest tocząca się wojna Rosji w Ukrainie. Punktem wyjścia była potoczna obserwacja dotycząca zmian w sposobie informowania i interpretowania wydarzeń wojennych w Polsce, kraju sąsiadującym z państwem w stanie wojny – Ukrainą. Choć są one nieuniknioną konsekwencją trwania rozciągniętego w czasie konfliktu zbrojnego, to interesujące wydają się funkcje, jakie na użytek polityki wewnętrznej i zewnętrznej zaczyna z czasem pełnić opowiadanie o wojnie. Przedmiotem analizy były audycje emitowane w publicznej i prywatnej stacji radiowej z udziałem elit modelowo reprezentujących wygenerowany politycznie podział na obozy Polski liberalnej i solidarnej. Z pomocą narzędzi analizy dyskursu rekonstruuję sposoby opowiadania o wojnie w interwałach czasowych pięćdziesięciu dni. Wskazuję na to, co się w nich zmieniło od momentu rozpoczęcia wojny 24.02.2022 roku po pięćdziesięciu, stu, stu pięćdziesięciu i dwustu dniach. Innymi słowy, staram się prześledzić proces rekonstrukcji tego opowiadania od skrajnej emocjonalności, przez „oswojenie wojny” i jej „profesjonalizację” po instrumentalizację. Jednocześnie rekonstruuję agendę tematyczną stopniowo przesłaniającą informacyjnie konflikt wojenny – wydarzenie, które początkowo zdenaturalizowało porządek informowania o rzeczywistości, uzyskując zrozumiały monopol na uwagę odbiorców.

Posługując się metodologią z obszaru Translator Studies, w artykule przedstawiono postać niemieckiego tłumacza i wybitnego popularyzatora literatury polskiej w Niemczech Albrechta Lemppa. Tekst ukazuje jego biografię językową (w odniesieniu do polszczyzny) i zarysowuje wizerunek translatora, wskazując na główne obszary jego działalności (polska proza końca XX i początku XXI wieku). Artykuł dowodzi, że Lempp należy do wąskiego grona osób, które lansując i tłumacząc powieści, opowiadania i eseje współczesnych polskich pisarzy, stworzył skuteczne i nowoczesne narzędzia do promowania literatury polskiej na świecie. Tekst dotyka zagadnień recepcji literackiej, kontekstów funkcjonowania literatury poza rodzimym systemem kulturowym, a zarazem jej doniosłego znaczenia w dialogu europejskim.

Macierz Polska we Lwowie powstała w 1882 r. z inicjatywy Józefa Ignacego Kraszewskiego i była z jedną z najważniejszych galicyjskich fundacji wydawniczych nastawionych na edukację warstw plebejskich. Współpracował z nią wykształcony na Uniwersytecie Lwowskim i związany z Akademią Umiejętności w Krakowie oraz Uniwersytetem Jagiellońskim historyk i badacz dziejów Polski XVII stulecia, Wiktor Czermak (1863-1913). Spośród kilku opracowań przeznaczonych dla MP najwyższy poziom prezentowała rocznicowa praca o bitwie grunwaldzkiej, w której wybrzmiało przekonanie, iż Grunwald przyczynił się do umocnienia unii polsko-litewskiej i przyniósł w XV w. kolejne wielkie zwycięstwo nad Krzyżakami. Uczony sympatyzując z poglądami krakowskiej szkoły historycznej, potem narodowej demokracji, wysuwał na plan pierwszy dokonania wybitnych wodzów. Sięgał po zróżnicowane sposoby opowiadania o wydarzeniach przeszłości. Długa współpraca z Macierzą była wynikiem przeświadczenia o roli popularyzacji wiedzy w podnoszeniu kultury historycznej społeczeństwa. Przekonaniu wpojonemu przez mistrza K. Liskego uczeń pozostał wierny do końca życia. Jego twórczość potwierdza zarazem wysoką pozycję historii i historyków w społeczeństwie polskim przełomu XIX i XX w.

Polskie motywy kulturowe w „Dokąd płyniemy?” Borysa Akunina i w przekładzie opowiadania na język polski Celem artykułu jest zaprezentowanie rezultatów indywidualnych wyborów tłumacza w procesie przekazu uwarunkowanych kulturowo elementów językowych z języka rosyjskiego do tekstu w języku polskim. Materiał ilustracyjny został zaczerpnięty z opowiadania Borysa Akunina „Куда ж нам плыть?” oraz tłumaczenia tekstu na język polski „Dokąd płyniemy?”. W procesie analizy została zastosowana metoda porównawczo-opisowa. W artykule zostały omówione różne sposoby przekazu jednostek w tak specyficznej sytuacji, jaką jest „podwójna” stylizacja. W rezultacie przeprowadzonej analizy można ocenić, w jakim stopniu decyzje tłumacza pozwoliły przekazać konotację kulturową i zachować w tekście przekładu funkcje pełnione przez analizowane jednostki przekładowe w tekście oryginału. Польские культурные мотивы в «Куда ж нам плыть?» Бориса Акунина и в переводе повести на польский язык Цель статьи ‒ представить результаты индивидуального выбора переводчика в процессе передачи культурно обусловленных языковых элементов с русского языка на польский язык. Материал был почерпнут из рассказа Бориса Акунина «Куда ж нам плыть?» и перевода текста на польский язык «Dokąd płyniemy?». В процессе анализа был использован сопоставительно-описательный метод. В статье рассматриваются различные способы передачи единиц в ситуации, когда стилизация касается языка, на который делают перевод, особенно в такой специфической ситуации как «двойная» стилизация. В результате проведенного анализа можно оценить, в какой степени решения переводчика позволили передать культурные коннотации и сохранить в тексте перевода функции, выполняемые рассматриваемыми переводческими единицами в тексте оригинала.

W okresie II Rzeczypospolitej Polskiej (1918–1939) środowisko tzw. młodych prawników dążyło do stworzenia systemu prawa opartego na tradycji i polskim duchu narodowym. Według tych kryteriów poddali oni ocenie kodeks karny z 1932 r., który był oryginalnym tworem polskiej myśli prawniczej. Ich zdaniem kodeks jako „w zasadzie surowy” mógł po wprowadzeniu sugerowanych przez nich zmian służyć prowadzeniu represyjnej polityki karnej. Jako przeszkodę w wymierzaniu surowych kar mających celu odstraszanie od popełniania przestępstw młodzi prawnicy postrzegali art. 54 kodeksu karnego, nakazujący uwzględniać sędziemu cechy indywidualne sprawcy. Młodzi prawnicy opowiadali się za wymierzaniem kar służących nie tyle poprawie sprawcy, ile ochronie społeczeństwa przed przestępczością. Koncepcja stosowania kodeksu karnego w duchu ochrony społecznej spotkała się jednak z ostrą ripostą jego twórcy Juliusza Makarewicza. Pod jej wpływem młodzi prawnicy odstąpili od krytyki rozwiązań kodeksu na rzecz podjęcia prac nad zmianą świadomości polskich sędziów.

This work presents an error as a literary practice in contemporary prose. The error is understood here as crossing the literary rules and a change that comes from genre deformation showed in analyzed texts. The functioning of the error is depicted via the examples of works by Dorota Masłowska, Jerzy Pilch, Andrzej Stasiuk and Jacek Dehnel. Furthermore I examine the term - error - s a literary practice using foreign articles and research on deception and error from all over the world. In the introductory chapters, I concentrate on the theoretical thesis of the substance of the error. I try to determine the semantics of the main term of this dissertation basing on explored aberrations in composition and genres. I do not attempt to generate any catalogue of norms or to analyze their transgressions. The genre matters are not an issue here. Taking into consideration the norms, however, I notice crossing the rules, yet I do not assume it comes solely from the convention. For me it is the result of the contemporary qualities of writing. The novels mentioned (and novels in general) are the mirror of their times and as such they become metatextual comment to the changes in literature. The immense part of my work is dedicated to the presentation of the difference between being mistaken and misleading somebody. I associate being mistaken with the motive of a labyrinth. Trying to go through it, we often meet blind spots that are the effect of being mistaken. If we apply a certain procedure, we can either go back or go forward breaking the order and the norms. When it comes to misleading, we can notice a peculiar stimulation of the matter of the text and subjective correlation of components. Taking that into account, misleading is presented through the selectivity of description and the special function of representation. Moreover, I analyze the matter of a novel and its status in the contemporary literature. I apply my findings to examine the latest Polish literature. I set together the critical diagnosis and the characteristics of the book market. I consider the phenomena composed of transgressing the rules, for example mosaic character of prose, the end of the great narratives, diversity of text, modifications of realism and innovation, as a normative state for the error. I show such practices as the origin of the new genders in literature. To sum up, my work is an attempt to prove that error as a literary practice is not a new phenomenon – it only requires systematization and theoretical discussion.

The striking gap discernible between the high reputation of many Polish narratives dating to the 1945-1989 period and their absence in English translation became an inspiration for the study of the selection criteria employed by Anglo-American as well as Polish translation commissioners in the time between 1945 and 2015. The theoretical framework adopted in the thesis remains in accordance with the polysystemic approach theorised by Itamar Even-Zohar. Drawing on the ideas of the Russian formalists, Even-Zohar suggested that in studying the status and image of translated literature in a given target culture, extra-literary factors should be taken into account as well. Questions about how a text is selected for translation, what role translation agents (commissioners, publishers, translators, editors) play in it, or how a text will be received in the target system are at the heart of the polysystemic approach to studying translation. The structure of the dissertation reflects its focus in the following way: the literary, as well as extra-literary factors conditioning the import/export of Polish narratives into English are discussed in Chapter One, Chapter Two constitutes the qualitative and quantitative analysis of Polish novels and short-story collections of the 1945-1989 period translated into English and presented decade by decade until 2015, Chapter Three, in contrast, focuses on those notable Polish writers whose narratives have not found their way into English-language translated literature. Although until 1989 the reasons for the acceptance and promotion or the rejection and ignorance of the works studied in the thesis were mainly connected with Cold War politics, while after that caesura it was the publishing policies which was the decisive factor, by no means were they exclusive.
Uderzająca rozbieżność pomiędzy wysokim statusem wielu polskich utworów literackich z lat 1945-1989 a ich nieobecnością w anglojęzycznym przekładzie stała się inspiracją dla zbadania kryteriów doboru stosowanych przez anglo-amerykańskich jak i polskich zleceniodawców tłumaczeń w latach 1945-2015. Za teoretyczną podstawę przeprowadzonych studiów przyjęłam teorię polisystemów Itamara Evena-Zohara. Bazując na ideach rosyjskich formalistów, Even-Zohar uznał, że w badaniach pozycji jaką zajmuje tłumaczona literatura w jakiejkolwiek kulturze docelowej, poza czynnikami czysto literackimi, pod uwagę należy wziąć także czynniki pozaliterackie. Pytania o to, jak dany tekst zostaje wytypowany do przełożenia na język docelowy, o to, jaką rolę odgrywają uczestnicy procesu przekładowego (zleceniodawcy, wydawcy, tłumacze, redaktorzy), lub o to, jak dany tekst ma zostać przyjęty w danej kulturze docelowej, pozostają w centrum polisystemowego podejścia do studiów nad przekładem. Struktura dysertacji odzwierciedla powyższe ujęcie w następujący sposób: literackie jak i pozaliterackie czynniki wpływające na import/eksport polskojęzycznych powieści i opowiadań do anglojęzycznego polisystemu literackiego przedstawione są w Rozdziale I. pracy, Rozdział II. stanowi jakościową i liczbową analizę badanego materiału zaprezentowaną dekada po dekadzie aż do roku 2015, Rozdział III., z kolei, poświęcony jest wybitnym polskim tekstom literackim datowanym na okres 1945-1989, które do tej pory nie zostały przełożone na język angielski. Mimo że do 1989 roku główną przyczyną stojącą za przekładem i promocją lub odrzuceniem i nieznajomością polskojęzycznej literatury była zimnowojenna polityka, zaś po tej cezurze była to polityka wydawnicza, nie były to w żadnym razie czynniki jedyne.