Dissertations / Theses on the topic 'Filozofija'

Problem kritike u Hegelovoj filozofiji je izdvojen između drugih važnih tema njegove filozofije kao što je odnos konačnog mišljenja i apsoluta, problem početka u filozofiji, princip subjektivnosti, promena tradicionalnog razumevanja dijalektike i zadatka filozofskog mišljenja, odnos teorije i prakse itd. Egzegeza problema kritike pruža mogućnost uspostavljanja primerene perspektive tumačenja navedenih problema. Onako kako je eksplicitno, ali i implicitno postavljen u Hegelovoj filozofiji, problem kritike je misaoni motiv koji sam vodi eksplikaciji navedenih tema. Ukazivanje na kontinuitet i diskontinuitet u vezi sa problematizovanjem filozofske kritike omogućava procenu Hegelovog temeljnog stava o prirodi i zadatku filozofskog mišljenja uopšte. Ova dinamika obeležava i uslovljava sva misaona kretanja u njegovoj filozofiji.
Rad polazi od prikaza filozofskog poimanja suštine i funkcije kritike onako kako je to formulisano u Kantovoj filozofiji. Zatim, istražuju se podsticaji koji su doveli do temeljne transformacije pojma kritike kod Fihtea i Šelinga, što je u osnovi istraživanje izvora, pretpostavki i podsticaja za oblikovanje Hegelovog razumevanja kritike. Na tom putu stoji zadatak ispitivanja međusobne uslovljenosti Hegelovog shvatanja smisla i ciljeva filozofije i smisla i funkcije filozofske kritike. Ovaj zadatak je proveden detaljnim istraživanjem onih spisa koji pripadaju jenskom periodu Hegelovog filozofskog razvoja, ali i sadržaja i organizacione strukture Fenomenologije duha. Pri tome, temeljan interpretativni smer je pratio proces Hegelove transformacije kritike, koji je zasnovan na njegovim prigovorima protiv osnovnih namera Kantove Kritike čistog uma i stanovišta subjektivističke filozofije uopšte. Konkretna tekstualna analiza je, pre svega, utvrdila koji su negativni i pozitivni aspekti Hegelove kritike kao filozofske procedure. Zatim, odredila je način na koji se kritika odnosi spram pojmovnog para refleksije i spekulacije, te koje su granice asimilacije kritike u dijalektičku metodu. Konačno, prikazala u jednoj koherentnoj celini zadatke pred koje Hegel stavlja kritičko i filozofsko mišljenje u različitim filozofskim predmetnim područjima. Tako je kontinuitet problemskog statusa filozofske kritike potvrđen u kontekstu Hegelove filozofije prava i filozofije povesti.
Nevena Jevtić Problem kritike kod Hegela Ovo istraživanje kritike kao problema u Hegelovoj filozofiji doprinosi utvrđivanju epohalnog kulturnog značaja njegove filozofije uopšte, uspostavljanju integralne interpretativne perspektive pri rasvetljavanju njenog odnosa sa prethodnicima i ranim kritičarima, te dubljem povesnom razumevanju pozicije i izazova kritike u savremenoj filozofiji.

Predmet istraživanja predstavlja problem jedinstva Aristotelove prve filozofije. Pojmovnost koju Aristotel izgrađuje unutar istraživanja koja su naknadno objedinjena pod imenom Metafizika, određujuća je celokopan potonji razvoj filozofije. U pogledu na datu određenost razvoja povesti filozofije Aristotelovom Metafizikom, suočavanje sa onim što je sam Aristotel rekao, kao i sa čitavom tradicijom tumačenja Metafizike, pokazuje se kao problem od suštinskog značaja za samorefleksiju pripadnu filozofiji.
Početnu tačku istraživanja čini pitanje same mogućnosti razumevanja Aristotelove prve filozofije. U svrhu odgovora na dato pitanje istraživanje polazi od prostora vladajućih interpretacija jedinstva prve filozofije. Unutar datog interpretativnog prostora Aristotelova Metafizika pojavljuje se kao određena protivrečnošću svoja dva određenja, pretpostavljena vladajućim interpretacijama: reč je, naime, o protivrečnosti ontološkog (metaphysica generalis) i teološkog (metaphysica specialis) smisla Metafizike. Razvijajući imanentnu kritiku vladajućih interpretacija, tačnije interpretativnog onto-teološkog okvira, istraživanje dolazi do izgradnje vlastitog razumevanja prve filozifije kao dijalektičke arheologije. Dato razumevanje omogućava ne samo to da se Aristotelovoj misli ne nameće novovekovni konktest i smisao razlike ontologija-teologija, već i da se ona zahvati u svom povesno-filozofskom konktestu, odnosno u vezi sa predsokratovskom fizikom i dijalektikom poznog Platona.
U svrhu potvrde karaktera Aristotelove prve filozofije kao dijalektičke arheologije, istraživanje nastoji da se izbori za prikaz samog metoda Aristotelove prve filozofije. Smatramo ovo značajnim usled toga što Aristotel nigde nije neposredno reflektovao na način vlastitog postupanja u Metafizici i što se tek u pogledu na razumevanje načina mišljenja ovde preduzetih Aristotelovih istraživanja možemo izboriti za smisao njihovog jedinstva. Nakon rekonstrukcije Aristotelove endoksičko-dijalektičke i aporetičko-dijalektičke metode, istraživanje nastoji da smisao prve filozofije kao dijalektičke arheologije potvrdi kroz iscrpnu analizu Λ knjige Metafizike, kao jedinog mesta u pogledu na koje se može zadobiti smisao jedinstva prve filozofije.
U krajnjem, istraživanje pokazuje da se utvrđivanjem dijalektičko-arheološkog karaktera Aristotelove prve filozofije omogućava zahvatanje jedinstva prve filozofije, koje je onemogućeno vladajućim onto-teološkim horizontom razumevanja Metafizike.

U ovom radu nam je cilj da pokažemo kako savremena filozofija jezika, u svojim pojavnim oblicima kroz različite segmente disciplina poput hermeneutike, fenomenologije, poststrukturalizma kao dekonstrukcije i postmoderne teorije, kao i tzv. analitičke filozofije, otvara prilike za kristalisanje jednog krajnje potentnog metoda naracije. Operativna logika navedene priče o narativnom metodu je takva da se područje njene primene istovremeno događa na nivou narativa koje smo prepoznali kao konstitutivne i odlučujuće za sâmo uočavanje narativnog metoda – upravo pobrojane discipline za koje smatramo da najlakše pokazuju čistu narativnost svakog jezičkog izraza – a konsekventno tome i na nivou samog metoda naracije. Drugim rečima, navedeni metod ne podrazumeva i ne zahteva meta-poziciju, već načelno dovodi u pitanje samu validnost takve tačke. On mora insistirati na paralelnoj samoprimeni, upravo jer cilja na dalekosežnost i široku obuhvatnost svog implementiranja.
Jedna od osnovnih teza ovog rada je da se strujanja savremene filozofije jezika mogu najodlučnije približiti jeziku i pokazati ga u njegovom autentičnom obliku, naime, kao čisto mnoštvo (kontingentnih) priča. Kao vid tog razotkrivanja prepoznat je narativni metod. U čitavom polju filozofije jezika, implicitno, eksplicitno, ili pak samo fragmentarno, uviđa se moguće ishodište narativnog metoda – tačnije, otvaraju se prilike za ocrtavanje njegovih kontura. Uočavanje prisustva narativnog metoda, a ujedno i polja delovanja, pruža šansu da on bude povratno primenjen upravo na filozofiju jezika, koju smo apostrofirali kao polazišnu tačku. Ispostaviće se da to polazište nije ekskluzivno i jedino moguće, ali će se prikazati unutrašnji razlozi za takav pristup. Oni leže prvenstveno u uverenju da je pomenuti put najkonkretniji za što ispravnije profilisanje narativnog metoda. Smatramo da je to najpre ostvarivo kroz ukrštanje priče narativnog metoda i nešto šireg određenja područja (filozofije) jezika, koje se fundamentalno razumeva nikako drugačije do kao mnoštvo priča. Putem njih smo u stanju najjednostavnije da prodremo i dopustimo jeziku da na površinu izvede svojevrsnu metodologiju. Ukratko, iz oblasti filozofije jezika i njenog bliskog susedstva je najlakše uočiti kako jezik dopušta da se metod naracije oblikuje. Ta kretanja idu u svim pravcima: dinamika lateralnog, kružnog, horizontalnog ili vertikalnog hoda, u kombinaciji sa raznolikim poimanjima temporalno-prostornih struktura, omogućiće plodotvorniji odnos prema datim pripovestima. Svaki korak unazad se istovremeno može tumačiti i kao prodor, kojim se, pak, ne zahteva nužno
novus, ali se dopušta da se on iskristališe ako je to potrebno. Mi to prodiranje svakako možemo razumevati iz vizure naizgled obeščašćenog i ukaljanog termina progresa, ali više bez bojazni da tim gestom ostajemo zarobljeni unutar nekih od tradicionalnih rasprava i njihovih aporetika. Pokazaće se da je moguće napraviti odlučan iskorak u odnosu na te probleme, pritom ih ne ignorišući, već misleći i na njihovom tragu.
Rad će imati svoj epicentar, koji se raspršuje na početak i kraj, razliva svoj diskurzivni delokrug iz jedne, možemo slobodno reći neuhvatljive centralne mrlje, na skicirane delove. Ona bi trebalo da bude dovoljno potentna da pruži potpunu čitljivost tim odeljcima. O tačnoj lokaciji te centralne mrlje ne bi trebalo donositi preuranjene odluke.

Predmet istraživanja određen je kao poimanje slobode u filozofiji nemačkog idealizma. Osnovna pretpostavka izražena je u uverenju da filozofije Kanta, Fihtea, Šelinga i Hegela predstavljaju sisteme slobode. Razlaganje svakog od tih sistema u njihovoj kompleksnosti izloženo je sa stanovišta Hegelove koncepcije, odnosno, s pozicije koja u Hegelovoj filozofiji prepoznaje vrhunac i dovršenje filozofije nemačkog idealizma. To podrazumeva da se u Hegelovom sistemu slobode sintetišu i ukidaju (Aufhebung) sistemi slobode njegovih prethodnika. Hegelovo poimanje slobode može se razložiti u tri temeljne ravni: ontologičkoj, praktičkoj i filozofsko-povesnoj. Taj je interpretacijski ključ primenjen i na filozofije Kanta, Fihtea i Šelinga. Rezultat preduzetog istraživanja ogleda se u uvidu u nužnost misaonog razvoja pojma i problema slobode u okviru razmatranih filozofskih projekata. U prvom koraku se pokazuje da samorazumevanje filozofije kao filozofije slobode počinje s Kantovom tematizacijom primata praktičkog uma. Fihteova filozofija, s jedne strane, predstavlja dovršenje Kantove, dok – s druge strane – slobodu prepoznaje kao početak, a ne tek rezultat. U Šelingovoj filozofiji se aporetičnost Kant-Fihteovog zasnivanja slobode kreće ka složenom odnosu posredovanja slobode i nužnosti. Napokon, Hegelov sistem se pokazuje kao totalitet slobode, u kome je čitav kategorijalitet filozofije uopšte određen kao totalitet duha, što znači: slobode.

Istraživanje tematizuje Hegelovo kritiĉko vrednovanje ranoromantiĉarskog poimanja religije kao centralni aspekat Hegelove kritike romantiĉarskog duhovnog strujanja uopšte. Autor polazi od naĉina na koji Hegel određuje pojam filozofije religije. Saglasno tom pojmu, poimanje religije kod romantiĉara propituje se s obzirom na naĉin na koji su vodeći predstavnici tzv. jenske romantike (Šlajermaher, Šlegel, Novalis) pristupali pitanju o pojmu boga, problemu forme religijske svesti, pitanju o odnosu religije prema onome praktiĉkom i pitanju o odnosu religije prema umetnosti i filozofiji. Romantiĉarski pojam religije manifestovaće se pre svega kao programsko depotenciranje pitanja o pojmu boga i božjem postojanju, favorizacija formi neposrednosti svesti kao formi koje jesu autentiĉno religijske, razgraniĉenje religije od sfere ljudskog praksisa i nagovor na kreiranje nove religiije. Hegel ovakvom pojmu religije kritiĉki pristupa kao obliku duhovnosti koji je u ontološkom pogledu zasnovan Fihteovim filozofskim stanovištem. Kritika romantiĉarskog pojma religije kod Hegela biva konkretizovana kao kritika apsolutizacije formi neposrednosti religijske svesti, kao kritika promišljanja odnosa religije i drţave koje nije reflektovalo razliku onoga što jeste drţava i onoga što jeste građansko društvo i kao opozivanje mogućnosti da se moderna religioznost revitalizuje u liku romantiĉarske nove religije umetnosti.

Svest je u poslednje tri decenije postala predmetom multidisciplinarnih studija svesti (consciousness studies), što je aktualizovalo značaj konceptualne analize pojma svesti i problema koji se javljaju u različitim istraţivačkim pristupima svesti. Da li različite discipline (pa čak i različiti pristupi u okviru iste discipline) govore uopšte o istom predmetu? Na šta se, na primer, odnose savremene neurološke teorije svesti, kakav teorijski status ima koncept svesti u okviru funkcionalnih dijagrama kognitivne psihologije, o čemu govore psihoterapeuti kada naglašavaju značaj svesnosti u psihoterapijskom procesu ili značaj osvešćivanja nesvesnog, šta imaju u vidu fenomenolozi ili praktičari kontemplativnih tradicija kada se bave neposrednim iskustvom i na kraju, šta pod svešću podrazumevaju različite ontološke pozicije o odnosu duha i tela? Konceptualna analiza koja je sprovedena u ovom radu ima za cilj poboljšanje komunikacije izmeĎu disciplina i lokalizaciju teškoća koje stoje na putu interdisciplinarnim istraţivačkim projektima.Analitička filozofija duha (philosophy of mind) je u poslednje četiri decenije izoštrila i locirala problematiku svesti, te razvila novi konceptualni aparat i misaone eksperimente koji omogućavaju preciznije razumevanje ograničenja u pokušaju prirodnonaučne rekonstukcije pojma duha (mind), kakvu su poslednjih decenija, inače sa velikim uspehom, preduzele tzv. mind sciences (poput kognitivne psihologije, veštačke inteligencije, lingvistike, neuronauke) . U radu autorka pokazuje kako različiti savremeni filozofi ukazuju na distinkcije dva lica svesti i duha – Dţekendofovo razlikovanje računarskog duha (computational mind) i fenomenološkog duha (phenomenological mind), Blokovo razlikovanje A-svesti (access consciousness) i P-svesti (phenomenal consciousness) i Čalmersovo razlikovanje „lakog“ i „teškog“ problema svesti. Dok se, na primer, A-svest, odnosi na svest u smislu pristupačnosti, odnosno dostupnosti odreĎenog sadrţaja (mentalne reprezentacije) u kontroli govora, rezonovanja i akcije, P-svest (fenomenalna svest) odnosi se na činjenicu da svesna mentalna stanja poseduju doţivljajne, kvalitativne odlike, koje su dostupne direktno jedino iz subjektivne perspektive prvog lica. Za ovaj aspekat svesti je filozofija duha uvela tehnički termin qualia (lat. sing. quale) i on čini svest drugačijom od ostalih predmeta istraţivanja u dominantnoj objektivističkoj naučnoj paradigmi.U radu autorka diskutuje problem ontološkog statusa qualia, kao problem u formulaciji materijalističkih teorija duha (teza o identitetu, funkcionalističke i reprezentacionalističke teorije), kao i epistemološke probleme qualia – problem spoznajno privilegovanog poloţaja, argument nepotpunog znanja (Dţekson) i problem eksplanatornog jaza (Levajn) i njihove reperkusije za filozofiju nauke – problem odnosa metodologije prvog i trećeg lica, razumevanja i objašnjenja, duhovnonaučnog i prirodnonaučnog pristupa čoveku. Iz ovog ugla je u novom svetlu sagledano istorijsko smenjivanje paradigmi u glavnim tokovima akademske psihologije.Sve dosadašnje strategije eliminacije fenomenalne svesti iz psihološkog i filozofskog diskursa vode produbljavanju jaza izmeĎu sveta iskustva (Lebenswelt, Huserl) i prirodnonaučne slike sveta izgraĎene primenom objektivne metodologije. Psihoterapija je, naprotiv, disciplina koja predstavlja jednu od najvaţnijih spona izmeĎu disciplinovanog pristupa subjektivnom iskustvu i objektivnih naučnih činjenica. Zato je paţnja posvećena savremenom konstitusanju psihoterapije kao naučne discipline, kao i njenom pozicioniranju u odnosu na prirodnonaučnu i duhovnonaučnu paradigmu od osnivanja (Frojdovog osciliranja izmeĎu naklonosti prirodnonaučnom modelu i hermeneutičke prakse), preko niza novina i „dekonstrukcija“ prvobitnog modela kroz njenu istoriju, do savremenog trenda – neuropsihoterapije, koja poslednjih deset godina uvodi nova saznanja neuronauke u sagledavanje psihoterapijskog procesa i unapreĎenje postupaka. Analizirani su značaj i uloga koju različiti psihoterapijski pravci (klasična psihoanaliza, BT, KBT, uključujući i nove mindfulness pristupe, egzistencijalistički, humanistički i konstruktivistički pravci) pridaju svesti, svesnosti i osvešćivanju, te koje značenje ovi pojmovi imaju u svetlu distinkcija na koje je ukazala analiza filozofije duha – reprezentaciono tj. funkcionalno-kauzalno i fenomenalno. Pokazano je i kako se epistemološki problemi svesti koji su ranije opisani pojavljuju i rešavaju u psihoterapiji kao praktičnoj disciplini.Integracija fenomenalne svesti u sliku duha, te povezivanje prirodnonaučnih disciplina i disciplina koje se bave iskustvom i subjektivnošču mora da poĎe dalje od konceptualno-logičke analize na kojoj ostaje filozofija duha. Prvi korak na tom putu je razvoj metodologije prvog lica, koja omogućava opis mentalnih procesa i sadrţaja onako kako se oni manifestuju iz ugla svesnog subjekta. Stoga je najpre prikazano šest metoda prvog lica poreklom iz introspektivne psihologije, fenomenološke filozofije i budističke kontemplativne tradicije, a zatim sprovedena tematska kvalitativna analiza ovih metoda. Postupkom otvorenog kodiranja izdvojeno je deset dimenzija po kojima su uporeĎivane metode. Ovo eksplorativno istraţivanje omogućilo je precizniji uvid u meĎusobne srodnosti i razlike analiziranih metoda, u njihove moći i slabosti, te strategije unapreĎenja, kao i u mogućnosti saradnje sa metodama trećeg lica. Pokazali smo takoĎe da „pogled iznutra“ moţe da otkrije vaţne odlike svesti i duha koji ostaju netransparentni objektivnim metodama.
Consciousness has become the subject of multidisciplinary consciousness studies in last three decades which revived the importance of conceptual analysis of the concept of consciousness and problems that occur in a variety of research approaches to consciousness. Do different disciplines (and even different approaches within the same discipline) speak about the same subject at all? What are modern neurological theories of consciousness related to, for example, what is the theoretical status of the concept of consciousness within functional diagrams of cognitive psychology, what do psychotherapists talk about when they highlight importance of awareness in a psychotherapeutic process and importance of becoming aware of the unconscious, what do phenomenologists or practitioners of contemplative traditions have in mind when dealing with direct experience and, in the end, what do different ontological positions imply with the notion of consciousness in the relationship between mind and body? Conceptual analysis conducted in this paper aims to improve communication between disciplines and localize difficulties that stand in the way of interdisciplinary research projects.Analytic philosophy of mind has sharpened and located the problem of consciousness in last four decades, and has also developed a new conceptual apparatus and thought experiments that enable more accurate understanding of limits in an attempt of a natural science reconstruction of the concept of mind, which in recent decades, usually with large success, have been undertaken by so-called mind sciences (such as cognitive psychology, artificial intelligence, linguistics, neuroscience). In this thesis, the author shows how different contemporary philosophers suggest distinctions of two faces of consciousness and mind – Jackendoff’s distinction between computational mind and phenomenological mind, Block’s differentiation of A-consciousness (access consciousness) and P-consciousness (phenomenal consciousness) and Chalmers’ distinction between "easy" and "hard" problems of consciousness. While, for example, A-consciousness, refers to consciousness in terms of accessibility and availability of specific content (mental representations) in the control of speech, reasoning and actions, P-consciousness (phenomenal consciousness) refers to the fact that conscious mental states possess experiential, qualitative characteristics, which are directly available only from the subjective perspective of the first person. Philosophy of mind introduced a technical term qualia (lat. sing. quale) for this aspect of consciousness, and it makes consciousness different from other subjects of research in the dominant objectivist scientific paradigm.In this thesis, the author discusses the problem of the ontological status of qualia, as a problem in the formulation of the materialistic mind theories (the thesis of identity, functionalist and representational theories), as well as epistemological problems of qualia - the problem of privileged access, the argument of incomplete knowledge (Jackson) and the problem of the explanatory gap (Levine) and their repercussions on philosophy of science - the problem of the relationship between first and third-person methodologies, understanding and explanation, a human science and a natural science approach to man. The historical succession of paradigms in the mainstream academic psychology has been viewed from this angle.All previous strategies of eliminating phenomenal consciousness from psychological and philosophical discourse lead to deepening of the gap between the world of experience (Lebenswelt, Husserl) and the natural science picture of the world constructed by using an objective methodology. Psychotherapy, on the contrary, is a discipline that is one of the most important links between a disciplined approach to subjective experience and objective scientific facts. That is why attention has been paid to the contemporary constitution of psychotherapy as a scientific discipline, as well as its positioning in relation to a natural science and a human science paradigm since its establishment (Freudian oscillating between the affection to natural scientific model and hermeneutical practice), through a number of novelties and "deconstructions" of the original model through its history, to the modern trend – neuropsychotherapy which has introduced new findings of neuroscience in understanding psychotherapeutic processes and improvement of procedures in last ten years. We analyzed the importance and the role that different psychotherapeutic views (classical psychoanalysis, BT, CBT, including new mindfulness approaches, existentialist, humanistic and constructivist views) attach to consciousness, awareness, and raising awareness, as well as the meanings of these terms in the light of distinctions identified by the analysis of philosophy of mind - that is, representational, functional-causal, and phenomenal. It was shown how the epistemological problems of consciousness described above occur and get resolved in psychotherapy as a practical discipline.Integration of phenomenal consciousness into an image of the mind, and connection of natural science disciplines and disciplines which deal with experience and subjectivity has to go beyond a conceptual and logical analysis on which philosophy of mind remains. The first step on this road is development of a first-person methodology, which allows a description of mental processes and content as they are manifested from a perspective of a conscious subject. Therefore, the first things presented were six first-person methods originating from introspective psychology, phenomenological philosophy and Buddhist contemplative tradition, and then, a qualitative thematic analysis of the six methods was conducted. The process of open coding singled out ten dimensions by which methods were compared. This exploratory research has allowed for a more precise insight into mutual similarities and differences of the analyzed methods, into their powers and weaknesses, improvement strategies, as well as opportunities for cooperation with third-person methods. It has shown also that “a view from within" can reveal important features of consciousness and mind that remain non-transparent to objective methods.

Rusoove i Marksove refleksije o vlasništvu nisu jednoznačne, mnogostruki su problemi koje filozofsko mišljenje ovog pojma otvara. Usredsređenje ovog teksta je na konceptualizaciji vlasništva u konjunkciji sa problemima individualizma, idejom jednakosti, problematizacijom luksuza, analizom načina proizvodnje, fenomenom otuđenja i diferenciranjem različitih formi privatnog i kolektivnog vlasništva. Rad je nastojao da pokaže bitna mesta presecanja i približavanja Rusoovih i Marksovih promišljanja problema vlasništva, ali i njihova udaljavanja. Analiza je kao strukturalni okvir za promišljanje problema vlasništva postavila istorijsko razlikovanje agrarno-kapitalističkog, apsolutističkog i industrijsko-kapitalističkog horizonta, spram kojih je moguće pokazati zašto su se i Rusoova i Marksova tematizacija vlasništva pojavile kao radikalno kritičke. Ipak, Rusoova konceptualizacija vlasništva se provodi iz ravni kritike nejednakosti, što čini i njeno ograničenje s obzirom na povezivanje ideje jednakosti sa staleškim sistemom dominacije i potčinjavanja, dok se Marksova analiza problema vlasništva provodi iz ravni kritike političke ekonomije, čime je omogućena klasna analiza i radikalna kritika postojećeg klasnog društvenog raslojavanja.

U radu nastojimo da pokažemo da Hegelovi pojmovi spekulativne logike, povesti i objektivnog duha omogućuju da se u potpunosti shvati Aristotelov pojam praktičkog i njegovo razvijanje. Aristotelova praktčka filozofija bivstvo praktičkog dovodi do pojma=logosa, te vladajući pojam=logos praktičkih stvari, koji nije izvan onog alogičkog=žudnje, omogućuje delatnost=energeiju praktičkog. Pojam=logos praktičkog u Aristotela stoga nema teorijski i retrospektivni karakter u samom praktičkom kako to izvodi hermeneutička filozofija, već upravo jeste suština praktičkog odnošenja koju izlaže i ističe Aristotelova praktička filozofija. Spekulativni pojam onog praktičnog je tačka jedinstva Aristotelove i Hegelove filozofije. Hegel u pojmu političke=unutrašnje države kao običajnosnog organizma prevladava uz očuvanje Aristotelov logos entelehije polisa=pojam dejstvenosti grada-države. Razlika Aristotelove i Hegelove filozofije o praktičkom je povesna, sistemska i logička. Povesna razlika leži u Hegelovom situiranju modernog principa subjektivnosti kao prava posebnosti subjekta na zadovoljenje u pojam građanskog društva sistema filozofije prava, te u sledstvenom specifičnom podruštvljenju kako privatne sfere tako i sfere države. Logička razlika leži u Hegelovom određenju ideje praktičkog saznanja=ideje objektivnog duha i apsolutne ideje u sistemu spekulativne logike.
In the paper we are trying to show that Hegel's concepts of speculative logic, history and objective spirit are enabling us to fully understand Aristotle's concept of practical and its development. Aristotle’s practical philosophy brings the being of practical down to the concept=logos, and the ruling concept=logos, that is not beyond the a-logical=desire, enables the effectiveness=energy of the practical. Therefore, with Aristotle, the concept=logos of practical does not have a historical and retrospective nature in the practical itself the way hermeneutic philosophy derives it, but it is the very essence of the practical relation proposed and accented by Aristotle’s philosophy of practical.Speculative concept of the practical is the point of unity between Aristotle’s and Hegel’s philosophy. Hegel, in the concept of political=inner state as ethical life overrules with retention Aristotle’s logos of polis entelechy=concept of the effectiveness of the city-state. The difference between Aristotle’s and Hegel’s philosophy on practical is historical, systematic and logical. The historical difference is in Hegel’s placement of modern principle of subjectivity as the right of one’s individuality to satisfaction into the concept of civil system of the philosophy of right, and in the specific consequential socialization as both a private affair and a state one. Logical difference is in the Hegel’s specification of the idea of practical cognition=idea of the objective spirit and an absolute idea in the system of speculative logic.

U disertaciji se pokazuje na koji način moderni režim čulnosti učestvuje u konstituisanju modernog evropskog pesništva i kako ono kao odgovor na njegove propozicije, sebi svojstvenim strategijama, uspostavlja alternativne režime, pretendujući da izvrši preraspodelu čulnosti. Istraživanje se koncentriše na poeziju T. S. Eliota, Georga Trakla i Miloša Crnjanskog, kao nomoteta modernizma u njihovim nacionalnim književnostima.
Polazište ove disertacije je shvatanje prema kome ljudska čulnost nije uslovljena samo fiziološkim procesima, već je, takođe, oposredovana kulturnim konstruktima, formiranim u na određenom mestu i u određenom vremenu, čime se čulnost razumeva kao istorijski i kulturno proizveden način spoznaje i razumevanja. Kao obrazloženje ovog stava u radu se daje rekonstrukcija istorijskog kretanja mišljenja o čulnosti, od Kanta i Baumgartena, preko Šilera, Fihtea i Novalisa, do Hegela, Marksa i Ničea. Teorijsko težište rada je, međutim, mišljenje savremenog francuskog filozofa Žaka Ransijera. On pokazuje kako je čulnost organizovana u određene strukture, koje su objedinjene u onome što on naziva režimom čulnosti, kao sistemom očiglednih činjenica čulnog opažanja koje istovremeno ukazuju na postojanje nečega
zajedničkog, ali i na podelu koja određuje delove i pozicije unutar zajednice, kao i način na koji individue učestvuju u ovoj podeli. Odnos između režima čulnosti i književnosti zavisi je od njenog institucionalnog mesta u datoj zajednici, a Ransijer u ovom smislu prepoznaje tri velike konfiguracije: etiči režim slika, reprezentativni režim i estetski režim. Budući da je naše istraživanje istorijski locirano u periodu modernosti, za njega će biti presudan estetski režim u kome se forme opažanja stvarnosti i forme umetničkog stvaranja poklapaju, što znači da književnost može da se razume kao estetska praksa (stgrč. aisthesis, čulno opažanje, praxis, delatnost sobodnih ljudi). Ovo joj omogućava da interveniše u režimu čulnosti, odnosno da vrši preraspodelu onoga što je vidljivo i izrecivo.
Da bi se pokazalo kako se ova intervencija odigrava, potrebno je izložiti središnje mehanizme režima čulnosti u kome se moderno pesništvo javlja, što činimo tako što posežemo za analizama modernih istoričara čulnosti (Jute, Hiršfelder, Smit, Klasen, Hauz, Brodel, Korben, Onfre itd). Njihovi uvidi omogućavaju nam da skiciramo stanje u domenima vida, sluha, mirisa, ukusa i dodira, koji su pozornica na kojima se odigrava data estetska praksa.
Središnji deo rada je analiza poezije Eliota, Trakla i Crnjanskog, odnosno načina na koji ovi pesnici teže da, kao odgovor na iskustvo fragmentacije i kompromitovanja transcendencije, prateći pesničku misao formiranu sa romatizmom i simbolizmom, prevaziđu okvire modernog režima čulnosti i pronađu osnov novog režima. Svaki od pesnika, uprkos konsenzusa oko poetičkih pretpostavki, nudi različit odgovor na ovaj probem, budući da na različit način konstruiše figuru modernog čoveka i sliku stvarnosti u kojoj se on našao. U modernoj stvarnosti oni vide gubljenje identiteta subjekta, prouzrokovanu ili nedostatkom svesti o sopstvenoj natčulnoj suštini ili nedostatkom dobre zajednice posredstvom koje se uspostavlja njegova stabilnost. Eliot kritikuje i odbacuje modernog čoveka jer se u potpunosti okrenuo materijalnoj stvarnosti, Trakl ga pokazuje u njegovoj neprestanoj oscilaciji između žrtve i zločinca, dok ga Crnjanski vidi kao pripadnika populacije
prema kojoj je režim počinio neiskupivu nepravdu. Kao alternativu i mogućnost iskupljenja ovi pesnici nude različite odgovore, od zajednice vernika okupljenih oko išekivanja natčulnog (Eliot), preko ruralnih fiturgijskih zajednice koje bi čuvale dinamičku granicu sa divljinom i spoljašnjošću (Trakl), do simulakruma nacionalne zajednice koja bi bila garant smisla i ovozemaljske radosti pojedinca (Crnjanski). U disertaciji se, konačno, nudi i osvrt na ambivalentne efekte njihovog pesništva u zajednicama u kojima se ono javilo.

Postmodernizm czyni prawomocność dyskursu poprzez wagę zadawania pytań. Usuwa zarzuty z perspektywy paradygmatu nowożytnej naukowości, które przyjmują formy: „skąd to wiemy?” i na ile to prawomocne itp. Postmodernizm określa takie zarzuty tym, że są zasadne, ale w innym układzie odniesienia, na użytek innego słownika, dlatego w danym dyskursie są nieistotne. Postmodernizm jest po stronie potencjalności pytania i pilnuje tego, by ta potencjalność była realizowana w późniejszej refleksji. Jest przy tym świadomy partykularnego oglądu rzeczy, brakiem bezstronności.

Predmet istraživanja određen je kao pojam vremena u Bergsonovoj i Huserlovoj filozofiji. Polazna tačka je tvrdnja prema kojoj se filozofije temporalnosti kolebaju između strategija atemporalizacije i redukcije vremenitosti na nešto unutarvremensko. Ta aporetična logika se rekonstruiše u Bergsonovim delima, sa posebnim osvrtom na Ogled o neposrednim činjenicama svesti, Materiju i pamćenje, Stvaralačku evoluciju, Trajanje i simultanost i Dva izvora morala i religije, odnosno u Huserlovim delima, naročito u Predavanjima o fenomenologiji unutrašnje vremenske svesti, Bernau manuskriptima i C-manuskriptima. Ovaj rad se fokusira na glavne konceptualne dileme i teškoće, ne zanemarujući pritom komparativnu perspektivu, odnosno istorijsko-filološku analizu o razvoju pojedinih termina. U kontekstu Bergsonove filozofije se posebna pažnja posvećuje problemu kvalitativnog mnoštva, neposrednosti apsoluta, pojmu kretanja i prostora, kritici simbolizacije, odnosno Kantovoj filozofiji. Zatim se analiziraju različite dimenzije trajanja, naime, sadašnjost kao pragmatična aktuelnost, virtuelna prošlost po sebi i nepredvidiva, kreativna budućnost. Bergsonova filozofija trajanja je ujedno predstavljena i kao filozofija života, odnosno kao kritika teorije relativnosti. Na kraju se prikazuju Hajdegerove i Romanove – u velikoj meri jednostrane i neopravdane – kritike na račun Bergsonovog shvatanja temporalnosti, kao i etičke, religijske i društvene posledice pojma tranjanja. Naredno poglavlje se fokusira na Huserlovu filozofiju vremena, imajući u vidu specifičnosti fenomenološke pojmovne strategije, te način na koji ona tematizuje razliku između konstitutivnih slojeva i konstituisanih sadržaja vremenitosti. Zatim se pomenuta razlika interpretira kao razmak između prautiska, retencionalnosti i protencionalnosti kao struktuirajuće funkcije i kao temporalizovane datosti. Rad se usredsređuje i na Huserlovu kritiku Brentanove teorije vremena, na problem objektivnog vremena i prostornosti, zatim na teškoću sheme zahvatanja i sadržaja zahvata. Apsolutna vremenitost, metafore toka i strujanja, odnosno dilema osadašnjenja se analiziraju ne gubeći iz vida Huserlovu samokritiku i način na koji je revidirao svoje stavove. Na kraju, Merlo-Ponti, Anri, Frank i Levinas su izdvojeni kao interpretatori Huserlove fenomenologije vremena čije kritike mogu biti plodne i u pogledu savremene filozofije vremena, ali koje nose sa sobom opasnost redukcije vremenitosti na nešto unutarvremensko.

The dissertation tries to find a philosophy for Europe that could help to re-think European identity outside unsatisfactory alternative of political universalism and particularism. In the times of the so-called “postmodern condition”, when every kind of political universalism is criticized for its hidden particularity, incompatibility for difference and arbitrary normativity, universalist politics is in retreat. It is especially clear in case of European universalism because of its latent eurocentrism and its responsibility for historical crimes and social injustices which have been done in the name of Europe and its universalizing missions. But some kind of universalism is necessary if we want to keep a promise of political emancipation alive. Such universalism is urgently needed in times of Europe’s disintegration into hostile particularities of nation, religion or race and in the context of Europe’s inhospitality towards its outside (refugees, immigrants, post-colonial world). To find a new kind of universalism which could be more inclusive towards difference, more fluid or nomadic – and a stable and convincing at the same time– it is crucial to reconcile unity with alterity. The dissertation brings poststructuralist political philosophy to fulfill this difficult theoretical task. Poststructuralist political philosophers are critical of universalist authors’ inability to get rid of crypto-particularism and of particularist rejection of any kind of universalism and naïve affirmation of differences and micro-identities to the same extent. Poststructuralism which originated in the 1960s and 1970s, mostly in France, as a reaction to the crisis of structuralism (its essentialism), and which is associated with thinkers like Jacques Lacan, Jacques Derrida, Gilles Deleuze, Michel Foucault, Louis Althusser or Roland Barthes, was developed and integrated into political philosophy thanks to many notable contemporary authors like Ernesto Laclau, Chantal Mouffe, Judith Butler, Slavoj Žižek, Giorgio Agamben, Alain Badiou, Antonio Negri, Michael Hardt, Étienne Balibar or Jacques Rancière. Their programmatic anti-essentialism or anti-foundationalism makes them important critics of any kind of particularism – open or hidden in the form of universalism. The dissertation presents their theories and uses them in re-conceptualization of European identity which – instead of being universalist or particularist – is thought here as pluriversal. Thus if the political role of universalism is to transcendent any narrow horizon of particular, then poststructuralism tries to go one step further and transcendent universalism’s particularity. The dissertation is divided into three parts. In part I – called “Border” – it proposes poststructuralist theoretization of the notion of border and transgression. It is motivated, first, by the need to re-think European universalism (or pluriversalism) as the idea of transgression of transgression. Secondly, it can help to understand why it is so hard for Europe to act as an non-identity open for nomadic subjects (like refugees or immigrants) and how Europe could re-invent itself to be more hospitable and inclusive political entity. Bringing together authors working in the area of migration and border studies, who are inspired by poststructuralist thinkers (Derrida, Foucault, Deleuze, Guattari, Agamben, Balibar, Rancière, Negri and Hardt), part I presents new theories of borders and transgression: biopolitics of migration (Nick Vaughan-Williams), kinopolitics (Thomas Nail) or autonomy of migration (Sandro Mezzadra and Brett Neilson). All of them try to theorize Europe beyond universalism and particularism, inside and outside or identity and difference. Part II – named “Europe’ – exercises studies of idea of Europe to show that European identity has always been thought as universalist and transgressing ideal. But even if Europe – according to its main thinkers and ideologues, mythologies and etymologies, spatial and visual manifestations – was predestined to overthrow its internal and external borders, it was re-constituting it in a new form. Trying to overcome the dialectics of universality and particularity, the dissertation brings two poststructuralist strategies to do so. The first one – presented in the chapter I, called “To transgress transgression. From sedentary to nomadic geophilosophy of Europe” – is an attempt to treat Europe as a nomadic identity, which wanders from between non-identities and blurs its borders. Inspired mostly by Deleuze’s and Guattari’s nomadology, the chapter refers to contemporary philosophers like Rosi Braidotti, Denis Guénoun, Massimo Cacciari, Franco Cassano or Roberto M. Dainotto, who try to re-think European identity in order to travel beyond the inside/outside hierarchical division. The second chapter – called “From Europe of functionaries to Europe of specters and afterimages. Hospitable universalism” – concentrates on phenomenological and post-phenomenological tradition of thinking on European universalism, starting with Edmund Husserl, Martin Heidegger and Jan Patočka. In the conclusion, chapter two shows that all ideas, with which European universalism could become pluriversal and which had already been present in these thinkers’ works, are successfully used by Derrida and his follower, Jean-Luc Nancy. Their proposal to treat Europe as non-difference with itself, which is always dependent on its alterity, shows that universal, while impossible for realization, is necessary for Europe’s survival. Part III – called “Universalism” – is devoted to four most important debates on political universalism that have been conducted in contemporary poststructuralist political philosophy. Heirs of Lacan, Derrida, Deleuze or Foucault tried to retain universalism in the face of particularist critique, popularity of identity politics or the so-called “end of great narratives” (modernity, progress, socialism, humanity), on which universalism was heavily dependent. Part III discusses four debates – first one on contingency, hegemony and universality (among Butler, Laclau and Žižek), second one on Christian universalism of Saint Paul (Badiou, Žižek, Agamben), third one on relations between capitalism and universalism (Immanuel Wallerstein and Balibar), and fourth – and the final one – on European universalization in post-colonial world (the dispute between Vivek Chibber and Subaltern Studies group). Every debate delivers important conclusions on the possibilities for European universalism to come. In Conclusion of the dissertation all parts are summarized and poststructuralist political philosophy is presented as a useful theoretical perspective to transgress alternative between European universalism and particularism. But it is argued that poststructuralists – contrary to common view – shouldn’t be seen as agents of affirmative, one-sided philosophy of difference, hybridity, alterity or non-identity. Although they clearly sympathize with such a perspective, at the same time they are well aware that it is far from reality and its realization brings many obstacles and countertendencies. So their philosophy is not eschatological in any way. Thanks to latest developments in poststructuralism, which are clearly political and concentrated on the social injustices and inequalities, critiques of capitalist globalization or prospects for new anti-systemic social movements, poststructuralist theories could help us to generate pluriversal Europe from the bottom up.

This thesis offers in introduction into ontology in philosophy and informatics. In philosophy, ontology is the study of the most general features of reality. In the field of Informatics the term ontology is starting to be used more often and numerous "ontological approaches" have been proposed recently. In the chapter about ontology in philosophy the meaning is explained on the background of history of philosophy. There generally three meanings of ontology: as a theoretical discipline, as a theory about the structure of reality and as a concrete artefact. It is argued that every science needs a sound ontological base and that the need for ontology increases in times of scientific discovery. The aim of the chapter about ontology in informatics is to show the need and application possibilities for an ontological approach in conceptual modelling, domain engineering and in the area of semantic web. In the end there is a discussion of the terminological confusion about ontology in informatics.

The topic of this diploma thesis is „Philosophy of improving quality in marketing“. The aim of the thesis is new concept of customer’s satifaction evaluation in the company Pekárny a cukrárny Náchod, a.s, analyse of actual situation of customer’s satifaction evaluation in the company, suggestions for it’s improvement and creation of new questionary for monitoring customer’s satifaction in the company.

Praca składa się zasadniczo z dwóch części: hermeneutycznej i „Wittgensteinowskiej”. W części pierwszej przedstawiam podstawowe pojęcia filozofii hermeneutycznej, wywodząc je z poszczególnych stanowisk filozoficznych. Prezentacja tych pojęć wymagała przedstawienia pewnych elementów stanowisk hermeneutycznych i kontekstu historycznego, dlatego też część ta jest stosunkowo obszerna i można ją potraktować jako rozwinięcie paradygmatu filozofii hermeneutycznej, który został z kolei przedstawiony we „Wprowadzeniu”. W rozdziale pierwszym części pierwszej rozpatruję pojęcie rozumienia, które jest kluczowym i najważniejszym pojęciem dla całej tradycji hermeneutycznej. Nabiera ono szczególnego charakteru w filozofii Heideggera, stając się kategorią ontologiczną i - choć on sam nie rozwinął właściwej filozofii hermeneutycznej - jako takie wywiera znaczący wpływ na ten kierunek filozoficzny. Dlatego też w rozdziale tym znajdujemy dość szczegółowe omówienie tego pojęcia zarówno u wspomnianego Heideggera, ale też u jego następców: Gadamera i Ricoeura. Wyróżnione zostają tu podstawowe rysy „rozumienia” takie jak: dziejowość, prymat względem interpretacji, podkreślenie apriorycznego charakteru rozumienia poprzez związek tego pojęcia zarówno z ideą transcendentalizmu, jak i z Gadamerowskim pojęciem przesądu. Wiele do zrozumienia „rozumienia” wnosi także porównanie go z fenomenem gry, które to pojęcie - jak zobaczymy - okaże się elementem wspólnym i dla Gadamera, i dla Wittgensteina. Kolejny, drugi rozdział, traktuje o nadrzędnej roli języka w hermeneutyce. Nie będzie przesadą stwierdzenie, że filozofia hermeneutyczna jest tak samo filozofią rozumienia jak i filozofią języka właśnie. Podstawowym zagadnieniem, które zostaje tu omówione jest z jednej strony krytyka pozytywistycznego i naukowego podejścia do języka, które z perspektywy hermeneutycznej jest ograniczone, z drugiej, pokreślenie związku języka z życiem i kontekstem społecznym. Okazuje się, że język to nie tylko odseparowany od życia system znaków, ponieważ realizuje się on przede wszystkim jako mowa i dyskurs. W szczególności spełnia funkcję warunków możliwości poznania. Z fenomenem języka wiąże się też swoista metoda hermeneutycznego filozofowania, jest nią bowiem opis świata pojętego niejako przedmiot, lecz jako tekst. Filozofia hermeneutyczna nie jest również wolna od problemu podmiotu, co ukazuje rozdział trzeci. Jak wiadomo, jest to zagadnienie stale obecne w tradycji filozoficznej, zwłaszcza nowożytnej, jednak następcy Heideggera i on sam rozstrzygają kwestię podmiotu bardzo krytycznie. W szczególności zostaje podważone Kartezjańskie pojęcie podmiotu, jako ego cogito, podstawy wszelkiego poznania i odizolowanej od świata monady. U Heideggera człowiek staje się bytem pierwotnie powiązanym z tym, co go otacza, wtórnie dopiero stając się podmiotem. Gadamer natomiast widzi człowieka nie jako odizolowaną od świata jednostkę, lecz jako integralną część tradycji, jako jej uczestnika a perspektywę realizacji podmiotowości widzi w sferze praxis. W ostatnim podrozdziale rozpoznajemy, że filozofia hermeneutyczna jest także demistyfikująca. Ricoeur proponuje proces demistyfikacji Kartezjańskiego ego cogito po to, aby na tej drodze interpretacji dojść do - można powiedzieć - podmiotowości autentycznej, niezakłamanej. Rozdział czwarty, zamykający tę cześć pracy, przedstawia filozofię hermeneutyczną jako działalność swoiście terapeutyczną. Ma to oznaczać zerwanie tej filozofii w pewnym paradygmatem, zgodnie z którym filozofia formułuje prawdziwe twierdzenia o rzeczywistości, odkrywa prawa przyrody lub sprowadza się do metodologii nauk. Jest ona raczej działalnością, której celem jest wniesienie oświecenia do naszego życia, samopoznanie a także, sensie negatywnym, wydobycie się z iluzji, w których tkwimy na skutek błędnego podejścia do kwestii poznania. Część „Wittgensteinowska” pracy jest, w odróżnieniu od części pierwszej, bardziej analityczna niż opisowa. Analizuję w niej podstawowe pojęcia „późnej” filozofii austriackiego filozofa. Sformułowanie „późna filozofia Wittgensteina” dotyczy poglądów Wittgensteina, które zaczęły się kształtować od roku 1929, przy czym lata od 1929 do 1933 to tzw. okres przejściowy, w którym zaczął on na nowo analizować niektóre pojęcia Traktatu dostrzegając jednocześnie potrzebę ich przeformułowania. W okresie tym, ogólnie mówiąc, wątki wczesnej filozofii przeplatają się z tymi, które w pełni zaistnieją dopiero w pismach z roku 1933, kiedy to Wittgenstein podyktował swoim studentom tzw. Niebieski zeszyt, tekst oferujący już pojęcia charakterystyczne dla jego „późnej” filozofii. Dlatego też w niniejszej pracy sformułowania: „późna filozofia Wittgensteina” i „późne teksty Wittgensteina” odnoszą się do tekstów napisanych przez samego Wittgensteina lub podyktowane przez niego, począwszy od roku 1929. „Późna” filozofia Wittgensteina, podobnie jak ta „wczesna”, z okresu Traktatu, to filozofia języka i nie sposób analizować jej podstawowych pojęć bez uwzględnienia właśnie językowości. Dlatego też, inaczej niż w części pierwszej, część drugą zaczynam od rozdziału o języku. Dla Wittgensteina wszelkie problemy filozoficzne były problemami natury językowej i tak właśnie były przez niego rozpatrywane. W rozdziale tym wskazuję na to, że austriacki filozof, podobnie jak przedstawiciele filozofii hermeneutycznej, w swej „późnej” filozofii rozpatruje język w ścisłym powiązaniu z życiem potocznym, na co wskazuje analiza takich pojęć jak: gry językowe, formy życia, przegląd (Ubersicht), a jednocześnie podważa, krytykowane także przez hermeneutów, empirystyczne i pozytywistyczne podejście do języka. Wittgenstein, podobnie jak hermeneuci, opiera swe dociekania nie na analizie czy wyjaśnianiu, lecz na opisie zjawisk i faktów językowych. Nie formułuje twierdzeń, lecz ogranicza się do zestawiania ze sobą różnych gier językowych, pokazując, w jaki sposób powstają filozoficzne problemy. Filozofia przestaje być kwestią odkrywania, lecz staje się działalnością opisującą, a poszukiwanie prawdy zastaje zastąpione poszukiwaniem sensu. I dla Wittgensteina, i dla hermeneutów problemy filozofii to problemy pojęciowe. Kolejnym rozdział poświęcony jest kwestii rozumienia, która dla Wittgensteina była niezwykle istotna i której poświęcił wiele swoich uwag. Przede wszystkim analizie zostaje poddana kwestia, czy rozumienie jest tylko jedną z wielu gier językowych. Okazuje się, że, jest to fenomen o bardziej ogólnym charakterze. Nie jest zjawiskiem czysto psychologicznym, ma raczej charakter potencjalny niż aktualny, ściśle związany z naszą praktyką życia. Rozumienie jest na tyle podstawowe i uniwersalne, że leży u podłoża wszelkiego naszego doświadczenia. Pojęcie to jest związane z innym, bardzo istotnym dla autora Dociekań pojęciem, czyli z formami życia, będącymi kresem wszelkich uzasadnień. Istotnym wnioskiem, jaki wysuwam w tym rozdziale jest to, że pojęciu rozumienia przypisuje Wittgenstein bardzo podobne cechy, jakimi odznacza się to pojęcie u Heideggera i Gadamera: ma charakter bardziej pierwotny niż podmiotowość, jest dziejowe, związane z językiem a także z działaniem w sferze życia potocznego. Podrozdział: Rozumienie a interpretacja wskazuje natomiast, że nie tylko u Heideggera i Gadamera, lecz również w Dociekaniach rozumienie jest bardzie fundamentalne względem interpretacji. Dowodzi tego analiza fragmentów zawierających zagadnienia: „postępowania zgodnego z regułą” oraz „widzenia jako”. Trzeci rozdział tej części pracy ukazuje problem podmiotu, który w efekcie we wszystkich analizowanych tu koncepcjach okazuje się być krytyką Kartezjańskiego pojęcia podmiotu. Wittgenstein podważa ideę cogito jako zamkniętej monady, dowodząc, że podmiot jest tylko konstruktem językowym, tzn. nie czymś, co jest źródłem sensu i języka, lecz czymś, co jest rezultatem użycia języka. Ukazuje to analiza takich zwrotów, jak: ból, doznania, bodziec. Nie inaczej jest z pojęciem ja. Dowodem na niemożliwość pojęciowego określenia ja jest krytyka introspekcji, którą Wittgenstein przeprowadza, wskazując - znowu zgodnie z duchem hermeneutyki - że źródłem informacji o nas samych i o naszej tożsamości są inni oraz intersubiektywna przestrzeń języka. Podkreślam także zbieżność wniosków płynących z Wittgensteinowskich dociekań z Ricoeurowską koncepcją „Sobości”, której sednem jest to, że ostatecznym określeniem tożsamości osoby jest praktyka życia, narracja życia. Ostatni rozdział poświęcony jest aspektowi terapeutycznemu filozofii Wittgensteina; aspektowi często podkreślanemu przez znawców tej filozofii. Wynika on z samej idei filozofii Dociekań, jako działalności demistyfikującej oraz wykazującej pozorność większości pytań tradycyjnej metafizyki. Filozofia zatem jest możliwa tylko jako przegląd gramatyki języka a jej celem nie jest odkrywanie i rozwiązywanie problemów, lecz ukazanie, że same problemy są pozorne. Cel filozoficznej terapii, jaką proponuje Wittgenstein, to przemiana nas samych, zmiana nastawienia filozofującego podmiotu. W tej części pracy podkreślam także fakt, że taka terapia nie dotyczy jedynie akademickiej filozofii, ale całego naszego myślenia, którego podłożem są przecież utrwalone w naszej kulturowej pamięci pojęcia, wyobrażenia i sposoby przedstawiania rzeczywistości. Wittgenstein dowodzi w ten sposób, podobnie jak Gadamer, że problemy filozofii są zakorzenione w naszym języku potocznym, w utrwalonych historycznie pojęciach. Rozdział ten kończy się refleksją, iż omawiane w tej pracy koncepcje, choć zaczynają od języka i poświęcają mu wiele miejsca, zmierzają ostatecznie do wniosków właśnie terapeutycznych i etycznych. Celem jest wszak przemiana człowieka i wydobycie go z iluzji, z sytuacji niejasności. Na koniec pragnę podkreślić, że praca ta nie ma dowieść, iż Wittgenstein był w rzeczywistości filozofem hermeneutycznym. Z pewnością filozof ten znał pojęcie filozofii hermeneutycznej i fakt, że nigdzie do tego pojęcia nie nawiązuje, nie jest przypadkiem lub jakimś z jego strony niedopatrzeniem. Należy raczej na poniższą pracę spojrzeć, jak na Wittgensteinowski „szkic plenerowy”, swoistą plątaninę uliczek i dróg, które - choć w różny sposób - często prowadzą do tych samych miejsc.

Założeniem tej pracy jest przedstawienie dwóch nurtów argumentacji lub raczej preferencji w etyce oraz wyeksponowanie konsekwencji, jakie one niosą dla samego człowieka, wynikających z jego stosunku do wartości, które określone zostały mianem wartości życia. Pierwszym z nich jest nurt racjonalny, zgodny z tendencją cywilizacji współczesnej, odwołujący się do autorytetu rozumu, stanowiący jednocześnie filar cywilizacji utylitarnej obejmującej współczesne państwa demokratyczne. Drugi natomiast można umownie określić jako nurt emocjonalny, odwołujący się do uczucia jako sfery niejako powołanej do tego, by w ramach rozstrzygnięć moralnych utrzymywać przysługujące dla tego obszaru pierwszeństwo racji uczuć. Zadaniem moim będzie przedstawienie argumentów (na podstawie studiów dorobku filozoficznego wybranych przedstawicieli tej dyscypliny) podkreślających błąd współczesnej cywilizacji, polegający na próbie zastąpienia uczucia myśleniem lub co najmniej zepchnięcia sfery uczuć do roli absolutnie marginalnej.

Niniejsza rozprawa rozpatruje problem aktualności eutyfroniki w trzech rozdziałach. Przedmiotem pierwszego rozdziału są analizy z zakresu metodologii wykorzystywanej w pracy jak również prezentacja głównych założeń eutyfroniki w perspektywie jej aktualności. W pierwszej części przedstawiono także podstawowe pojęcia z zakresu omawianej koncepcji, poszerzając płaszczyznę rozważań o model strukturalny eutyfroniki. W rozdziale tym uwzględniono elementy historycznego rozwoju techniki jak również przeanalizowano takie pojęcia jak: tymiczno-froniczna strona człowieka i cywilizacji, etyka prostomyślności, poręczenie moralne, adaptacja człowieka do cywilizacji, recentywistyczne ujęcie aktualności. W drugim rozdziale dokonano zestawienia eutyfroniki wraz z różnorodnymi typami filozofii techniki. Odwołano się w nim do dzieł A. Tofflera, J. Fourasriego oraz L. Mumforda, gdyż koncepcja eutyfroniki systematycznie nawiązuje do rozważań tychże filozofów. Drugą część pracy rozszerzono także o myślicieli takich jak F. Fukuyama oraz M. Kaku w celu uściślenia badań nad koncepcją eutyfroniki w aspekcie współczesnej refleksji naukowej. Celem rozdziału jest ujęcie perspektywiczne eutyfroniki w odwołaniu do aktualnych zagadnień filozofii techniki. Przedmiotem trzeciego rozdziału jest szczegółowa analiza aktualności eutyfroniki przy szczególnym uwzględnieniu metodologii diagnostycznej, prognostycznej i aktualizacyjnej w kontekście rozważań nad etyką prostomyślności. W rozdziale tym podjęto się próby rozstrzygnięcia hipotezy, w myśl której eutyfronika jest aktualną koncepcją filozoficzną. Rozważania te zostały ponadto rozszerzone o hipotezy dodatkowe, głoszące, iż koncepcja eutyfroniki jest ważna dla współczesnej cywilizacji techniki, jak również, że eutyfronika powinna być nadal rozwijana wobec permanentnego rozwoju cywilizacji.

The goal of work was twofold: present the main concepts approximating philosophy of Alexandre Kojève and indication the myth of the eternal return as a common concept linking scattered ideas of French philosopher. The main problem of work is the presence of the eternal motif of returning in the following issues: Man’s death Time being (the sense of infinity).The Last and Homogenous State Wisdom. Methodology of work consisted on reached to Kojève’s texts, Kojève’s monographs and used the books corresponding to the discussed topics. The dissertation consists of: a short biographical note of Kojève, description of thinker’s lectures and intellectual climate pre- and postwar France, attempt to prove the influence of Kojève’s reflections on postmodernism, explication the motif of conflict of the master with slave (including, slavery liberation by working), description of the mastery, the Kojève’s philosophy of state and political, historical apocalypse, bestiality human beings, the figures of the sage and the tyrant, importance of the book, ending of time.

W interdyscyplinarną debatę nad problem praw człowieka, która jeszcze do niedawna toczyła się przede wszystkim w środowiskach naukowych, coraz częściej włączają się media masowe, które wielokrotnie w sposób powierzchowny – niejednokrotnie zatracając granicę pomiędzy faktem a opinią, czy pomijając płaszczyzny i poziomy dyskusji – informują nas o złamaniu kolejnego prawa w stosunku do indywiduum X czy społeczności Y. Do burzliwe-go strumienia informacji o prawdziwym czy rzekomym łamaniu praw człowieka włącza się także w coraz bardziej istotny sposób Internet. Prawa ludzkie stanowią także kryterium oceny politycznej oraz etycznej (m.in. pod-czas oceny współczesnych systemów politycznych), pozostają również ważną przesłanką w dyskusjach na temat miejsca religii w świecie, roli współczesnej kultury (szczególnie tej preferującej inny system wartości niż Zachodni), roli i zakresu kompetencji władzy, czy na temat samego człowieka.

Punktem wyjścia niniejszej pracy była teza postawiona przez Bertranda Saint-Sernina. Teza ta głosi, że wnikając dostatecznie głęboko w klimat intelektualny wielkiej filozoficznej debaty, jaką między innymi z udziałem Kanta zainicjowano ponad dwieście lat temu wokół rozumu, mamy faktyczną szansę odnaleźć w niej właściwy impuls do zapoczątkowania w naszych czasach podobnej dyskusji. Jak zostało to podkreślone, autor Rozumu w XX wieku formułuje swą tezę w momencie, gdy racjonalność nie jest już centralnym tematem filozofii i trwa - zdaniem wielu myślicieli - w poważnym kryzysie. W świetle tego faktu postanowiono rozpatrzyć wątpliwości podważające słuszność nadziei Saint- Sernina. Chodzi o wątpliwości podnoszące problem fundamentalnej różnicy warunków, w jakich filozofia rozumu znajdowała się w czasach Kanta czy Hegla i w jakich znajduje się obecnie. Analizowane wątpliwości rodziły kwestię, czy porównanie współczesnej sytuacji rozumu z tą, w jakiej rozum funkcjonował jeszcze dwa wieki temu, nie ujawnia pomiędzy nimi na tyle głębokich różnic, że zainicjowanie obecnie dyskusji nad rozumem w skali sprzed ponad dwustu lat staje się aktualnie zadaniem niemożliwym dla filozofii. Mając na celu zbadanie powyższego problemu, podjęto wyżej próbę skonfrontowania z sobą dwu wyobrażeń rozumu: tego mianowicie, jakim filozofowie rozporządzali, z grubsza rzecz biorąc, do czasu Kanta i Hegla oraz tego, jaki filozofii przypada w udziale współcześnie - na przełomie XX i XXI wieku.

Aby zachować stosowną argumentacyjną precyzję, należałoby raczej powiedzieć: zastosowań kilkadziesiąt. I bezwzględnie należałoby - co też niniejszym czynimy - postawić sobie w tym miejscu pytanie zasadnicze: Jakie są źródła owej ambiwalencji? Otóż najbardziej trafną i najbardziej syntetyczną odpowiedź przynosi słowo-klucz: wielość. Wielość możliwych semantycznych identyfikacji stanowi źródło ambiwalencji. I stanowi źródło problemu. Podejmujemy próbę wprowadzenia Czytelnika w grunt grząski i niedookreślony. Przemierzając trudno uchwytny bo wymykający się jednoznacznym egzemplifikacjom teren rozpoznań dyskursywnych, zaprezentujemy niżej przegląd możliwości zastosowania interesującej nas kategorii w oparciu o przykładowy materiał empiryczny, wstępnie ilustrujący wagę skali problemu. Materiał ten, zaczerpnięty z kręgu dyscyplin humanistyczno-społecznych, skomponowany został w oparciu o katalog wydanych w latach 2001-2013 publikacji, których elementem wspólnym jawi się usytuowanie naszego tematu zasadniczego - „dyskursu” - w jego różnorakich teoretycznopraktycznych odsłonach.2 A zatem: wielość i różnorodność. Ten zaledwie pobieżny ogląd wskazuje na następujące zastosowania (znaczenia) przedmiotowej kategorii: „dyskurs konstytucyjny”, „dyskurs politologiczny”, „dyskurs medialny”, „dyskurs fikcyjny”, „dyskurs cielesny”, „dyskurs miłosny”, „dyskurs poznawczy”, „dyskurs publiczny”, „dyskurs nowoczesności”, „dyskurs krytyczny”, „dyskurs kolonialny”, „dyskurs globalizacyjny”, „dyskurs codzienny”, „dyskurs polityczny”, „dyskurs dogmatyczny”, „dyskurs religijny”, „dyskurs nieczysty”, „dyskurs oświeceniowy”, „dyskurs antropologiczny”, „dyskurs prasowy”, „dyskurs władzy”, „dyskurs nauki”, „dyskurs historyczny”, „dyskurs kulturowy”, „dyskurs edukacyjny”, „dyskurs antysemicki”, „dyskurs postzależnościowy”, „literaturoznawczy dyskurs możliwy”... Katalog, jak się zdaje, niewyczerpany, zarówno w zakresie mnogości przykładów, jak i różnorodności wątków, których dotyka. Nic zatem dziwnego, że teoretyzowanie odnoszące się do kategorii tak intensywnie w szerokim odbiorze eksploatowanej stanowi dla badaczy niemały kłopot. Stosują ją z wielkim upodobaniem nie tylko przedstawiciele nauk humanistycznych i społecznych. Zajmuje pozycję jednego z powszechnie przyjętych „bonmotów” medialnych. Nawet mało wnikliwy obserwator przestrzeni publicznej zauważy: wypowiedzi polityków reprezentujących dowolnie wybraną stronę sceny politycznej obfitują we wtręty w postaci jakiegoś „dyskursu”. Aktorzy szeroko pojętej sfery publicznej co rusz odkrywają jakieś „dyskursy”. Wydaje się, że to konstrukt, który dobiega (żeby nie powiedzieć: straszy) zewsząd. Ten to konstrukt stanowił będzie przedmiot naszych rozważań w perspektywie socjologicznej. Zapożyczając metaforę zawartą w tytule pracy Wojciecha Kalagi można stwierdzić, iż badacz teorii dyskursu musi zmierzyć się z (na pozór) nieuchwytnymi, mgławicowymi postaciami nieskończonej liczby dyskursów możliwych, semantycznym nadmiarem domagającym się rozstrzygnięcia. Stoi przed koniecznością ustalenia: „dyskurs”, czyli co? Na tak sformułowane pytanie zasadnicze z punktu widzenia tej pracy oraz na szereg pytań pomniejszych postaramy się tutaj odpowiedzieć bardzo jasno i wyraźnie podkreślając, że nasze rozumienie kategorii dyskursu jest jednym z jej pojmowań możliwych. To jedno z fundamentalnych założeń metodologicznych, któremu będziemy dochowywać wierności w toku niniejszego wywodu.

Nawet najbardziej samodzielny i wybitny myśliciel zaczyna filozofować w jakimś miejscu i czasie, a więc w odniesieniu do „czegoś”: do jakichś aktualnych problemów, do aktualnie rozwijanej problematyki filozoficznej, do jakichś popularnych teorii czy prób myślenia o świecie itd. Filozofowanie bowiem, jak każdy rodzaj myślenia, zawsze posiada swój kontekst. Jako istoty zakorzenione w bycie realnym zaczynamy nasze filozofowanie w jakimś punkcie, po to by móc od tego punktu poruszać się dalej. Nasze myślenie, wraz ze swoim rozwojem, coraz częściej zaczyna samo wyznaczać sobie kierunek. Problemy, które podejmujemy, swą istotową zawartością stwarzają kontekst dalszego myślenia, co nie oznacza przecież jeszcze wcale, że także kontekst historyczny nie może w istotny sposób ich modyfikować. Kierunek rozwoju myślenia konkretnego filozofa pozostaje więc wypadkową pewnej nieznanej nam nigdy do końca liczby czynników, stąd dążąc do uchwycenia zawartości problemowej czyjegoś filozofowania musimy starać się uchwytywać je w możliwie najszerszym kontekście. Jednocześnie należy mieć świadomość, że każda pojedyncza próba ujęcia czyjejś myśli sama jest zawsze w pewien sposób ograniczona, i ograniczoną być musi. Wyznaczając więc sobie pewien kontekst myślenia, należy starać się także pamiętać o jego granicach. Tym samym pojęcie kontekstu nabiera podwójnego znaczenia: z jednej strony mówimy o posiadaniu szerokiego kontekstu, o stałym rozszerzaniu naszego myślenia o coraz to nowsze konteksty, z drugiej zaś strony mówiąc o kontekstowości myślenia zwracamy uwagę na pewien rodzaj jego ograniczenia do tych konkretnych kontekstów (jak wiele by ich bowiem nie było z pewnością nigdy nie możemy stwierdzić, że wyczerpują one uniwersum wszelkich możliwych kontekstów danego problemu). Myślenie kontekstowe jest więc myśleniem krytycznym, a więc takim, które „dba o to, by niczego nie pominąć”1. W swojej pracy starałam się pozostać jak najbardziej wierna postulatowi myślenia krytycznego. Projekt ujęcia filozofii Nicolaia Hartmanna (1882-1950) i Martina Heideggera (1889-1976) jako filozofii postneokantowskich jest próbą myślenia kontekstowego. Jednocześnie należy podkreślić, że jest on próbą wskazania właśnie na te konteksty ich myśli, które do tej pory często były pomijane. W filozofii Hartmanna oraz w tym samym stopniu w filozofii Heideggera „widzi się” bowiem zazwyczaj pewnego rodzaju kontynuacje Husserlowskiego projektu fenomenologii. Tymczasem okazuje się, że ich myślenie pozostaje postneokantowskie co najmniej w tym samym stopniu w jakim jest fenomenologiczne. Stąd w mojej pracy filozofia Hartmanna i Heideggera zostają przedstawione po pierwsze w odniesieniu do filozofii Kanta, po drugie w odniesieniu do neokantyzmu, po trzecie zaś także w odniesieniu do siebie nawzajem. Filozofię Hartmanna oraz filozofię Heideggera rzadko stawia się obok siebie. W polskiej literaturze filozoficznej w ogóle brak pracy, której głównym tematem byłaby próba porównania tych dwóch projektów filozofii. Jeśli chodzi natomiast o filozoficzną literaturę niemieckojęzyczną to udało mi się znaleźć jedną książkę poświęconą porównaniu projektu ontologii Hartmanna z projektem ontologii Heideggera (Josef Stallmach: Neue Wege der Ontologie bei Nicolai Hartmann und Martin Heidegger. Bonn 1987) oraz jedną pracę dotyczącą metafizycznych interpretacji filozofii Kanta, w której interpretacje Hartmanna i Heideggera stawiane są obok siebie (Christian Baertschi: Die deutsche metaphysische Kantinterpretation der 1920er Jahre. Zürich 2004). Obok kontekstu historycznego równie ważnym kontekstem moich badań pozostaje kontekst problemowy. Interesujące mnie tutaj projekty filozofii starałam się bowiem przedstawić także w perspektywie problemowej. Jednym z najważniejszych problemów, wokół którego krążą moje rozważania jest problem metafizyki oraz nierozerwalnie z nim związany problem znaczenia Kantowskiego pojęcia rzecz sama w sobie. Analiza problemowa przedstawionych projektów filozoficznych nie zatrzymuje się jednak na tych dwóch głównych problemach, lecz sama prowadzi do wskazania na wiele innych problemów, które się z nimi wiążą. Uwzględnione przeze mnie w tej pracy odniesienia nie wyczerpują oczywiście wszystkich możliwych kontekstów, czego pozostaje cały czas świadoma, co więcej same wydają się być na tyle bogatymi, że z pewnością nigdy nie zostaną wyczerpane, tym bardziej nie może rościć sobie do tego pretensji moja krótka rozprawa. Zadaniem jednak, jakie sobie stawiam jest przede wszystkim zwrócenie uwagi na istnienie pewnych kontekstów Hartmanowskiego i Heideggerowskiego myślenia, a nie pretensja do ich wyczerpującego ujęcia. Na wstępie pragnę wspomnieć, iż jednym z tych kontekstów, których w swojej pracy świadomie nie podejmuję, jest właśnie odniesienie filozofii Hartmanna i Heideggera do fenomenologii. Kontekst ten jest na tyle szeroki, iż wymaga osobnego opracowywania. Nie podejmuję go jednak przede wszystkim dlatego, iż jak już wspominałam, należy on do najbardziej znanych (najszerzej uświadomionych) kontekstów Hartmannowskiego oraz Heideggerowskiego myślenia.Tytuł mojej pracy brzmi Postneokantowskie projekty filozofii. Nicolai Hartmann i Martin Heidegger. Pojęcia postneokantyzm używam zgodnie ze znaczeniem, jakie nadaje mu Andrzej J. Noras, a więc na określenie filozofii takich myślicieli jak Nicolai Hartmann, Martin Heidegger, Karl Jaspers, Heinz Heimsoeth oraz Richard Hönigswald. Postanowiłam użyć tego terminu w tytule swojej rozprawy, gdyż uważam, iż w dość jasny sposób naprowadza on na pewne intuicje związane z podejmowaną przeze mnie problematyką (inne terminy o wiele mniej się do tego nadają, np. termin pokantowskie jest terminem o wiele za szerokim, i trzeba by do niego dodać jakieś dookreślenie, choćby czasowe). Termin postneokantowskie wskazuje na fakt, iż interesujący mnie tutaj myśliciele filozofują po Kancie ale i po neokantyzmie, co ma istotne znaczenie dla podejmowanej przez nich problematyki. Dokonują oni bowiem swoistej reinterpretacji (w stosunku do interpretacji neokantystów) filozofii Kanta, uważając jednocześnie, że jest to powrót do samego Kanta, próba odzyskania zapoznanej przez neokantystów, a istotnej dla samego Kanta, problematyki ontologicznej. Moja dysertacja dotyczy dwóch postneokantystów – Nicolaia Hartmanna oraz Martina Heideggera. Hartmannowski i Heideggerowski projekt filozofii zostaną przedstawione w ich odniesieniu do Kantowskiego projektu filozofii. Punktem wyjścia jest więc Kantowski projekt filozofii oraz związana z nim wieloznaczność, niezwykle istotna z punktu widzenia wielu różnych sposobów „czytania Kanta”, z jakimi mieliśmy i nadal mamy do czynienia. Badania, których wynikiem jest poniższa rozprawa, skupiały się wokół trzech głównych celów: Pierwszym z nich była próba przedstawienia Hartmannowskiej oraz Heideggerowskiej interpretacji filozofii Kanta jako interpretacji ontologicznych na tle innych zaistniałych w historii filozofii interpretacji, zarówno teoriopoznawczych (związanych z neokantyzmem marburskim i badeńskim), jak i metafizycznych. Po drugie, starałam się pokazać, że mimo, iż obie te interpretacje noszą charakter ontologiczny, (co wyróżnia je spośród wszystkich innych), to jednak znacznie różnią się one między sobą. Źródeł tych różnic poszukiwałam już w filozofii samego Kanta. Moja praca pozostaje bowiem nierozerwalnie związana z postawioną przeze mnie na początku badań hipotezą, wedle której dla zrozumienia różnorodności interpretacji myśli Kanta, a więc także różnicy interpretacji Hartmanna i Heideggera, ważna jest dwuznaczność zawarta w Kantowskim pojęciu rzecz sama w sobie. Co więcej starałam się wykazać, że dwuznaczność ta jest istotna dla Kantowskiego projektu filozofii transcendentalnej, która jednocześnie ma być także filozofią krytyczną. Tymczasem wiele interpretacji filozofii Kanta albo zdaje się jej nie zauważać, albo świadomie dąży do jej zniwelowania, co w efekcie prowadzi do zapoznania części jego intuicji. W swojej pracy spróbuje pokazać, jakie znaczenie ma ta kwestia dla Hartmannowskiej oraz Heideggerowskiej interpretacji projektu Kanta. Trzecim celem mojej pracy było przedstawienie proponowanych przez Hartmanna i Heideggera projektów filozofii. Starałam się pokazać, na ile wypływają one z projektu Kantowskiego, oraz w jakim stopniu są zależne od dokonywanej przez tych myślicieli interpretacji oraz oceny filozofii Kanta. W tym miejscu należy zaznaczyć, że poczynione przeze mnie rozróżnienie na interpretację filozofii Kanta – z jednej strony, oraz własny projekt filozofii – z drugiej, zarówno w przypadku Hartmanna, jak i Heideggera, nie jest wcale takie jasne i jednoznaczne, co także mam nadzieje w swojej pracy pokazać. Ma ono jednak na celu stworzenie pewnej teoretycznej perspektywy dla moich analiz, oraz wprowadzenie do nich pewnego porządku, w którym to raz będzie mnie interesował bardziej jeden, innym razem znowu bardziej drugi aspekt filozofii Hartmanna bądź Heideggera. Moja praca składa się z pięciu rozdziałów. Rozdział pierwszy zatytułowany Kantowski projekt filozofii zaczyna się od krótkiego opisu sytuacji, jaka panowała w filozofii, gdy Kant zaczynał swoja drogę myślową. Dla zrozumienia Kantowskiego projektu nie bez znaczenia pozostaje fakt, iż w drugiej połowie XVIII wieku, a więc wtedy, gdy Kant rozpoczyna swoją działalność filozoficzną, „najgorętszym” tematem filozoficznych dyskusji jest problem oczywistości nauk metafizycznych. Problematyczność dotychczasowej metafizyki staje się punktem wyjścia Kantowskich rozważań, które w konsekwencji prowadzą go do napisania Krytyki czystego rozumu – dzieła, które powszechnie uważane jest za przełomowe dla rozwoju całej zachodniej myśli filozoficznej. Najważniejszym zagadnieniem pierwszego rozdziału pozostaje problem dwuznaczności Kantowskiego pojęcia rzecz sama w sobie, który, jak postaram się pokazać, okazuje się być kluczowy dla zrozumienia Kantowskiego projektu filozofii. Przejście od okresu przedkrytycznego do okresu krytycznego nie oznacza odrzucenia projektu odbudowy metafizyki, lecz oznacza raczej odejście od tradycyjnego rozumienia metafizyki, które teraz Kant określa mianem metafizyki dogmatycznej, w stronę projektu metafizyki krytycznej, a więc takiej, która będzie świadoma swych granic. Rozdział drugi nosi tytuł Nicolaia Hartmanna interpretacja Kantowskiego projektu filozofii. Rozpoczyna się on jednak od krótkiego opisu metafizycznych interpretacji filozofii Kanta w ogóle. Interpretacja Hartmannowska oraz Heideggerowska nie są bowiem jedynymi metafizycznymi interpretacjami myśli królewieckiego myśliciela. Mimo to można je wyróżnić spośród tych wielu innych interpretacji metafizycznych, ze względu na ich ontologiczny charakter. Podrozdział Metafizyczne interpretacje filozofii Kanta należy więc traktować jako swoiste historyczne wprowadzenie do, zawartych w drugim oraz trzecim rozdziale, rozważań nad tymi dwoma ontologicznymi interpretacjami myśli Kanta. Po tym krótkim wprowadzeniu następuje właściwa część rozdziału drugiego, w której w pięciu kolejnych podrozdziałach staram się przedstawić Hartmannowską interpretację filozofii Kanta, której najistotniejszym elementem okazuje się być uwypuklenie dwuznaczności Kantowskiego pojęcia rzecz sama w sobie oraz nierozerwalnie z nim związane podkreślanie podwójnego epistemologiczno-ontologicznego sensu Kantowskich analiz. W rozdziale trzecim – Martina Heideggera interpretacja Kantowskiego projektu filozofii zajmuję się analizą Heideggerowskiej recepcji myśli Kanta. Staram się pokazać, że Heidegger, w przeciwieństwie do Hartmanna, nie chce zgodzić się na tkwiącą w filozofii Kanta wieloznaczność. Poszukuje on u Kanta przede wszytki jedności, co paradoksalnie zbliża jego interpretację do interpretacji neokantowskiej, od której programowo pragnął się odciąć. O ile bowiem neokantyści chcieli widzieć w Kancie li tylko teoretyka poznania, o tyle Heidegger widzi w nim jedynie metafizyka (ontologa). Stąd, tak jak neokantyści postulują postawienie badań teoriopoznawczych (jako filozofii pierwszej) przed wszelką ontologią, tak Heidegger chce swoją, projektowaną w nawiązaniu do Kantowskiej Krytyki, nową ontologię postawić (jako filozofię pierwszą) przed i ponad wszelką teorią poznania. Heidegger szuka w Kantowskim pojęciu rzeczy samej w sobie jedności – jedności, która pozwoliłaby przekroczyć różnorodność bytów, a tym samym także rozróżnienie na podmiot i przedmiot. Nie tylko wskazuje on na konieczność istnienia takiej jedności, lecz postuluje przeniesienie badań filozoficznych na wyższy poziom, na którym jedność ta sama byłaby nam dana. Dwa ostatnie rozdziały (czwarty i piaty) są wynikiem przeprowadzonej przeze mnie analizy pism Hartmanna oraz Heideggera w kontekście ujawniających się w ich filozofii pewnych odwiecznych problemów filozoficznych. Rozdział czwarty zatytułowany Dwa projekty nowej ontologii koncentruje się wokół Hartmannowskich oraz Heideggerowskich prób odpowiedzi na takie pytania jak m.in. „czym jest filozofia?”, „jaką metodą powinna posługiwać się filozofia?”, „czym jest metafizyka?”, „jaka zachodzi relacja między filozofią a naukami szczegółowymi?”. Rozdział piąty – Człowiek i świat. Dwie próby ontologicznego ujęcia problemu poznania, ogniskuje się natomiast wokół pytania o poznającego świat człowieka. Jest on próbą wstępnego, z pewnością wymagającego w przyszłości dalszych bardziej pogłębionych analiz, porównania Hartmanowskich oraz Heideggerowskich propozycji odpowiedzi na takie pytania jak: „co to jest poznanie?”, „czym jest prawda?”, „jak jest możliwe poznanie?”, „kim jest człowiek?”, „czym jest świat, w którym żyje i który poznaje człowiek?” itp. Na koniec chciałam jeszcze wspomnieć, iż w momencie gdy moje badania dobiegały końca wydane zostało polskie tłumaczenie jednego z najważniejszych dzieł Nicolaia Hartmanna Grundzüge einer Metaphysik der Erkenntnis, które w polskim tłumaczeniu nosi tytuł Zarys metafizyki poznania. Większa część mojej pracy była już jednak gotowa, stąd konsekwentnie (do samego końca pracy) cytując to dzieło powołuje się na jego niemiecki oryginał, podając jedynie w przypisie odpowiednie strony polskiego przekładu.

Etyka troski pozostawia jak się zdaje wiele do życzenia w zakresie spójności wewnętrznej i jednoznaczności zajmowanego stanowiska. Zasadniczo wydaje się opisem co najmniej dwóch stanowisk kryjących się pod jedną nazwą. Taka sytuacja prowadzi do opisanych w niniejszej pracy niejasności i sporów. Prawdopodobnie zbyt ogólny sposób formułowania pojęć i tez pozostawia zbyt wiele dowolności interpretacyjnych. Jednakże dopóki nie zostanie jednoznacznie stwierdzony brak zróżnicowania w sposobach rozumowania moralnego między ludźmi, dorobek etyki troski zasługuje na naszą uwagę, a jej twierdzenia stanowią zachętę do przeprowadzania dalszych analiz.

Analiza myśli Znanieckiego ujawnia zawierający się w niej obraz człowieka jako istoty twórczej. Humanizm, który był głoszony przez Uczonego zakładał, uznanie twórczej indywidualności człowieka, jako najwyższej wartości. Idąc nieco dalej można powiedzieć, iż to właśnie możliwość swobodnej twórczość jest tym szczególnym pierwiastkiem, który niejako konstytuuje człowieka jako człowieka. To właśnie ów przymiot umożliwia konkretnemu człowiekowi tworzenie rzeczywistości specyficznie ludzkiej czyli świata kultury wraz z istniejącymi w tym świecie wartościami. Może ona być wprawdzie rozpatrywana jako całość względnie izolowana, lecz jeśli chcemy ją rzeczywiście zrozumieć nie można negować innych, równie istotnych sfer kultury, na które składają się także ideały, nauka, sztuka, religia, a także wszelkie formy działalności podejmowanej przez człowieka. W tym znaczeniu twórczość filozoficzna jest również specyficznym rodzajem działalności intelektualnej zespolonej z innymi obszarami kultury. Co istotne, tworzenie świata specyficznie ludzkiego, różniącego się od tego, co składa się na świat przyrody, nadaje sens oraz znaczenie ludzkiemu życiu. w biografii Znanieckiego można bez trudu doszukać się takich wyjątkowych i niepowtarzalnych momentów, które wyzwalały w nim najbardziej twórcze możliwości, a także uzmysławiały to, co jest autentycznym powołaniem człowieka – filozofa. W przypadku Uczonego powołaniem tym była nieustanna twórcza praca intelektualna z myślą o człowieku i dla jego dobra. W dziele, które po sobie pozostawił szczególne miejsce zajmuje człowiek oraz wartości. Natomiast od tego jakim wartościom służyć będzie ludzka istota uzależniał to, czy dana cywilizacja jest w stanie przezwyciężać nawiedzające ją kryzysy. W tym też zakresie podejmował starania zmierzające do opracowania systemu filozoficznego rozwijającego się w procesie twórczej ewolucji. Dlatego znaczną część swojego życia poświecił badaniom nad wartościami. Celem autora Zagadnienia wartości w filozofii, w tym zakresie, było dokonanie syntezy wszystkich dotychczasowych systemów wartości. Rezultatem owej syntezy miał być jeden ogólnoludzki system wartości. Dodać należy, że dynamizm i otwartość, to cechy które charakteryzują projektowany system. Dlatego nie należy zapominać, że w tak zaprojektowanej konstrukcji należy pozostawić miejsce dla tych wartości, które dopiero zostaną odkryte i poznane.

The dissertation is the author’s original methodological proposal derived directly from the psychoanalytical discourse, herein first of all represented by the writings of Sigmund Freud, Jacques Lacan, and Slavoj Žižek. Putting forward a theoretical proposition to encapsulate the theory of reading in psychoanalytical notions, the author takes into consideration various conceptualizations of the act of reading. Assuming as his departure point the traditional understanding of theory as a systemic praxis which is both ordered and order-inducing, he concurrently indicates its discursive shortcomings and limitations. Furthermore, the author claims that the paradoxical (by virtue of being entangled in methodology) condition of psychoanalytical reading in fact facilitates the confrontation with one’s own, real “lining” that shatters methodological as well as systemic pursuits of a theoretician. Yet, the meeting of such a supplemental theory with the text results in the experience of trauma pressuring a reader/theoretician into a radical redefining of their subjectivity. The pivot of the theory advanced by the author is the figure of forgetting, and therefore, the act of reading itself should involve forgetting, for instance about institutional knowledge, being oblivious to téchne, but also forgetting one’s duties towards manifold interpretive communities. This attempt at describing the “motoric” of reading as a process of continuous forgetting, of constant relinquishing memory (and rereading of the past), may be, on the one hand, perceived as a revolutionary transgression of the fossilized academic discourse, but on the other, as a risk-encumbered endeavour by which one can maintain the very discourse intact. What seems to be at stake here, is the proper status of the psychoanalytical theory. According to the author, the only genuine revolution which is to be prompted by psychoanalysis, is the one taking place in the field of literary studies and within the creative act of reading. And along the same lines, the only (relatively sovereign) subject psychoanalysis is able to constitute, is a mature, fully-fledged reader who, by the passage to the act (passage à l'acte) of reading, truly revolutionizes, from within of the academic discourse, her own subject as well as the Other. In the analytical part of the dissertation, the author attempts to capture the essence of Tadeusz Różewicz’s poetry through a prism of Lacanian gaze theory. He also proposes a psychoanalytical reading of the Polish political subject emerging from the writings of Jarosław Marek Rymkiewicz. Additionally, the author takes the liberty to read “illegally” a novella by Henry Sienkiewicz Janko Muzykant, to conclude with rereading of the figure of the father central to Bruno Schultz’s oeuvre.

What this thesis aims to explore and analyze is the value of hypothetical questioning (what if) of the real virtuality and the effect they have on the conscious acknowledgement of the importance of these details in terms of philosophy and psychoanalysis.

Specyfika myśli Marshalla McLuhana leży w kategoriach porządkowania rzeczywistości przejętych z tradycji organizowania wiedzy w system sztuk wyzwolonych. Zależność McLuhana od tej tradycji można ująć w dwóch punktach. Po pierwsze autor Galaktyki Gutenberga korzysta z wieloznaczności, z jaką związane są sztuki wyzwolone – raz bowiem mogą oznaczać ogólną kulturą przystojną przyzwoitemu człowiekowi (to znaczenie wykorzystuje np. J. S. Mill w swojej koncepcji liberal education), innym razem sztuki wyzwolone, szczególnie dotyczy to sztuk trywialnych, rozumiane są jako coś, co stwarza określone dyspozycje psychiczne czy nawyki poznawcze (takie rozumienie sztuk znajdziemy już u św. Augustyna). Po drugie McLuhan dzięki studiom nad sporem w obrębie sztuk trywialnych wyznacza nowe pole epistemiczne w obrębie, którego znajdują się zależności między wiedzą, sposobami jej organizacji a komunikacją. Przy czym ta nowa perspektywa rozumienia wiedzy wymaga nowej artykulacji, wskazania obszarów badawczych, które znajdując się w miejscu zetknięcia epistemologii, estetyki i teorii społecznej, były przeważnie zaniedbywane przez tradycję filozoficzną. W projekcie nauki nowej idzie zatem McLuhanowi o opisanie tych miejsc niedookreśleń, wynalezienie nowego języka, w którym ukryte dla tradycyjnych metod myślenia powiązania między światem wytworów człowieka a społecznymi i psychicznymi jakościami staną się widoczne. Ważkości takiej próby nie należy poddawać w wątpliwość, mimo że sama realizacji w wielu miejscach musi budzić zastrzeżenia. Intencją McLuhana nie jest bowiem jedynie stworzenie teorii komunikacji społecznej, lecz zgodnie z tradycją zapoczątkowaną w Platońskim Fajdrosie, a później podtrzymywanej przez św. Augustyna w De doctrina christiana, autor Galaktyki Gutenberga widzi możliwość przemiany moralnego oblicza świata (tj. stworzenie globalnej wioski) poprzez poznanie gramatyki środków masowego przekazu.

Praca szkicuje zasadnicze elementy filozofii politycznej Roberta Nozicka: koncepcję państwa minimalnego, doktrynę indywidualnych praw, teorię sprawiedliwości odnoszącą się do własności. Wokół tych zagadnień wyłaniają się kwestie zaistnienia obowiązku politycznego, zobowiązania do społecznej partycypacji, sprawiedliwego podziału dóbr w państwie, zawłaszczania dającego trwały i przenośny tytuł własności do rzeczy, wykluczający roszczenia innych. Nozick stawia sobie za cel etyczne uzasadnienie państwa minimalnego i wykazanie, iż żadne państwo bardziej rozbudowane niż to minimalne nie posiada moralnej legitymizacji, bowiem, urzeczywistniając ideał sprawiedliwości dystrybutywnej, narusza ludzkie prawa. Intelektualni przeciwnicy Nozicka to stanowisko anarchicznego indywidualizmu, wielki rywal John Rawls i teoria utylitarystyczna, specyficznie konsekwencjalizm. Nozick opisuje proces powstania państwa ze stanu anarchii (posługuje się kontrfaktyczną hipotezą stanu natury) i argumentuje, iż w trakcie przejścia od dominującej agencji ochrony do państwa minimalnego, a następnie do struktury państwa minimalnego, nie doszło do działań moralnie nagannych, nie naruszono niczyich praw, a zatem państwo jest etycznie usprawiedliwione. Nozick dokonuje drobiazgowej krytyki modelu sprawiedliwości dystrybutywnej Rawlsa; krytykuje wzorcowe, schematyczne zasady dystrybucji dóbr oraz zasady oparte o pewien założony końcowy stan. Obie formy dystrybucji, przyjmując założenie "bieżącego przekroju czasu" i traktując własność jak "społeczny wspólny garnek", naruszają indywidualne, szczególne uprawnienia konkretnych jednostek do konkretnych rzeczy. Nozick kontrastuje zasady sprawiedliwości Rawlsa i sposób organizacji państwa socjalistycznego z własną teorią uprawnień. Teoria jest trójdzielna i ma charakter historyczny; reguluje kwestie sprawiedliwego pierwszego zawłaszczenia, transferu dóbr i naprawienia powstałych w ramach dwu poprzednich zasad krzywd i niesprawiedliwości. Jej idea mieści się w maksymie: wszystko, co powstaje ze sprawiedliwej sytuacji w wyniku sprawiedliwych kroków, samo jest sprawiedliwe. Praca jest podzielona na osiem rozdziałów podejmujących kolejno zagadnienia: założeń antropologicznych, teorii praw, własności, teorii uprawnień, powstania państwa minimalnego, modelu utopii, oceny typu sprawiedliwości i racjonalności, i późniejszych poglądów Nozicka na kwestie polityczne i moralne. Każdy z rozdziałów prezentuje dyskusję i krytykę poglądów Nozicka. Praca eksponuje wątki obecne w filozoficznej twórczości Nozicka: fascynację filozofią nauk, niechęć wobec przymusu, refleksję nad pojęciem sensownego życia. Nozick opiera się na metodologicznym indywidualizmie oraz wykorzystuje, jako zasadę metodologiczną, wyjaśnienie typu "niewidzialna ręka". Teoria należy do typu teorii racjonalistycznych, modeli teoretycznych pozbawionych w zasadzie odniesień do rzeczywistości empirycznej. Filozofia Nozicka ma charakter skrajnie indywidualistyczny - libertariański - nawiązuje do tradycji klasycznego liberalizmu, dla którego dwoma zasadniczymi postulatami są: nienaruszalność własności prywatnej i wolność - swoboda działania jednostki. Swoboda działania umożliwia realizację dalekosiężnej wizji życia jednostki i działanie w kategorii jej dopełniania (realizację celów). Elementem kluczowym jest zasada samoposiadania pojmowana, jako zestaw uprawnień jednostki wobec państwa (katalog, zespól praw można ustalić a priori). Prawa jednostek, postulaty teoretyczne umożliwiające swobodę działania są nienaruszalne, obowiązują powszechnie. Zobowiązania wobec społeczeństwa - ich brak - wyraża formuła: od każdego według tego, jak wybiera, każdemu według tego, jak jego wybierają. Teoria Nozicka i preferowany model racjonalności ekonomicznej jest zestawiony z teorią szkoły publicznego wyboru, z ekonomią filozoficzną J.M. Buchanana prezentującą oryginalne podejście w filozofii politycznej uwzględniające wybory zbiorowe (kolektywne). Teoretycy szkoły publicznego wyboru badają mechanizmy składania bądź rozkładania decyzji zbiorowych na wybory indywidualne. W perspektywie tych badań teoria Nozicka, choć spójna i oryginalna, wydaje się być, mimo wszystko anachroniczna, głównie ze względu na przyjęcie założenia, że państwo ma jedynie zapewniać bezpieczeństwo i dotrzymywanie indywidualnych umów.
This work is a concise presentation of Robert Nozick's political philosophy as presented in his highly acclaimed Anarchy, State, and Utopia. The moral foundation of Nozick's system, the system of individuals, rests on the notion of absolute individual rights. Individuals are separate (separate existences) and each have their own lives to lead. This gives morality its form: as moral side constraints. The content of morality is the libertarian constraint prohibiting aggression (paternalistic aggression included). Guided by the notion of individual rights Nozick takes on the task of justifying a minimal state against the anarchist claim, that in the course of maintaining a monopoly on the use of force and protecting everyone within its territory, the state must violate individuals' rights, and is therefore immoral. Nozick adapts the invisible hand mechanism to demonstrate that a minimal state would arise from a state of nature by a process which need not violate anyone's rights. The work presents Nozick's account of the development of a minimal state. He further argues against an extensive state, or a welfare state, claiming that in the course of fulfilling the demands of distributive justice the more extensive state does violate peoples' rights. The present work has been divided into 8 chapters, each of them dealing with a separate matter. They cover respectively the matter of Nozick's various philosophical interests; the issue of rights; their status and character; the moral basis of his system; and the issues of property and ownership. There is an extensive presentation of Nozick's theory of justice, known as the entitlement theory; an account of his debate with John Rawls; and a presentation of the development of a minimal state. Finally, there is a brief chapter devoted to his political and moral ideas developed over a decade after the publication of his acclaimed book. The most important set of rights for Nozick are ownership rights and property rights. He thinks of them as absolute. The idea of self-ownership, designed to safeguard an individual's moral autonomy and to justify his or her moral right to own private property, justifies the appropriation of resources. A fulfillment of the concept's demands requires a specific type of the state: the minimal state, limited to the narrow functions of protection against force, theft, fraud and enforcement of contracts; any state more extensive violates people's rights. Nozick claims that distributive justice, a tool used by the welfare state to achieve egalitarian goals (social and economic equality), implies redistribution practices (taxation). Those almost always infringe upon the individuals' rights. A patterned distribution not only ignores the fact that individuals are entitled to certain holdings, but is also remarkably blind to the fact that particular things come to the world already attached to particular people who have entitlements over them. The state may not use its coercive powers to improve the situation of less well-favored citizens. The concept of self-ownership conveys Nozick's powerful conviction that individuals' rights leave almost no room for the state and its officials. There is also a presentation of Nozick' concept of utopia, which differs from the traditional theories of a perfect society. The structure he proposes consists of two elements: the framework of a utopian common ground, and the particular, individual communities established within that framework. The framework, (libertarian, voluntary and laisses-faire), is equivalent to the minimal state. A vast range of communities cover different aspects of life and give individuals the opportunity to lead different kinds of lives under different institutions. The utopia proposed by Nozick will consist of different utopias; there will be no one single kind of utopian community or one single one kind of life led in that utopia. No one will impose his or her vision of utopia upon others. Nozick presents various theoretical routes leading to his model. All of them take seriously the fact that people are different and complex, that one system, one unique community or society will never obtain universal assent. The dual structure of his utopia leaves liberty for experimentation and makes room for people's individual decisions whether to live in or to leave particular communities. The model rejects the outrageous idea of many other concepts of a perfect society, the idea of molding and transforming people to fit a utopian project. Nozick concludes that the minimal state, the utopian common ground, is not pale and feeble as it may seem in comparison to other types of states. The minimal state is, as Nozick puts it, the one that best realizes the utopian dreams and aspirations of various visionaries. Nozick's defense of libertarianism remains his most notable intellectual mark on philosophical inquiry.

Celem prezentowanej rozprawy jest rekonstrukcja filozoficznych rozważań Gilles’a Deleuze’a na temat pojęcia różnicy. Tekst podzielony jest na pięć głównych rozdziałów. W rozdziale pierwszym prezentuję ontologiczne stanowisko zajmowane przez Deleuze’a, który na przekór dominującej w filozofii XX wieku tendencji do odchodzenia od pytania o naturę bytu jako takiego postawił takie właśnie pytanie . Polemizował przy tym z klasycznym stanowiskiem Arystotelesa oraz jego scholastyczną interpretacją spopularyzowaną przez świętego Tomasza, samemu zajmując stanowisko bliższe temu, które reprezentował Jan Duns Szkot. „Doktor subtelny”wbrew Akwinacie twierdził, że cały byt, a zatem zarówno Bóg, jak i stworzenie, są bytami jednoznacznymi. Deleuze uważał, że Szkot nie był jednak dość radykalny i konsekwentny. Wskazuje także na historyczny rozwój ontologii jednoznaczności, której kolejne etapy wyznaczyli Spinoza, utożsamiający Boga i naturę, i Nietzsche, którego ezoteryczna nauka o wiecznym powrocie w interpretacji Deleuze’a jest wyrazem jednoznaczności absolutnej, osiągniętej dzięki temu, że sam byt zostaje w nim utożsamiony z różnicą. Wieczny powrót Deleuze interpretuje jako wieczny powrót samej różnicy, nie zaś tego samego.W kolejnym rozdziale przyglądam się deleuzjańskiej koncepcji różnicy wychodząc od filozofii transcendentalnej, przede wszystkim od przeprowadzonej przez Kanta „rewolucji kopernikańskiej”. Filozofia idealizmu transcendentalnego opiera się na założeniu, że przedmiot dostosowuje się do uposażenia poznawczego, którym dysponuje podmiot. Deleuze podjął tę myśl, ale twierdził, że to nie podmiot, ale sama różnica stanowi najwyższą, transcendentalną zasadę, warunkującą rzeczywiste doświadczenie. Potrzebne jest zatem, jak pisze w Różnicy i powtórzeniu, ponowienie przedsięwzięcia Kanta, rewolucja w rewolucji, tym razem polegająca na odwróceniurelacji między tożsamością (tutaj oznaczającą przede wszystkim tożsamość podmiotu transcendentalnego) i różnicą, której zostaje przyznane logiczne pierwszeństwo. Przedstawiając te zagadnienia zwracam szczególną uwagę na dwie kwestie: związek Kantowskiej nauki o dwóch pniach poznania z konstrukcją cogito oraz bezpośrednio wynikające z niej wpisanie przez Kanta czasu w samo cogito. W interpretacji Deleuze’a cogito uczasowione przez Kanta zostaje – po dokonaniu ponownej rewolucji – powiązane z wiecznym powrotem różnicy. Zatem znów to koncepty Nietzschego okazuję się kluczowe dla wywodu Deleuze’a. W trzecim rozdziale przyglądam się bliżej empiryzmowi transcendentalnemu. Doprecyzowuję wywiedzione z Krytyki czystego rozumu odróżnienie wielkości intensywnych od ekstensywnych oraz omawiam rolę, jaką pełnią one w filozofii Deleuze’a oraz Kanta pokazując, że empiryzm transcendentalny (odwrotnie niż transcendentalny idealizm) opiera się na uprzywilejowaniu tych pierwszych. W Różnicy i powtórzeniu intensywność jest jedną z figur różnicy, jej odmianą zmysłową. Inną kluczową formą różnicy jest wirtualna Idea, którą Deleuze zastępuje zarówno kantowskie pojęcia, jak i idee. Dzięki tej rekonstrukcji mogę pokazać, w jaki sposób ważna część filozofii różnicy dotyczy napięcia między odczuwaniem intensywnej formy różnicy oraz myśleniem wirtualnej Idei. W dwóch ostatnich rozdziałach analizuję szczegółowo dwa ruchy genezy: (1) ruch różnicy od władzy odczuwania do władzy myśli, określany przez Deleuze’a jako geneza dynamiczna, oraz (2) ruch od wirtualnej Idei do jej urzeczywistnienia, zwany genezą statyczną. Drugi z nich, co jest szczególnie ważne, prowadzi do konstytucji przedstawienia. Rozważam także kwestię umiejscowienia ontologii jednoznaczności, przede wszystkim analizując relację między Ideą, intensywnością i przedstawieniem, co prowadzi mnie do wniosku, że konsekwentna filozofia różnicy musi obejmować swoimi zasadami wszystkie trzy sfery, i że to tworzonej przez nie całości dotyczy ostatecznie jednoznaczność bytu jako różnicy.
The aim of my thesis is to reconstruct the philosophical reflections of Gilles Deleuze on the concept of difference. The text consists of five main chapters. In the first chapter I am reconstructing the ontological position occupied by Deleuze, who asked questions about the nature of being as such in spite of the tendency dominant in the philosophy of the twentieth century. At the same time Deleuze engaged in the dialogue with Aristotle and his scholastic interpretation popularized by St. Thomas, being himself closer to that represented by John Duns Scotus. „Subtle Doctor”, contrary to Aquina’s view, argued that the existence (of both God and the created beings) is univocal . For Deleuze, however, Scotus was not enough radical and consistent. He outlined the historical development of the ontology of univocity, with Spinoza, who identified God and nature, and Nietzsche, whose esoteric doctrine of the eternal return in the interpretation of Deleuze is the expression of absolute univocity, achieved due to the interpretation of being itself as difference. In the next chapter I am looking at the Deleuzian concept of the difference from the perspective of transcendental philosophy. I am particularly interested in Copernican revolution announced by Kant and meaning the reversal of the relationship between subject and object. The philosophy of transcendental idealism is based on the assumption that the object adjusts to the subjective cognitive apparatus. Deleuze took up this idea, but he argued that it is not the subject, but the very difference that constitutes the supreme, transcendental principle fundamental to our actual experience. According to Difference and repetition it is therefore necessary to repeat Kant’s venture,and conduct the revolution in the revolution itself. This new philosophical program is based on the reversal of the relationship between identity (here meaning the identity of the transcendental subject) and the difference, and grants the latter a logical priority. When presenting these themes I underline two issues: (1) the relationship between Kant’s doctrine of the two roots of knowledge and his views on the structure of cogito, as well as (2) the temporal character of cogito itself, resulting directly from those reflections. After the re-revolution the presented interpretation of Kant’s temporal cogito is linked, though, with the eternal return of the difference.In the third chapter I am considering the transcendental empiricism and clarifying the distinction between extensive and intensive multiplicities (derived from the Critique of Pure Reason). I am discussing the role that they play in the philosophy of Deleuze and Kant to show that (in contrast to transcendental idealism) the transcendental empiricism is based on the intensive multiplicities. In Difference and repetition the intensity is one of the main figures of difference (its sensual form). According to Deleuze, another important form of difference was the virtual Idea that replaces both the Kantian concepts and ideas. With this reconstruction, I can demonstrate how the large part of the philosophy difference concerns the perception of intensive forms of difference and the thinking of virtual Idea. In the last two chapters I am analyzing in details the two movements of genesis: (1) the one leading from sensual faculty to the faculty of thinking, described by Deleuze as the dynamic genesis, and (2) the one from the virtual Idea to its actualistation, called the static genesis. The latter, which is particularly important, leads to the constitution of the representation. I also trying to situate the univocal ontology, mainly by analyzing the relationship between the virtual Idea, intensity and representation. My conclusion is that the principles of a consistent philosophy of difference must encompass all three areas, and that it is the univocity of being as the differenceconcerns precisely this totality.

Praca ma dwa podstawowe cele. Po pierwsze, stanowi filozoficzne opracowanie myśli Edmonda Jabèsa, poety i myśliciela, którego dzieło było dotąd analizowane głównie z punktu widzenia literaturoznawstwa. Zadaniem pracy jest wykazanie, że z pism Jabèsa można wyinterpretować oryginalną i spójną filozoficzną koncepcję, w wielu miejscach antycypującą Derridiańską dekonstrukcję, ale stanowiącą własną odpowiedź poety na stan powojennej kultury i humanistyki. Filozofia Jabèsa eksploruje wątki wycofania Boga, nieobecności jako podstawy istnienia, pisania, urastającego do rangi modelu wszelkiego stworzenia. W pracy przedstawiono również mesjanistyczny aspekt Jabèsowskiego myślenia - a także związki między pisaniem a judaizmem, stale przewijające się w pismach poety. Wiele z kategorii, które Jabès stosował dość luźno, zostało w pracy precyzyjnie zinterpretowanych i poddanych procesowi abstrakcji; dzięki temu Jabès jawi się jako postać równorzędna innym myślicielom drugiej połowy dwudziestego wieku. Drugi cel tej pracy polegał na przemyśleniu powinowactwa myśli Jabèsa ze współczesną mu filozofią i szeroko pojętą humanistyką, szczególnie w zakresie reinterpretacji żydowskiego dziedzictwa. Punktem oparcia dla tych rozważań jest zaproponowana w pracy koncepcja żydowskiej filozofii nowoczesności, która stara się wyjaśnić mechanizm rekonstrukcji judaizmu w nowoczesnej, w szczególności dwudziestowiecznej filozofii.
The dissertation has two main purposes. Firstly, it aims to provide a philosophical reconstruction of the philosophy of Edmond Jabès, the poet and thinker whose work has been hitherto interpreted mainly by literature researchers. The dissertation attempts to prove that Jabès' writings contain an original and coherent philosophy, in various respects anticipating Derrida's deconstruction, yet constituting a poet's distinct answer to post-war philosophy and broadly construed humanities. Jabès' philosophy develops ideas such as withdrawal of God, absence as the ground for being, as well as writing assuming the role of a universal model of creation. Moreover, the dissertation reconstructs the messianic aspect of Jabèsian thinking and explicates links between writing and Judaism, to which Jabès often refers. Manifold categories that Jabès used metaphorically were strictly interpreted and subjected to abstraction, so that his thinking could stand comparison to works of classic philosophers of the 20th century. The second purpose of the dissertation was to analyse affinities between Jabès' thinking and contemporary philosophy, with special regard to the reinterpretation of Jewish heritage. In order to cast light on them, a new term was coined: Jewish philosophy of modernity. Its purpose is to explain how Judaism has been reconstructed in modern, particularly 20th century philosophy.

Rozprawa doktorska stanowi próbę zestawienia ogólnych cech myśli Leszka Kołakowskiego z tym, co autor ten pisał na temat praw człowieka. W jej Wstępie umotywowane zostaje podjęcie badań nad Kołakowskim w tym obszarze. Rozdział I zawiera trzy punkty, które skupiają się na (1) biografii filozofa, (2) zasadności ujmowania w tym kontekście jego dzieła oraz na (3) przyjętym w pracy schemacie periodyzacji twórczości Kołakowskiego. Rozdział II stanowi opis pierwszego, marksistowskiego okresu filozofii Kołakowskiego. Został on podzielony na dwie części. W pierwszej scharakteryzowana zostaje w ogóle myśl tego autora w tamtym czasie. W drugiej rozważania traktują o obecnym w pracach Kołakowskiego przedmiotowego okresu rozróżnieniu: na prawa osoby i prawa człowieka. Rozdział III dotyczy dojrzałej twórczości Kołakowskiego. Został podzielony na trzy części. (1) Pierwsza poświęcona jest ogólnemu opisowi myśli filozofa w tym czasie. (2) Druga część tego Rozdziału dotyczy tzw. "odwetu sacrum”. (3) Część III poświęcona jest idei praw człowieka we współczesnych demokracjach w kontekście, który interesował Kołakowskiego. W Zakończeniu ponownie zwraca się uwagę na te kwestie, jakie pozostawały ważne dla tytułowej relacji: filozofia Leszka Kołakowskiego a jego stanowisko co do idei praw człowieka.

Summary: Philosophy of C.G. Jung – postsecular reading In my doctoral thesis I would like to present how it is possible to interpret the thought of C.G. Jung in postsecular and postmodern perspective. I start with a presentation of the silhouette of Swiss psychologist/philosopher, describing Jung on account of his point of view concerning religion (with special exposition of his opinions about Christianity). Further, I discuss a wide range of postsecular and postmodern theories, to be finally able to create postsecular/postmodern/hermeneutic variations about Jungian philosophy. Hermeneutics and postmodernism - as I recognize these currents - are rather endeavoring to psychoanalytically overwork religious traumas and to lead contemporary man (of Western culture) to a new enlightenment and (post-) modern opening, instead of animating religious imagination. From among the most important figures of Jungian imaginarium susceptible to postsecular interpretation, I would like to enumerate depiction of God, who/that is intra-psychic mighty power preceding conscious human will. This God is good and evil in one person. Another postsecular thread in Jungian thought is anthropological imagination of man as a cultural Christian; as cultural protestant or catholic or finally mix of these both mental shapes. The end of these cultural-religious formations will come with the end of present Christian Era and beginning of the New Age. Jung wasn’t orthodox and his Christianity resembles contemporary private religion. Actually, it’s a fusion of many religions, philosophical, oriental and spiritual currents. Jung’s religion finds its most mature example in his formula of Gnosticism that supplements Christianity with a lot of important motifs (including deep awareness of the evilness in human psyche), nonetheless it is a part of conservative and sometimes brutal political views as well (acceptance of social inequalities, some kind of economic liberalism based on social Darwinism). We can speak about Jungian postsecularism also in the case of quasi-messianic, Christian concept of individuation understood as a heroic, all-life process of human development. Because this book has political intentions, I try to criticize not only Jungian philosophy in his religious views, but also postsecularism, finding in both currents a danger of political theology (which I regard as radical contrary to liberal-democracy’s values). Kind of dangerous ideas I find in the works of communist postsecular thinkers like S. Żiżek, T. Eagleton, A. Badiou, but also in the oeuvre of such seemingly moderate author as J. Habermas, who seems to be too much compliant to religious citizen’s demands, creating social theory actually dangerous to modern project that Habermas is trying to support. I declare a necessity of return to J. F. Lyotard’s conception of the differend, because of its postmodern potential of noticing differences between people, discourses, cultures and of preparing tools to produce such model of social compromise that is not promulgating easy, idealistic reconciliation between the opposite sides of the conflict (modernists and religious people), underlining the importance of constructive conflict and state of permanent battle between incoherent mental constitutions (liberal and conservative) instead. Agreement should be the aftermath of this differend, but never a basis of social/philosophical, liberal/leftist theory.

This work takes as its central issue the existential movement as it appears in the philosophy of Soren Kierkegaard. There appears to be relatively little secondary literature on this topic, so it is a very fruitful area to explore. The texts explored include Kierkegaard's 'psychological' books, in particular Concept of Anxiety and Sickness unto Death. These provide our work with the crucial concepts of innocence, guilt, despair, anxiety, existence and spirit. From the more traditional philosophical works, Philosophical Fragments, Concluding Unscientific Postscript to Philosophical Fragments and Johannes Climacus have been utilised. These texts inform the work mostly on the meaning of movement, doubt, contradiction and absolute paradox. From the more lyrical works, this work is informed by Fear and Trembling and Repetition. Inquiry into these texts combined will provide a picture of existential movement as it is presented by Kierkegaard. This work attempts to capture the 'becoming subjective' which is so central to Kierkegaard's thought, through the reconstruction of the existential stages. It is also the purpose of this work (in the process) to treat areas of Kierkegaard's thought that are usually left untreated. The latter are for example, the problematic of the leap of sin, the unclear status of the...

Zainteresowanie dziełami młodości Honoriusza Balzaka sięga jeszcze lat trzydziestych dziewiętnastego wieku i często służyło nieprzychylnej krytyce pisarza do deprecjonowania również jego późniejszej twórczości. Prawdziwa krytyka balzakowska na ten temat zaczęła rozwijać się w okresie międzywojennym, między innymi za sprawą publikacji pracy Alberta Prioulta Balzac avant La Comédie humaine (1818-1829). Contribution à l’étude de la genèse de son œuvre. Najwybitniejsi badacze, pomimo pewnych rozbieżności odnośnie opinii na temat tego okresu, zgadzają się co do jego kapitalnego znaczenia dla późniejszej twórczości, wyrażonej głównie w Komedii ludzkiej. Niniejsza praca skupia się na okresie poprzedzającym rok 1829, czyli na okresie anonimowości Balzaka, zanim wydał i podpisał swoją pierwszą oficjalną powieść, Szuanie w roku 1829. Dekadę poprzedzającą to wydarzenie podzielić można na trzy etapy, w których w większym lub mniejszym stopniu zawierają się trzy elementy wymienione w tytule: filozofia, literatura i publicystyka. W tym okresie Balzak próbował się w praktycznie we wszystkich gatunkach literatury. Filozofii głównie poświęcona jest część pierwsza, w której omówiony zostaje stosunek Balzaka do francuskiego Racjonalizmu i spuścizny Oświecenia oraz jego późniejsza ewolucja. Pierwsza część omawia również wpływ klasycznej literatury na estetykę początkującego pisarza, który szuka swojej formy i nie wie jeszcze, że zasłynie z pisania powieści. Okres jego szkiców i prób to także moment, w którym stara się określić w obliczu nowych prądów literackich, które przyjmuje entuzjastycznie, a także Romantyzmu, który odbija się echem w formie i akcentach późniejszych powieści Balzaka z lat 1822-1825. Następnie opisane zostają doświadczenia Balzaka na rynku wydawniczym, w okresie, gdy publikuje literaturę zarobkową, albo kolportażową, omówione w niemal alegoryczny sposób w tekście pseudo-biograficznym dołączonym do wydania dzieł z młodości Balzaka z 1836 roku. W 1824 roku rozczarowany literaturą przyszły autor Komedii ludzkiej próbuje swoich sił w publicystyce i uczestniczy w zbiorowym autorstwie na wpół humorystycznych i na wpół poważnych Kodeksów, życzliwie przyjmowanych przez publiczność. Jest to również okres kryzysu moralnego młodego pisarza, w czasie którego krystalizują się u niego poglądy między innymi na temat władzy i roli pieniądza w społeczeństwie. W okresie 1824-1828 Balzak uczestniczy również w bardzo poważnie traktowanej przez cały świat literacki w Paryżu dyskusji na temat powieści historycznej i jej roli w obrazowaniu obyczajów narodowych i nowej wizji historii. Na temat powieści Balzak zastanawia się od początku swojej twórczości w odniesieniu do form klasycznych, takich jak formy teatralne i poetyckie. Stara się wykazać, iż drugorzędny gatunek, za jaki powieść uważano, jest w istocie jednym z najcenniejszych wynalazków nowoczesności, gdyż w niej zawierają się wszystkie inne formy, co ułatwia opis złożoności świata. Te przemyślenia okażą się zasadnicze dla jego estetyki powieści w późniejszych latach.
The interest on Balzac’s earliest works goes as far as the 1830s when it was often used in order to disparage even his later work by some critics. The serious critic on this subject begun to really develop in the interwar period, thanks to, amongst others, the publication of Albert Prioult’s Balzac avant La Comédie humaine (1818-1829). Contribution à l’étude de la genèse de son œuvre. Despite certain differences as to how to judge this early period, the most excellent critics agree on its capital role in later aesthetics, expressed mainly in La Comédie humaine. This study is focused above all on the pre 1829 period, when Balzac was still an anonymous author, before signing his first official novel, Les Chouans, in 1829. This decade can be divided into three subperiods, in which are comprised three elements mentioned in the title: philosophy, literature, journalism. During this decade, Balzac experimented practically with all literary genres. Young Balzac’s philosophy is discussed mainly in the first part, alongside his takes on French Rationalism and Enlightenment. The first part focuses also on the influence that French classicism had on Balzac’s aesthetics when the young author did not know that he would become famous for his novels. During his period of drafts and literary experimentation, Balzac positions himself with respect to new tendencies in literature, that he welcomes with enthusiasm, and Romanticism, noticable in his later novels from the 1822-1825 period. In the following part, Balzac’s experiences as an author of merchant literature are discussed. They will be mentioned in a quasi-biographical note attached to the 1836 edition of his early works. In 1824, Balzac, disappointed by his literary unsuccess, turns to journalism and also partakes in a collective authorship of several Codes, half satirical, half serious, very well received by the public. It is also the time where the young writer experiences a grave moral crisis during which his views on power and wealth continue to evolve. Between 1824 and 1828 Balzac participates in the debate on the historical novel and its role in the depiction of national customs and the expression of a new vision of history, a subject taken with great seriousness by the literary milieu in Paris at that time. In general, the novel, as a genre, is one of Balzac’s central interests during the whole decade before 1829. He demonstrates that this secondary genre, as it was considered, is one of the most essential discoveries of modern times, because it comprises all other forms, which facilitates the reflection on world’s complexities. Those considerations will be of major importance in Balzac’s later aesthetical thought.

Georges Canguilhem uważany jest za jednego z najważniejszych filozofów francuskich XX wieku, choć jego myśl nadal pozostaje bliżej nieznana. Przewodnim tematem jego prac były dwa problemy filozoficzne: pojęcie życia i zmienność nauki. W niniejszej praca staram się zrekonstruować poglądy Canguilhema na zmienność nauki i sposób jej historycznej rekonstrukcji. Problem rozwoju nauki i jej przeobrażeń został określony przez polemikę Poppera i Kuhna w latach 50. XX wieku. W mojej pracy podjąłem trud skonfrontowania poglądów Canguilhema na naukę z tradycją anglosaską. Canguilhem nie uczestniczył wprost w tej debacie, niemniej dobrze się w niej orientował i wpływała ona na jego prace z zakresu historii nauki. Wskazuję w swej pracy również na mnogość inspiracji filozoficznych Canguilhema, analizuję podstawowe pojęcia jego poglądów filozoficznych i rekonstruuję jego metodę historiograficzną. W ostatnich latach ilość prac poświęconych Canguilhemowi bardzo wyraźnie wzrosła i pozwala na pełniejszą interpretację jego przedsięwzięcia.

This thesis aims to characterize the way philosopher and politician Tomáš Garrigue Masaryk viewed philosophy and religion. Since an individual's thinking in these aspects is formed gradually in line with one's life experiences and events, it is necessary to discuss some parts of his life for a deeper understanding of the issue at hand. These not only had influence on the formation of the above-mentioned views, but the very approach that Masaryk adopted in these situations and causes has a considerable value itself. For example the Hilsner trials or the issue of the authenticity of the Manuscripts - in both cases Masaryk had a clear opinion he would stick to, despite sharp criticism he had to face. Some philosophers, thinkers and clergymen also had a major influence on Masaryk. From a religious point of view, he most likely took on the thoughts of Jesus and Hus. On the philosophical level, it is difficult to choose the most influential one, but this position would most likely be occupied by Plato, whom Masaryk as a philosopher highly respected. On the other hand, Masaryk himself fundamentally influenced some of his followers, for example Jan Patočka, whose struggle with Masaryk's philosophy is also discussed. Although Masaryk's concept of religion and philosophy is a very complex subject, we can...

The following work pursues the topic of science of religion. Its title is Muhammad Iqbál with the subtitle Philosophy of meliorism. The aim of work is to acquaint the reader with the life, way of thinking and spiritual struggle of one of the main figure of modern islamic theology. Further this work wants to refer to Iqbál as muslim leader for revitalization of islam and islamic truth. Despite of great Iqbál's heritage in islamic world, is focus from the side of czech islamist (orientalists) insufficient.

Praca skupia się na odtworzeniu, analizie i objaśnieniu witalistycznego stanowiska Hansa Driescha, rozwijanego w toku jego badań biologicznych. W przekonaniu Driescha, entelechia jest specyficznym „parametrem” świata organicznego, który odgrywa rolę główną w rzeczywistym, pierwotnym i fundamentalnym warunkowaniu podstaw istnienia tworów świata organicznego. W rozdziale pierwszym jest przedstawiony zarys zasad naczelnych metodologii dociekań Hansa Driescha. W rozdziale drugim uwaga została skupiona na tym, jak ważną rolę – w przekonaniu Driescha – odgrywał sam opis, dostrzeżonych przez niego „gołym okiem”, pewnych swoistych zjawisk świata organicznego. Rozdział trzeci dotyczy ważnych wydarzeń historycznych, które wywarły pewien wpływ i zarazem były podstawą rozwoju dalszych, wyraźnie witalistycznych rozważań Driescha. W rozdziale czwartym analizie poddano podstawowe pojęcia sprecyzowane przez Driescha (m.in. moc prospektywna, znaczenie prospektywne), niezbędne – w jego przekonaniu – do dalszej pracy obserwacyjno-badawczej na polu morfogenezy, nakierowanej na wydobycie swoistości rozwojowych zjawisk organicznych, w odróżnieniu od zjawisk przyrody nieożywionej. W rozdziale piątym przedstawione zostało zapatrywanie Driescha odnośnie systemów harmonijno-ekwipotencjalnych, wyrażających fenomen stałej mocy prospektywnej. W tym miejscu Driesch usiłował przedstawić kategorię entelechii, jako określony „parametr”, który miał obowiązywać w zakresie świata organicznego. W rozdziale szóstym podjęto dalsze badania dotyczące systemów harmonijno-ekwipotencjalnych oraz pewnych ich relacji z innymi systemami morfogenetycznymi. W rozdziale siódmym przedstawione zostało zapatrywanie embriologa w stosunku do pewnego rodzaju regulacji, tak zwanych regulacji funkcjonalnych zaburzeń, które są związane bezpośrednio z adaptacją. Rozdział ósmy dotyczy kolejnego ważnego zagadnienia, związanego z badaniami biologicznymi Driescha, dotyczącego interpretacji witalistycznej zjawisk dziedziczenia organicznego. W rozdziale dziewiątym przedstawiony został inny niż morfogeneza obszar badań Driescha, dotyczący ruchów organicznych istot żywych. W rozdziale dziesiątym wyjaśnione zostało, na czym polega według Driescha działanie entelechii jako swoistego „parametru” w odniesieniu do świata organicznego, oraz stosunek entelechii do fizycznie pojmowanej zasady zac

In my dissertation I watch the dilemmas faced by modern Pedagogy from the perspective of classical Philosophy, taking into account the teaching concepts of leading philosophers, who created especially in a period in which the theocentric worldview was salient. Most of all, I concentrate on the thoughts of Augustine, Anselm and Thomas Aquinas. However, I do not avoid showing the educational achievements of Antiquity, in which the prominent philosophical educators were the Greek authors of Paideia. Among the promoters of human virtues one can mention particularly Socrates, Plato and Aristotle. I also refer to the postulates in the philosophy of Immanuel Kant. Thanks to it we can discover a clear imperative to think and shape ourselves and others to an attitude of autonomy. The dissertation is preceded by "Diagnosis of contemporary Pedagogy...", in which I present, among others, Karl Jaspers' view on education and compare this with Thomas Aquinas’s thought. Because of the complexity of the discussed issues, I proposed a metaphorical convention as a parent. In my work I focus on the legitimacy of resorting to inner Truth, which - after Augustine - I call the Inner Master. I draw attention to the fact that everybody should discover their personal principle. The discovery of a certain inherent value and finding its potential references to Transcendence is essential for human development in upbringing as well as in the self-discovery of the Truth. My attention is also focused on the epistemological and ontological defining of the truth by the - remaining in the dialogue - teacher and student from philosophical works. Thus, the student is a man who gets to know the surrounding world and finds God in himself. The Truth is understood as the compliance of all our activities with its proper nature. My task is to consider responses to the question of the true vocation of human to respect in teaching and the differently accentuated educational role of God and man in the proper formation of human individuals. There is also carried out a general criticism of the disturbing in practice concepts of "the belief in the workability of the student" and, on the other hand, "lack of education". The study of humility as a way to the Truth and to Law is understood in the biblical sense. I discuss the concept of "humility" by referring to the person of Christ, showed as the Way, the Truth and the Life. Humility as a base virtue is particularly important in the teacher-student relationship. The right to the truth should be also respected by educators for the sake of the individual nature of particular students who get to know the truth thanks to a variety of different skills and talents. The most important conclusion from presented in the last chapter interviews with the participants of the teacher-student relationship is the assertion that truth is invariably an important value in human life, and in this case, in the teacher’s and the student’s situation.

Rozprawa doktorska dotyczy pogłębionej analizy działań marketingowych z punktu widzenia filozofii działania, filozofii języka, teorii narracji, teorii metafory, retoryki oraz wybranych zagadnień kognitywistyki. Najważniejszym zagadnieniem rozprawy jest analiza wpływu działań z zakresu tak zwanego marketingu narracyjnego na układ przekonań jednostek oraz ich postawy. Analiza służy wskazaniu elementów niezbędnych dla efektywności perswazyjnego aspektu marketingu narracyjnego. Sądzę, że efektywne narracje, czyli narracje, które oddziałują na układ przekonań jednostek i mają wpływ na podejmowane przezeń decyzje, z jednej strony jako swoją oś wykorzystują pewnego rodzaju schematy wyobrażeniowe i tym samym odwołują się do podstawowego doświadczenia ludzkiego, z drugiej strony natomiast charakteryzują się pewną, określoną strukturą oraz wykorzystaniem odpowiednich środków formalnych.

Rozprawa dotyczy parafrazowania jako metody stosowanej na gruncie filozofii analitycznej, jej celem jest przedstawienie i krytyczne omówienie argumentów odwołujących się do relacji parafrazy w trzech modelach analizy: dekompozycyjnym, transformacyjnym oraz redukcyjnym. W rozdziale pierwszym analizie poddano wyrażenie „parafraza” i przedstawiono jego znaczenia w wybranych koncepcjach filozoficznych i językoznawczych. Uzupełnieniem uwag tej części jest rozpatrzenie relacji pojęcia parafrazy do innych: interpretacji, definicji, przekładu, eksplikacji i wynikania. Rozdział drugi poświęcono dekompozycyjnemu modelowi analizy. Rola parafrazy w tym modelu polega na dostarczeniu uzasadnienia dla wyniku analizy. Stosunek parafrastyczny jest w tym wypadku rozumiany jako relacja tożsamości znaczenia zdań-typów. Model wyjściowy, którego egzemplifikację stanowią prace Moore’a, okazał się nieefektywny, mimo to analiza dekompozycyjna wciąż jest często stosowaną metodą – aczkolwiek w zmienionej postaci. Główna zmiana polega na utożsamieniu pojęć ze znaczeniami wyrażeń pewnego języka, co stanowi pierwszy krok do odparcia paradoksu analizy. Opisana modyfikacja modelu wyjściowego w koncepcji Koja przebiegała w stronę pełnego rozpatrzenia wszystkich kontekstów, w których pojawia się dane wyrażenie. Modyfikacja podjęta przez Austina zmierza w kierunku opisania, jak funkcjonują te wyrażenia z perspektywy pragmatycznej. Co więcej, Austin nie nakłada na rezultat analizy warunku, aby miał on charakter definicji równościowej – chodzi raczej o opis funkcjonowania analizowanego wyrażenia w potocznych użyciach. Jak zauważył Grice, opis reguł użycia stanowiący rezultat analizy przeprowadzonej w sposób wskazany przez Austina nie określa w sposób wyraźny, czy reguły i ograniczenia użycia mają charakter semantyczny czy pragmatyczny. W rozdziale trzecim omówiono model transformacyjny, w ramach którego analiza polega na przekształceniu wypowiedzi zgodnie z pewnym systemem interpretacyjnym. W wypadku teorii deskrypcji Russella parafraza zdań języka naturalnego na zdania języka Principia Mathematica dostarcza uzasadnienia dla przekształceń zdań z deskrypcjami na zdania egzystencjalne będące koniunkcjami kilku zdań składowych. Sam język Principia Mathematica ze względu na jego zdolność do rozwiązywania paradoksów uznaje się za język uniwersalny, o wyróżnionej i poprawnej strukturze. Takie postawienie sprawy komplikuje się w momencie, gdy dysponujemy kilkoma teoriami pozwalającymi na rozwiązanie danego problemu. Uzasadnienie wyboru danej teorii jako systemu interpretacyjnego może wtedy polegać na wskazaniu jego przewagi np. ze względu na pożądane własności metalogiczne. Obszerna część rozdziału trzeciego została poświęcona tzw. metodzie parafraz Ajdukiewicza, szczegółowe omówienie prac tego filozofa miało na celu podważenie zasadności przypisywania mu miana „teoretyka” tej metody – jako niespójnej z innymi fragmentami prac autora Języka i znaczenia. Opisy tej metody przedstawione w literaturze stanowią wyraźną kontaminację fragmentów z tekstów o odmiennym charakterze i ilustrują raczej szeroki program epistemologii semantycznej oraz zagadnienie stosowalności logiki do zagadnień filozoficznych. W osobnej części rozdziału trzeciego przedstawiono arsenał środków wypracowanych przez filozofów analitycznych, służących hermeneutyce tekstów filozoficznych. Kwestię tę omówiono na przykładzie argumentu zwanego regresem Bradleya. W rozdziale czwartym podjęto rozważania nad rolą przyporządkowań parafrastycznych na gruncie redukcyjnego modelu analizy, stanowiącego odmianę modelu transformacyjnego. Funkcja parafrazy w tym wypadku wiąże się z ujawnianiem zobowiązań ontologicznych zdań pewnej teorii. Odrębnym zagadnieniem jest pozorność zobowiązań ontologicznych. Argument za nieistotnością pewnych własności bywa określany jako argument z przekładalności. Jego rolę omówiono obszernie w związku z argumentacją reistyczną, na gruncie której tezy ontologiczne uzasadnia się w odwołaniu do tez semantycznych. Osobną część rozdziału czwartego poświęcono zagadnieniu sporów werbalnych.
The thesis concerns paraphrasing as a method of analytical philosophy. The goal of this paper was to present and critically discuss some selected arguments which contain the claim that there is the relation of paraphrase between two sentences. The arguments were considered on the basis of three conceptions of analysis: decompositional, transformative and reductive. In the first chapter the meanings of the word paraphrase in various philosophical and linguistic theories are described. Also the relations between the word paraphrase and some selected concepts, i.a. interpretation, translation, explication, definition and entailment, are considered. The second chapter is devoted to the decompositional (Moorean) conception of analysis. The role of paraphrase in this model is to provide justification for the result of any analysis. In this case, paraphrastic relation is understood as the identity relation of meaning between sentences types. Original Moore’s conception turned out to be unsuccessfull, nevertheless, its contemporary version is frequently implemented, however in a different form. The main modification is based on the unification of concepts and meanings which enables one to avoid the so-called “paradox of analysis”. Koj argued that every analysis of any concept should take into consideration the comprehensive set of contexts, in which this concept appears. On the other hand, Austin demanded that any analysis should provide the description of pragmatical conditions governing expressions’ usage, not as expressed in a form of definition. As Grice noticed, language rules’ descriptions don’t determine whether the constraints imposed on expressions are semantic or pragmatic. In the third chapter the transformative conception of analysis that involves the reformulation of philosophical claims according to the specific system of interpretation is presented. In the case of Russell’s theory of descriptions, paraphrasing relates natural language expressions to the sentences of Principia Mathematica and provides justification for the analysis of sentences with descriptions as a complex existential statements. The language of Principa, thanks to its ability to solve philosophical paradoxes, is considered to be a universal language with a distinctive and proper structure. However, such an approach becomes complicated when there is more than one theory allowing to solve the given paradox. Justification of the choice of the interpretative system can rely on the identification of its advantages, eg. its desirable metalogical properties. An extensive part of the third chapter is devoted to the so-called “method of paraphrases”. A detailed discussion of the Ajdukiewicz’s work was aimed at undermining the legitimacy of assigning him the label of the “theoretician” of this method, based on the apparent inconsistency between this and other parts of his thought. Descriptions of this method existing in literature mix up various fragments of Ajdukiewicz’s articles illustrating rather broad programme of semantic epistemology and the question of the applicability of logic to philosophical issues. In a separate part of the third chapter the collection of means developed by analytic philosophers for the hermeneutics of philosophical texts, with Bradley’s regress serving as a working example, is presented. The fourth chapter elaborates on the role of paraphrase under the conception of reductive analysis: a variant of transformative model. In this conception, paraphrase serves as a way of revealing the ontological commitments of theories. In this chapter the issue of apparent ontological commitments is discussed. The argument for the irrelevance of certain properties (eg. ontological commitments) may be described as an argument from translatability. Its role in the context of reism and justification of ontological statements on the basis of semantic theses is extensively described. A separate section of this chapter considers verbal disputes.

My work deals with Soren Kierkegaard's and Martin Heideggr's concepts of dread. The dread plays an improtant role in their philosophical work, because in dread meny important themes are being disclosed. Heidegger is interested in onthological field, Kierkegaard puts emphasis on problems of authentic christian existence. There are also other philosophical questions - freedom, authenticity, etc. - disclosed in dread. Both philosophers were able to approach to these problems from an original point of view.

V první kapitole bude vysvětleno, co je hermetismus a jeho význam pro člověka, vztah hermetismu k imaginaci a vztah k jiným filozofiím. Vysvětlíme rovněž, v jakém významu budeme pojem používat. V druhé kapitole bude nastíněna geneze hermetismu a jeho vliv na společnost, charakteristika jeho nej silněj ších proudů do 17. století. Následovat bude krátký exkurz od 19. století do současnosti. Třetí kapitola bude věnována charakteristice "ducha doby" a paradigmatům 18. století, nastínění oficiální filozofie a kultury epochy. Zmíníme také názory pozdějších filozofů píšících o osvícenství. Čtvrtá kapitola bude poj ednávat o nejrůznějších hermetických řádech a spolcích, nedílnou součást tehdejší doby. Vysvětleny budou jejich cíle, tendence , vliv na společnost, vědu a poli tiku. Pátá kapitola představí vybrané osobnosti hermetické filozofie 18. století, jejich život, myšlenky, vliv a význam. V šesté kapitole rozebereme reflexe hermetismu a alchymie u Carla Gustava Junga i jiných autorů. Konečně sedmá kapitola bude věnována vlivu hermetismu na vybrané význačné osobnosti tehdejšího kulturního života.

Thesis The Philosophy of Education, Theory and Reality focuses on the brief historical development of educational ideals, the determination of the necessary virtues of the raised man, and the subsequent comparison of the established virtues with the current educational policy of the Czech Republic. After comparing with educational documents at national level, it has been found that some of the necessary virtues in these documents are not included.