Academic literature on the topic 'Dramat religijny polski'

The article presents a forgotten drama Ścibor: baśń dramatyczna z drugiej połowy XVI wieku [Ścibor: a dramatic tale of the second half of the 16th century] (1911) by Tomasz L. Potocki. The author of the article collected and complemented data related to Potocki’s biography as the owner of the Zyple estate, a reformer in agriculture and forestry, and a social and educational activist in Suwałki Province. The author confirmed the authorship of the poems that Potocki published in “Tygodnik Suwalski” [The Suwałki Weekly]. The interpretation of the work involves an analysis of the motif of Faust and the theme of the Arian presence in Poland. The context, which explains the idea of the drama, is the analogy of the destruction of the nation and religion in the 16th century and during the Revolution of 1905. Through the combination of the Faust motif and the theme of the Arian sect, Potocki created his drama with its national and Catholic significance.

Artykuł koncentruje się na przedstawieniu prac teatrologicznych Ireny Sławińskiej (1913–2004), wybitnej humanistki przez ponad pół wieku związanej z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim, współtwórczyni polskich badań nad dramatem i teatrem. Omówiono jej badania nad językiem dramatu, dramatem poetyckim i religijnym oraz propozycje metodologiczne dotyczące analizy, antropologii i filozofii dramatu i teatru. Scharakteryzowano rolę Sławińskiej w budowaniu relacji między polską teatrologią a badaniami prowadzonymi na Zachodzie, zwłaszcza w kręgu języka angielskiego i francuskiego. Podkreślono oryginalny wkład uczonej w analizę antropologicznych podstaw wizji teatru odwołującej się do filozofii klasycznej i do chrześcijaństwa.

Artykuł dotyczy interpretacji myśli XVII-wiecznego holenderskiego filozofa — Barucha Spinozy przez polskiego pisarza oraz filozofa (z przełomu XIX i XX wieku) — Jerzego Żuławskiego. Baruch Spinoza (1632–1677) był potomkiem portugalskich Żydów sefardyjskich, którzy w XV wieku, po czystkach religijnych, wyemigrowali do Amsterdamu. Kształtował swoje poglądy filozoficzne w polemice z Kartezjuszem, dążąc do przezwyciężenia kartezjańskiego dualizmu na rzecz monizmu (panteizmu). Znaczący wpływ na poglądy holenderskiego myśliciela miał stosunek do judaizmu, dążenie do przewartościowania religijnej tradycji żydowskiej. Mimo że należy do najwybitniejszych przedstawicieli kultury europejskiej, nie zyskał sławy za życia. Jego Traktat teologiczno-polityczny został wpisany na indeks ksiąg zakazanych, zaś większość dzieł, łącznie z najważniejszym, tj. Etyką, wydano po śmierci autora. Żył w cieniu Kartezjusza i Blaise’a Pascala, a po śmierci na wiele lat całkowicie o nim zapomniano. Odkryli go na nowo w XIX wieku Johann W. Goethe, Gottfried J. Herder, myśliciele zainteresowani spinozjańskim panteizmem, którzy świadomie zacierali granicę oddzielającą filozofię od literatury. Zainteresowanie B. Spinozą w Polsce nie było tak duże jak Kartezjuszem czy Immanuelem Kantem, lecz także w naszym kraju holenderski uczony miał swoich zwolenników. Należał do nich przede wszystkim Jerzy Żuławski( 1874–1915) — polski poeta, pisarz, dramaturg, filozof, ale też taternik i legionista. Dzisiejszemu czytelnikowi kojarzy się on przede wszystkim z Trylogią księżycową, zwłaszcza jej pierwszą częścią Na srebrnym globie. O innych pracach J. Żuławskiego zazwyczaj wie się niewiele, chociaż zarówno ich liczba, jak i jakość jest imponująca. Pisarz nie zamknął się w jednym gatunku, pozostawił po sobie kilka tomów poezji, dramaty, powieści, opowiadania, eseje. Będąc Polakiem pochodzenia żydowskiego, znał dobrze język hebrajski, o czym świadczy jego polski przekład Ksiąg niektórych z żydowskich pism Starego Zakonu wybranych (1905). Wysoko oceniane są J. Żuławskiego przekłady fragmentów Biblii. Aleksander Brückner twierdził, że to raczej „transkrypcje niż przekłady” i zaliczył je do najcenniejszych prac tego pisarza. Żuławski posiadał gruntowne, profesjonalne wykształcenie filozoficzne. Ukończył na Uniwersytecie w Bernie (1897) studia filozoficzne, broniąc doktorat dotyczący problemu przyczynowości u Spinozy (Das Problem der Kausalität bei Sponoza). Praca została wydana w całości po niemiecku, natomiast po polsku ukazała się jej spopularyzowana wersja Benedykt Spinoza — człowiek i dzieło (1899). Dwa lata później, w 1901 roku, opublikował w „Przeglądzie Filozoficznym” obszerne streszczenie tej pracy. Mając filozoficzne wykształcenie uniwersyteckie zdobyte na renomowanym, szwajcarskim uniwersytecie, dobrze znał poglądy czołowych myślicieli tamtego czasu: Artura Schopenhauera, Fryderka Nietzschego, Eduarda von Hartmanna, i w jakiejś mierze nimi się inspirował, lecz najważniejszą jego inspiracją był Benedykt Spinoza. W niniejszym artykule postaram się przedstawić poglądy holenderskiego uczonego, zwłaszcza jego panteizm, w ujęciu młodopolskiego pisarza w perspektywie jego doświadczeń i przemyśleń zawartych głównie w książce Benedykt Spinoza – człowiek i dzieło.

Artykuł poświęcony jest twórczości dramatycznej Stanisława Hadyny, folklorysty i kompozytora znanego przede wszystkim jako założyciel Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”. Autor analizuje jego cztery niepublikowane dramaty, których bohaterami są m.in. Thomas Paine, Martin Luther King czy Mahatma Gandhi, napisane w latach 1969–1976 najpierw po angielsku, później po polsku, i nagradzane na konkursach UNESCO. Omawia także dokumentację inscenizacji jednego z nich w krakowskim Teatrze im. Juliusza Słowackiego (Deklaracja 76, 1977), która w ostatnich latach PRL niosła odważne obywatelskie przesłanie. Czyta sztuki Hadyny jako dramaty wolności i opresji w różnych czasach historycznych, interpretując je jako listy z oblężonego świata, a zarazem poetyckie traktaty o doświadczeniu samotności i osobności. Wydobywa homiletyczny wymiar utworów skonstruowanych jak kazania rozpisane na wiele głosów i wskazuje na luterańską proweniencję zawartej w nich ewangeliczno-spirytualistycznej wizji człowieka. W hermeneutycznych analizach uwypukla eklektyczny charakter dramaturgicznych rozwiązań stosowanych przez Hadynę i interpretuje sposoby wykorzystania różnych konwencji teatralnych i performatywnych (misterium, tableau vivant, teatr epicki, happening) oraz tradycji religijnych.

The people against Oliver Frljić, or Poland after The CurseIn the spring of 2017, the play entitled The Curse, directed by Oliver Frljić premiered at one of Warsaw theatres. It was not the first attempt to perform in Poland on the part of the Croatian director, well known as a controversial artist whose plays discuss social and political issues. His previous appearances on Polish stages usually evoked an air of scandal. The content of The Curse, too, had its producers investigated by the state prosecutors soon after its premiere; and blasphemy and incitement to crime in the theatre were discussed in the public sphere. The Curse is a loose adaptation of Stanisław Wyspiański’s drama, originally written in 1899. It deals provocatively with questions about modern religiousness and non-religiousness, touching upon relations between the Polish Catholic Church and the state, and upon national identity in contemporary Poland.This paper is focused on reactions to Frljić’s play, especially on different ways of expressing public anger as the most frequent reaction; it shows how politicians, members of religious and nationalist groups and other protesters became part of the performance. It aims to explain the success of one of the most scandalous theatrical ventures in Poland, describes the peculiarity of the Polish context, the dynamics of reaction of opponents and students of Frljić’s activities, and shows the lasting consequences as well as the performative potential of the Croatian director’s presence in the Polish public sphere. A very important circumstance in researching The Curse is that – as emphasized both in the performance itself and in the public debate – Polish national values were criticized by an outsider, in other words, by the Other.The article pays particular attention to two contexts: one is engaged theatre’s potential to transcend its own boundaries and influence the social and political reality; the other is the author’s personal participation in Frljić’s performance. Naród przeciwko Frljiciowi albo Polska po KlątwieWiosną 2017 roku w jednym z warszawskich teatrów premierę miał spektakl Klątwa w reżyserii Olivera Frljicia. To nie był debiut reżysera w Polsce, jego poprzednim działaniom na polskich scenach towarzyszyła atmosfera skandalu. Frljić jest znany jako kontrowersyjny artysta, którego sztuka dotyka sprawa społecznych i politycznych. Wkrótce po premierze prokuratura wszczęła postępowanie przeciwko realizatorom spektaklu, w związku z jego treścią; namawianie do zbrodni i bluźnierstwo w teatrze zdominowały dyskusje w sferze publicznej. Klątwa to luźna adaptacja dramatu Wyspiańskiego, napisana w 1899 roku. Prowokuje pytaniami o współczesną religijność i niereligijność, dotyka relacji między Kościołem katolickim a państwem, porusza także kwestie związane z tożsamością narodową we współczesnej Polsce.Artykuł koncentruje się na reakcjach na spektakl Olivera Frljicia, zwłaszcza na temat różnych sposobów wyrażania publicznego gniewu; pokazuje, jak politycy, członkowie grup religijnych i ugrupowań nacjonalistycznych oraz inni protestujący, stali się częścią przedstawienia. Tekst ma na celu wyjaśnienie sukcesu jednego z najbardziej skandalicznych przedsięwzięć teatralnych w Polsce, opisuje specyfikę polskiego kontekstu, dynamikę reakcji przeciwników i badaczy działań Frljicia, ale pokazuje także trwałe konsekwencje oraz performatywny potencjał obecności chorwackiego reżysera w polskiej sferze publicznej. Istotnym dla badań czynnikiem jest eksponowany i w spektaklu, i w debacie publicznej fakt, że polskie wartości narodowe zostały skrytykowane przez Innego/Obcego.Rozważania zostały przedstawione w kontekście oczywistego dla teatru zaangażowanego potencjału do przekraczania własnych granic, ingerowania w sprawy społeczne i polityczne, ale także w kontekście osobistego udziału autorki artykułu w spektaklu Frljića.