Journal articles on the topic 'Oğuz destanı'

Toplumsal cinsiyet rolleri ve buna bağlı olarak erkekliğe yüklenen anlamlar döneme, coğrafyaya ve kültüre bağlı olarak değişir-dönüşür ve yeniden kurgulanır. Bu nedenle farklı toplumlarda ve çağlarda birbirinden farklı toplumsal cinsiyet rolleri ve erkeklik biçimleri var olur. Bu makale, toplumsal yaşantının değişimine bağlı olarak farklı erkeklik kompozisyonlarının oluştuğu ön kabulüne bağlı olarak “sözlü edebiyat ürünleri üzerinden erkeklik kurgusunun temel özelliklerinin ve değişiminin belirlenebileceğ” önermesine sahiptir. Bu önermenin kuramsal bir zemine oturtulması için öncelikle toplumsal cinsiyet açısından folklorun niteliğinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu nedenle makalede ilk olarak halk bilgisi ürünlerinin ve Halk Bilimi disiplinin toplumsal cinsiyet ve erkeklik çalışmaları açısından değeri tartışmaya açılmaktadır. Yine makalenin temel önermesi, yani “sözlü edebiyat ürünleri üzerinden erkeklik kurgusunun temel özelliklerinin ve değişiminin belirlenebileceği” varsayımını test edebilecek bir inceleme modeli gerekmektedir. Bu nedenle makalede özgün bir inceleme yöntemi teklif edilmekte, yöntemin açmazları tartışmaya açılmakta ve bunun kısa bir uygulamasına yer verilmektedir. Oğuz Kağan Destanı (Uygur harfli nüsha) ve Köroğlu Destanı (Behçet Mahir varyantı) üzerinde uygulanan inceleme metodunun dört temel parametresi bulunmaktadır. Bunlar; 1. Epizota bağlı bölümleme, 2. Karakter eylemlerini belirleme, 3. Sınırlandırma ve karşılaştırma, 4. Yorumlama/ anlamlandırmadır. Bu inceleme yöntemi özü itibariyle yapısalcıdır; ancak onu özgün kılan husus, yapısalcı tahlil anlayışını sözlü edebiyat ürünleri ile toplumsal cinsiyet rolleri bağlamında yeniden uyarlamasıdır. Bu bağlamda Halk Bilimi disiplininin temel inceleme malzemesi olan kültürel verimlerin toplumsal cinsiyet ve erkeklik biçimleri açısından niteliğini belirlemek ve destanlar örnekleminde hegemonik erkekliğin değişimini ortaya koymak için bir inceleme metodu denemesinde bulunmak makalenin özgün yanını vurgulamaktadır. Makale içerisinde yürütülen toplumsal cinsiyet ve folklor ilişkisi özelindeki tartışmalar ve sözlü edebiyat ürünlerini erkeklik penceresinden okuma girişimi 21. yüzyılda Halk Bilimi’nin yeni kuramsal ve yöntemsel bir anlayışa sahip olması gerekliliği düşüncesinin bir ürünü olarak kabul edilmelidir. Halk Bilimi araştırmacılarının toplumsal cinsiyet eşitsizliği gibi çözüm bekleyen güncel sorunları böylesi tartışma ve inceleme yöntemi denemeleriyle daha fazla gündemlerine almasının bu disiplinin güncelliği ve işlevselliği açısından değerli olduğu düşünülmektedir.

Mustafa Necati Sepetçioğlu, Türk tarihini bütüncü bir yaklaşımla destan ve tarihî roman türleri ile okuyucuya ulaştıran bir yazar ve fikir adamımızdır. Tarihin kayıt altına aldığı Türk tarihini romanlar hâlinde, öncesini de destanlar şeklinde kaleme almıştır. Farklı dönemleri işaret eden Yaradılış, Türeyiş, Göç, Bozkurt, Oğuz Kağan, Şu ve Ergenekon adlı yedi ayrı Türk destanını ana metin olarak kullanıp bunları yeniden yazma ve edebî dönüştürüm yöntemiyle, kronolojiyi dikkate almaksızın Yaratılış ve Türeyiş adı altında yeni bir eser hâline getirmiştir. Bir edebî metindeki estetik değer, parodik ve varoluşsal kavramlarıyla ifade edilebilir. Ana metni hiç değiştirmeden günümüzde yeniden yazmak, ortaya konulan eseri parodik düzeyde bırakır. Ana metinden hareketle yeni metne içinde yaşadığı çağın bakış açısıyla bir takım değer ve anlamlar yüklenmesi hâli de eseri varoluşsal seviyeye yükseltir. Dolayısıyla varoluşsal seviyesi yüksek olan eserin, parodik seviyeyi de ihtiva ettiği için estetik ve sanatsal değeri de yüksek demektir. Bu bildiride Yaratılış ve Türeyiş adlı eserdeki metinlerarası ilişkiler; alıntı, gönderme (atıf), telmih (anıştırma), yansılama (parodi), öykünme (taklit, pastiş), kolaj, montaj, klişe gibi yöntemlerle incelenecektir.

Qədim Şərq sivilizasiyaları ilə sıx bağlı olan Naxçıvan tarixi inkişafın gedişində dərin iz qoymuşdur. Bu diyarda Azərbaycan xalqının zəngin tarixi, elmi və mədəni irsi formalaşmışdır. Qədim diyar olan Naxçıvan ən qədim insanların ilk yaşayış məskənləri olmuşdur. Hətta Naxçıvan barədə Roma və yunan müəlliflərinin əsərlərinə də məlumatlar daxil edilmişdi. Məqalədə qədim Oğuz yurdu Naxçıvanın bütün tarixi dövrlərinə toxunulmuş, ərazisi, tarixi-coğrafi şəraiti işıqlandırılmış, müxtəlif dövlətlərin tərkibində fəaliyyəti, əhalinin işğalçılara qarşı mübarizəsi, ictimai-iqtisadi, mədəni həyatı və s. məsələlər geniş şərh edilmişdir. Eyni zamanda, Naxçıvanın bu günkü tarixi və taleyi də geniş şəkildə işıqlandırılmış, ulu öndər Heydər Əliyevin Naxçıvandakı fəaliyyətindən də bəhs edilmişdir. Qeyd edilir ki, 1990-cı il iyunun 22-də Naxçıvan diyarının böyük yetirməsi, görkəmli siyasətçi və dövlət xadimi Heydər Əliyevin Naxçıvana gəlməsi milli-demokratik hərəkatın yeni mərhələyə qədəm qoymasına səbəb oldu. Naxçıvanlılar Heydər Əliyevin simasında öz xilaskarını tapdı. Tezliklə xalqın yekdil səsi ilə Naxçıvan MSSR Ali Sovetinə, Azərbaycan SSR Ali Sovetinə deputat seçilən Heydər Əliyev respublika əhalisinin güvənc yerinə çevrildi. Beləcə, Naxçıvanda milli oyanışın əsası qoyuldu. Müasir Naxçıvanın hərtərəfli inkişafı müstəqillik dövrünün qiymətli quruculuq və dövlətçilik salnaməsidir. Açar sözlər: Azərbaycan, Naxçıvan, bəşər sivilizasiyası, Naxçıvan xanlığı, Atabəylər dövləti, Naxçıvan Konstitusiyası Alakbar Hasan Jabbarli A look at the history of Nakhchivan Abstract Closely connected with the ancient civilizations of the East, Nakhchivan has left a deep mark on the course of historical development. The rich history, scientific and cultural heritage of the Azerbaijan people has been formed in this land. Nakhchivan, an ancient land, was the first settlement of the most ancient people. Information about Nakhchivan was even included in the works of Roman and Greek authors. The article touches on all historical periods of the ancient Oghuz land of Nakhchivan, its territory, historical and geographical conditions, activities within different states, the struggle of the population against the occupiers, socio-economic, cultural life and so on. The issues have been widely commented on. At the same time, the current history and destiny of Nakhchivanhave been widely covered. Activities of great leader Heydar Aliyev in Nakhchivanhave also been discussed. It is noted that the great political figure of the Nakhchivan land, prominent politician and statesmanHeydar Aliyev’s arrival to the region on June 22, 1990, led the national-democratic movementto a new stage. Nakhchivanpeople found their savior in the personality of Heydar Aliyev. Heydar Aliyev, who was soon elected a deputy to the Supreme Soviet of the Nakhchivan Autonomous Soviet Socialist Republic and the Supreme Soviet of the Azerbaijan SSR by a unanimous vote of the people, became a source of confidence for the people of the republic. Thus, the foundation of the national awakening was laid in Nakhchivan. The comprehensive development of modern Nakhchivan is a valuable chronicle of the period of independence and statehood. Key words: Azerbaijan, Nakhchivan, human civilization, Nakhchivan khanate, Atabey state, Nakhchivan Constitution

Environmental pollution, global warming, reduction of living resources, extinction of species, the energy problem, urbanization, deforestation and ecology issues and so on are the important agenda topic of the mankind in the 21st century. While fighting with these problems, mankind cannot produce realistic and durable solutions, especially in advanced societies. Adding a mental depth, ethical perspective, and the basic mankind traditions to the contribution of the mankind to the ecological problems through his mind will provide realistic and permanent results. For this reason, we will first examine the concepts of myth and nature and their relation to each other. In this study, we will address the relationship between nature and mankind with a mythological perspective from mythological ages to today's Anthropocene era- hunting-gathering, agriculture, urbanization, industrialization periods - and make comparisons and draw conclusions. In addition, we will examine the messages of the myths to identify the historical ecological perspective of Turkish society and produce solutions to the main ecological problems of today. We will examine Book of Dede Korkut and the Duha Koca oğlu Deli Dumrul, which is one of the 12 stories in that Book in terms of nature and human relations, which express the perspective of Oghuz Turks life and point of view to the world, whose situate at the east of Anatolia between 12th and 13th century. Starting from the myths, we will compare the contemporary ecological perspectives –deep, superficial, social ecology etc.– with the relation of people with nature in the mythological eras. In our study, it is also possible to find answers to these questions with Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Tale: "How is the nature-human relationship in the mythical period?", "How did the mythological age man approach the present state of the problems we are experiencing today?", "What are the basic elements of man in relation to nature?", "Is it possible to reduce human harm to nature and to bring ethical values away from personal interests in relation to nature?", "How is an effective nature education provided?" Extended English summary is in the end of Full Text PDF (TURKISH) file. Özet 21. yüzyılda, çevre kirliliği, küresel ısınma, yaşam kaynaklarının azalması, canlı türlerinin yok olması, enerji sorunu, kentleşme, ormansızlaşma vb. ekoloji sorunları insanlığın en önemli gündem maddelerinden birkaçıdır. Bu problemlerle mücadele ederken insanlık, - özellikle de gelişmiş toplumlar- gerçekçi ve kalıcı çözümler üretememektedir. İnsanoğlunun aklıyla ekolojik problemlere sunduğu katkıya, ruhsal bir derinlik, etik bir bakış açısı ve temel insanlık geleneklerini eklemek, gerçekçi ve kalıcı sonuçlar ortaya koyacaktır. Bu nedenle, öncelikle mit ve doğa kavramlarını ve bu kavramlarının birbirleri ile olan ilişkisini inceleyeceğiz. Daha sonra çalışmamızda, mitolojik çağlardan günümüz Anthropocene çağına kadar – avcılılık-toplayıcılık, tarım, kentleşme, endüstrileşme dönemlerindeki­ – doğa ve insan ilişkilerini, mitolojik bir bakış açısıyla ele alacak, karşılaştırmalar ve çıkarımlar yapacağız. 12.-13. yüzyıllarda Anadolu’nun doğusundaki Oğuz Türklerinin yaşamını ve dünyaya bakış açısını arı bir dille anlatan Dede Korkut Destanını ve Destandaki on iki hikâyeden biri olan Duha Koca oğlu Deli Dumrul’u, doğa ve insan ilişkileri bağlamında inceleyeceğiz. Ayrıca Türk toplumunun tarihsel ekolojik bakış açısını belirlemek ve bugünün temel ekoloji sorunlarına çözüm üretmek için de mitlerin bize sunduğu mesajları ele alacağız. Mitlerden yola çıkarak bugünün ekoloji anlayışları – derin, sığ ve toplumsal ekoloji vb. – ile mitolojik çağlardaki insanların doğayla olan ilişkilerini karşılaştıracağız. Çalışmamızda ayrıca Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Hikâyesi ile, “Bugün yaşadığımız ekolojik sorunların benzerlerine mitolojik çağın insanı nasıl yaklaşmıştır?”, “İnsanın doğa ile olan ilişkisindeki temel unsurlar nelerdir?”, “İnsanın doğaya verdiği zararı azaltmak ve doğayla olan ilişkisinde kişisel çıkarlardan uzak, etik değerler ortaya koymak mümkün müdür?”, “Etkili bir doğa eğitimi nasıl sağlanır?” sorularına da cevaplar bulmak mümkündür.

Dede Korkut Kitabı’ndaki yedinci boy Kazılık Koca Oğlu Yigenek Boyu’dur. Kazılık Koca Oğlu Yigenek Boyu’nda en eskisi tarihin derinliklerine uzanan birçok tarihi-destani-efsanevi-mitolojik tabaka bulunmaktadır. Kazılık Koca Oğlu Yigenek Boyu’nda tarihi-coğrafi-edebi-kültürel olarak başlıca iki tabaka bulunmaktadır: Alt Tabaka ve Üst Tabaka. Alt Tabaka En Eski Devirler Tabakası, İskit/Saka-Hun-Kanglı-Usun Tabakası, Göktürk-Türgiş Tabakası, Oğuz Tabakası’ndan oluşmaktadır. M.Ö. 2500 ve M.Ö. 1700 yıllarında Orta Asya’dan Hazar Denizi’nin güney bölgesine göç ederek burada yayılan ve Mezopotamya’da hakimiyet kuran Kutlar ve Kuzlar/Kaslar/Kazlar tarihteki en eski Türk toplulukları arasında yer almaktadırlar. Tarihin erken devirlerinde Guz/Kuz/Kaz kavim adının Türklerle ilişkilendirilmesi sonraki dönemlerde de devam etmiştir. Guz ile Oğuz adı aynı kökten gelmektedir. Guz/Kuz/Kaz adının ve hatıralarının tarihi süreç içerisinde İskitler/Sakalar ve Oğuzlarda, çeşitli Türk topluluklarında devam ettiği görülmektedir. Kazılık Koca’nın adı ve Dede Korkut’taki Kazan’ın adı alt tabakada aynı döneme aittir. Dede Korkut Kitabı’ndaki bazı boyların tarihi alt tabakası aynıdır. Aynı destan tarihi süreç içerisinde varyantlaşarak farklı destanlara evrilmiştir. Salur Kazan Tutsak Olup Oğlu Uruz Çıkardığı Boy, özellikle Uşun Koca Oğlu Segrek Boyu ve/veya Kazılık Koca Oğlu Yigenek Boyu'nun Kazan'a bir uyarlamasıdır. Kazılık Koca Oğlu Yigenek Boyu’nun İskit/Saka-Hun-Kanglı-Usun dönemine uzanan bir alt tabakası olduğu anlaşılmaktadır. Kazılık Koca Oğlu Yigenek Boyu’ndaki İskit/Saka-Hun-Kanglı-Usun Tabakası ile En Eski Devirler Tabakası çok iç içe geçmiştir. Kazılık Koca Oğlu Yigenek Boyu’nun bir alt tabakası Göktürk-Türgiş dönemiyle ilgilidir. Kazılık Koca Oğlu Yigenek Boyu’nun bir alt tabakası Oğuz dönemiyle ilgilidir. Kazılık Koca Oğlu Yigenek Boyu’nun Yeğenek adlı Türkmenistan varyantının olması, boyda geçen birçok yer adı, bu boyun tarihi köklerinin Oğuzlar’ın, Hazar’ın batısına, Anadolu-Azerbaycan’a göçlerinden daha önceye, henüz Orta Asya’da bulundukları 10.-11. yüzyıllardan daha eski bir tarihe ait olduğunu göstermektedir. Kazılık Koca Oğlu Yigenek Boyu’nun en üst tabakası sonraki dönemlerle ilgilidir. Bu çalışmada Dede Korkut’taki Kazılık Koca Oğlu Yigenek Boyu’nun tarihi incelenmiştir.

Türk tarihinde, Türk kültüründe ve Türk halk edebiyatında destanlar önemli bir yere sahip olup, Türk destan geleneğinin kökleri tarihin erken devirlerine kadar uzanmaktadır. Dede Korkut Destanları; Türk destanları içerisinde önemli bir yere sahiptir; eski Türk yaşamının bir yansımasıdır; Türk tarihi, coğrafyası, dili, edebiyatı, kültürü, sanatı ve daha birçok konu hakkında önemli bilgiler içermektedir. Dede Korkut’ta birçok kişi adı geçmektedir. Bunlardan biri Bayındır Han’dır. Bayındır Han’ın adı Dede Korkut Kitabı’nda dokuz boyda geçmektedir. Dede Korkut Kitabı’nda çoğunlukla Bayındır Han’ın tarihi ve sembolik kişiliği baskın olup, efsanevi-mitolojik kökleri zayıftır. Oğuz Han’ın hükümdarlık hatıraları da kısmen Dede Korkut’ta Bayındır Han tipine yansımıştır. Dede Korkut’ta önemli bir yere sahip olan, destandaki en üst yönetici olan Bayındır Han tipinde birçok tarihi-destani-efsanevi-mitolojik tabaka bulunmaktadır. Dede Korkut’taki Bayındır Han tipinin önemli bir tarihi tabakası 2. (Doğu) Gök-Türk Devleti hükümdarı Bilge Kağan (716-734) ile ilgilidir. Akkoyunlu etkisinden uzak, Salur boylarının önemli bir yer tuttuğu Türkmenistan varyantında Bayındır Han’ın aktif bir rol üstlendiği görülmektedir. Bu durum Bayındır Han’ın tıpkı Salur Kazan gibi, Dede Korkut’ta eskiden beri mevcut olduğunu göstermektedir. Dede Korkut’taki bazı destanlarda Bayındır Han ile Salur Kazan’ın şahsiyetlerinin karıştırıldığı da görülmektedir. Bu makalede, Dede Korkut’taki Bayındır Han; adı, ailesi, tarihteki, Dede Korkut’taki ve destanlardaki yeri incelenmiştir.

Dede Korkut Kitabı’ndaki altıncı boy Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Boyu’dur. Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Boyu’nda ve Kan Turalı ve Selcen Hatun tiplerinde en eskisi tarihin derinliklerine uzanan birçok tarihi-destani-efsanevi-mitolojik tabaka bulunmaktadır. Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Boyu’nda tarihi-coğrafi-edebi-kültürel olarak başlıca iki tabaka bulunmaktadır: Alt Tabaka ve Üst Tabaka. Alt Tabaka En Eski Devirler Tabakası, İskit/Saka-Hun-Kanglı-Usun Tabakası, Göktürk-Türgiş Tabakası, Oğuz Tabakası’ndan oluşmaktadır. Bütün bu tarihi dönemler Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Boyu’nu ve Kan Turalı ve Selcen Hatun tiplerini şekillendirmiştir. Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Boyu’nun mitolojik-şamanistik kökleri olabilir. Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Boyu ile Kam Böri’nin Oğlu Bamsı Beyrek Boyu’nun en alt tabakası aynıdır. Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Boyu’nun İskit/Saka-Hun-Kanglı-Usun dönemine uzanan bir alt tabakası vardır. Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Boyu’nun alt tabakası Kanglılar/Kangarlar/Kang-kü ile ilgilidir. Kan Turalı’nın babasının adı Kanlı Koca tarihi süreç içerisinde; İskitler/Sakalar, Kanglılar/Kangarlar, daha sonra Peçenekler ve Kara Türgişler ile ilgili olmuştur. Dede Korkut’taki Kan Turalı, Batı Türkleri’nin ünlü efsanevi hükümdarı Alp Er Tonga yani Afrasyab, İran-Turan mücadelesinde adı geçen tarihi, destani, efsanevi Tur/Turan kahramanıdır. Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Boyu’nun bir alt tabakası Göktürk-Türgiş dönemiyle ilgilidir. Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Boyu’nun bir alt tabakası Oğuz dönemiyle ilgilidir. Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Boyu’nun Töreli Beğ adlı bir Türkmenistan varyantının olması, boyda geçen birçok yer adı, diğer Orta Asya Türk destanları ile benzerlikleri, bu boyun tarihi köklerinin Oğuzlar’ın Orta Asya’da bulundukları 10.-11. yüzyıllardan daha eski bir tarihe ait olduğunu göstermektedir. Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Boyu’nun en üst tabakası sonraki dönemlerle ilgilidir. Bu çalışmada Dede Korkut’taki Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı Boyu’nun tarihi incelenmiştir.

Dede Korkut Oğuznameleri, sözlü anlatım geleneğimizin sonradan yazıya aktarılmış olan temel bir ürünüdür. Destan, konusu bakımından göçebe yaşam sürdüren Oğuzların hanlar ve beyler zümresinin yaşayışına ilişkin olayları içine alır. Türklerin Oğuz boyu esas alınmakla birlikte yaşam biçimi, kültürü, norm ve değer kodlarının tanımlanmasında önemli bir işlev görmektedir. Oğuzlar arasında geçmiş bir destan olmakla birlikte Türk Dünyasında ve dünya bilim çevrelerinde çok yönlü olarak araştırmalara konu olmuştur. Ayrıca, roman, hikâye, sinema, dizi, tiyatro gibi sanat dallarında da uyarlaması yapılmıştır. Bütün Türk lehçelerinden ortak özellikler taşır. Destanlar, göçebe yaşam biçiminden yerleşikliğe geçiş sürecinin bir ürünüdür. Bu sebeple geçiş sürecinin nitelikleri, çatışma süreçleri, mücadeleleri, bireysel ve grupsal ilişkileri gözlemlenebilmektedir. Bu makalede de Dede Korkut destanlarına sanat ve edebiyatın incelenmesinde önemli bir yaklaşım biçimi olan sosyal eleştiri noktasından hareketle sosyal nitelikli sorunlara genel hatlarıyla değinilecektir. Destanlardaki sosyal eleştiri unsurları da aile ve yapısı, akrabalık ilişkileri ve sosyal davranış kuralları toplumsal değişim merkezli olarak bu makalede ele alınmıştır.

Yüzlerce yıllık kader birliğine sahip Türklerin ve Moğolların, gerek devlet geleneği ve gerekse sosyal yaşama dair çok sayıda ortak motifi paylaştıkları görülür. Dokuz sayısı, iki milletin ortak kültür motifleri arasında öne çıkan önemli bir semboldür. Dokuz sayısına dair ilk bilgiler Altay yaratılış efsaneleri içinde geçmektedir. Ortak soy birliğine de vurgu yapan ve bir vesile ile Oğuz Han ve Cengiz Han’ı birbirine bağlayan destansı anlatılarda da yine dokuz sayısına çok sayıda atıf yapıldığı görülmektedir. Orta Asya başta olmak üzere, dünya tarihinin akışına yön veren Türklerin ve Moğolların eski kültürlerine ait motifleri, zaman içinde dâhil oldukları inanç sistemlerine de taşıdıkları anlaşılmaktadır. Nitekim dokuz sayısı, Türkistan bölgesinde yoğun şekilde gelişme gösteren Tasavvuf kültürüne de geçerek, verilen edebî ürünlerde kendini göstermiştir. Tarihleri, Cengiz Han ile adeta yeniden yazılan Moğolların, dokuz sayısını kutsiyet sembolü olarak kullandıklarına dair çok sayıda kaynak mevcuttur. Bu eserlerde, daha çok Cengiz Han ile özdeşleşen dokuz sayısının, Timur devrine ait kaynaklarda da yine Timur’a atfen kullanıldığı görülür. Benzer yazım gelenekleriyle ortaya çıkan edebî ve tarihsel kaynaklarda da aynı tutumun izlendiği anlaşılmaktadır. Bu makalede, inanç eksenli ortaklığın yansıması olarak öne çıkan ve sembolik olmakla birlikte birer kültür motifi özelliği bulunan dokuz sayısının mitolojik, edebî ve tarihsel kaynaklar içindeki kullanımını, Orta Asya ve yakın çevresi özelinde inceledik.

Dünya coğrafyasında büyük bir alana yayılmış olan Türk Dili, birbirlerini mukayese ettiğimizde çeşitli fonetik ve ekleşme bilgisi özellikleri bakımından morfo-fonetik denkliklerle takip edebildiğimiz şive ve lehçeleri içine alan, cihet olarak Doğu, Batı ve Kuzey; kavmî olarak Karluk, Oğuz ve Kıpçak diye adlandırılan gruplardan oluşur. Türk dilinin kuzey şive grubu içerisinde Tatar ve Kazak Türkçeleri arasında bir geçiş Türkçesi özelliği gösteren Başkurt Türkçesi de Türk dilinin modern bir şivesi olarak tarihî gelişimini; halk şarkıları, destanlar, hikâyeler gibi halk edebiyatının sözlü ürünleriyle başlatmıştır. Destanlar, Başkurt sözlü geleneğinde kobayır, yır, irtek biçimlerinde adlandırılır. Türk destan geleneğinde karşılaşılan ifadeler, Başkurt destanlarında da benzer şekilde yer almaktadır. Bir dilin söz varlığının farklı açılardan ele alınması toplumların kültürel ve sosyolojik hayatlarını gözler önüne sermek bakımından tanıtıcı nitelikte olabilir. Türk milletinin edebiyat, folklor, sosyal ve ekonomik hayatının her aşamasında hayvanların, hayvan kültürünün ayrıcalıklı bir yeri olması; bu milletin yıllardır tabiatla iç içe yaşamasının doğurduğu zengin bir kültürün doğal neticesidir. Söz varlığı çalışmalarının millet hayatındaki tanıtıcı yönü gereği, bu çalışmada mitolojik destanlar, hayvan adları ve ilgili kelimeler bakımından ele alınacak, kelimeler kavram alanlarına göre tasnif edilip isim ve fiil başlıkları altında kullanım sıklıklarıyla birlikte gerektiğinde tarihten günümüze mukayese yöntemiyle değerlendirilecektir. Yer yer ilgili madde başı, Eski Türkçe ve Anadolu Ağızları içerisinde, varsa geçirdiği anlam değişmeleri ve fonetik değişimler bakımından da dikkatlere sunulacaktır. Bu sayede, uzun yıllardır doğa ile iç içe yaşamış Türk milletinin hayvancılık kültürünü destanlar bakımından da gözler önüne sermek amaçlanmaktadır.