Academic literature on the topic 'Demir endüstrisi ve ticareti'

Demir çelik endüstrisine sahip ülkelerin, demir çelik sektörünün temel ticaret ve ekonomik göstergeleriyle performans sıralamalarını ortaya çıkarmak ve Türkiye üzerinden sektörün ticaret hassasiyetini belirlemek çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Çalışma, başlıca çelik ihracatçısı on beş ülke üzerinde çok kriterli karar verme yöntemlerinden faydalanarak ülkelerin performans sıralamasını gerçekleştirmiştir. Bu bağlamda analizlerde kriter olarak ham çelik üretimi, kişi başı çelik tüketimi ve demir çelik sektörü dış ticaret verileri seçilmiştir. Çalışma kriterlerin ağırlıklandırılmasında CRITIC, alternatiflerin sıralanmasında ise ROV yönteminden faydalanmıştır. Ele alınan ülkeler daha sonrasında Türkiye üzerinden demir çelik sektöründe ticaret hassasiyeti hesaplamaları kapsamına alınarak Türkiye’ye karşı ticaret hassasiyetine sahip olan ve Türkiye’nin ticaret hassasiyetine sahip olduğu ülkeler belirlenmiştir. Ticaret hassasiyetinin ülkeler arası karşılıklı ilişkilerin maliyetinin göstergesi olması nedeniyle çalışma politika önerileriyle sonlandırılmıştır.

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de ham demir çelik üretimi gerçekleştiren işletmelerin çok dönemli finansal performanslarının genişletilmiş gri MULTIMOORA yöntemi ile değerlendirilmesidir. Çalışmada önerilen yeni gri tam çarpım formu ile desteklenen Gri MULTIMOORA yöntemi, bu çalışmada orijinal kullanım amacından farklı olarak belirsizlik içermeyen çok dönemli ve çok kriterli karar problemlerini çözmek için kullanılmıştır. Üç farklı yaklaşımdan elde edilen sıralama sonuçlarının toplulaştırılmasında MULTIMOORA’nın kullandığı baskınlık yöntemin yerine, Copeland yönteminin kullanımı önerilmiştir. Yöntem, BIST Temel Metal Endüstrisi Endeksi'nde yer alan, ham demir ve çelik üreten işletmelerin çok yıllık finansal performanslarını analiz etmek amacıyla uygulanmıştır. Yapılan analizler neticesinde önerilen yöntemin sonuçlarının birden fazla alternatif yöntemin sonuçlarını kapsadığı; yöntemin tek başına, karar problemini ve çözüm sonuçlarını çok boyutlu olarak ve daha detaylı irdeleme şansı tanıdığı sonucuna ulaşılmıştır.

Tarihin eski dönemlerinden beri silah ambargoları, değişik veçhelerle kendisini göstermiştir. Hz. Ömer döneminde stratejik öneme sahip at, silâh gibi askerî levazımın ve köleleştirilen savaş esirlerinin düşman ülkelerine ihracı yasaklanmış, Sâsânîler ve Bizans’a karşı daha etkin mücadele edilmesi esas alınmıştır. Bunun yanında Bizans’ın bulduğu Greguvar/Grejuva ateşi, önemli bir silah olarak yüzyıllar boyu imparatorluğun en önemli savunma ve saldırı gücü olmuş, düşmanlarına karşı caydırıcı bir unsur haline gelmiştir. Bu önemli silahın bırakınız satışını yapmak, bileşimleri dahi ilâhî bir sır gibi saklanmıştır. Haçlı seferleri esnasında ise silah ambargoları daha farklı cephesi ile kendisini göstermiştir. Papalar, 1144’te Urfa’nın İmâdeddin Zengî tarafından, 1187’de Kudüs’ün Selahaddin tarafından Franklardan alınması ile silah ambargosu çağrılarında bulunmaya başlamışlardır. Bu çağrılar, Müslümanların kazandıkları yeni başarı ve zaferlerle devam etmiş, papaların Mısır ile ticareti yasaklamasına ve silah satışına ambargo uygulamasına neden olmuştur. Papalığı böyle bir çağrı yapmaya sevk etmede Doğu’daki Haçlılar yanında şövalye tarikatlarının temsilcileri de rol oynamıştır. Selahaddin karşısında çaresiz kalan Hospitalier şövalye tarikatı büyük üstadı Roger de Les Moulins’i (1177-1187) bu süreçte hatırlayabiliriz. 1179’da Papa III. Aleksander ile görüşen büyük üstat, Selahaddin ile mücadele edebilmek için daha etkin kararlar alınmasını istirham etmiş, Müslümanlara silah ambargosu uygulanmasını istemiştir. Müslümanların büyük ihtiyaç duydukları demir, kereste ve zift gibi genellikle Batı’dan temin edilen silah hammaddelerinin satışı yasaklanmış, buna uymayanlar aforozla tehdit edilmişlerdir. Daha sonraki süreçte ise yasaklamalar ve ambargolar, yaşanılan felâketler yanında papalığın kendisine güç elde etme arayışları sebebiyle de gerçekleşmiştir. Özellikle dördüncü Haçlı seferi ve sonrasında Hıristiyanlara karşı gerçekleştirdiği Haçlı seferleri ile itibarı zedelenen papalar, Suriye ve Mısır üzerine düzenleyecekleri yeni Haçlı seferi çağrıları ile nefes almaya çalışmışlardır. Bu esnada papalık ile yıldızı bir türlü barışmayan Alman imparatorları da sürece dâhil olmuşlar, silah ambargolarına malzeme haline gelmişlerdir. Papalık yanında 1291’den sonra Doğu’daki kazanımlarını kaybeden şövalye tarikatı büyük üstatları da Mısır’a uygulanacak iktisadî ve silah ambargoları ile ilgilenmişler, bu süreçten kârlı çıkmayı hedeflemişlerdir. Oysa asıl gayelerinin çıkar ilişkileri olduğu görülmüş, Fransa Kralı’ndan yüklü miktardaki alacaklarını talep eden Tapınak şövalyeleri, işkencelerle yok edilerek ortadan kaldırılmıştır. Ambargo çağrılarının temel muhatabı ise Ceneviz, Venedik ve Pisa gibi İtalyan tüccar devletleridir. Papalığın yaptırım ve aforoz tehditlerine karşı, bu çağrılara yeterince kulak vermeyen İtalyanlar, ambargo çağrısına uymayarak kutsaldan ziyade paranın peşinde olduklarını göstermişlerdir. Seferlerin kutsaldan ziyade güç ve kazanımlar olduğunu ortaya koyan Venedikli Marino Sanudo gibi tâcirler ise kendi milletinin haklarının savunuculuğunu yapıp bu gayelerini silah ambargoları ve Müslümanlara yaptırımlar adı altında perdelemeye çalışmışlardır. Marino Sanodo, 1300-1321 yılları arasında kaleme aldığı Secreta Fidelium Crucis (Conditiones Terrae Sanctae) adlı eserinde, Mısır’a ekonomik ambargo uygulanmak suretiyle Doğu’nun zayıflatılabileceğini iddia etmiştir. O, kaleme aldığı bu eserinde ayrıca Kutsal Toprakları yeniden keşfetmeye çalışmış, yeni bir Haçlı ruhunun doğmasına olağanüstü çaba sarf ederek bu hususta güçlü bir donanma hazırlanmasını istemiştir. Bu hazırlanacak donanmanın gerçek meyvelerini Venediklilerin toplayacak olması ve kendi milleti olan Venedik’in yeni ticarî kazanımları ise Sanudo’nun gerçek niyetini ortaya koymuştur. Bu süreç de Haçlıların ve Papalığın ambargo çağrılarında kutsaldan ziyade çıkar ilişkilerinin ve iktisadî kazanımların yattığını göstermiştir.

Rekabet global iktisadi bağlantılarda esas kavramlardan biridir. Küreselleşmenin tesiri altında rekabet iç ve dış pazarların ekonomik bağlantılarında temel bir döngü yaratmaktadır. Bir ülkenin belirli bir sahada rekabet avantajına sahip olması, bu alandaki global piyasadaki üstünlüğüne de doğrudan tesir etmektedir. Esasen gelişmekte olan ülkeler için kritik sektörlerden biri olan demir çelik endüstrisi beyaz eşya, otomotiv, savunma, inşaat, gemi yapımı başta olmakla birçok endüstriye girdi sağlamaktadır. Türkiye'nin demir çelik sektörünün uluslararası rekabet gücünün analizine yönelik bu çalışmamızda Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler yönteminden istifade olunmuştur. Araştırmamızda kullanılan dış ticaret verileri 2000-2021 yıllarını kapsamaktadır. Bu veriler Birleşmiş Milletler Mal ve Ticaret İstatistikleri Veri Tabanı (UN Comtrade), Uluslararası Ticaret Merkezinin (ITC) güvenilir ve güncel veri kaynağı gibi kabul edilen "Trademap"istatistik veri tabanından ve Dünya Çelik Birliğinin (World Steel Association) verileri kullanılarak toplanmıştır. Aynı zamanda çalışmamızda Balassa ve Vollrath'ın geliştirdiği yöntemler de kullanılmıştır. Analiz yaptığımız 2000-2021 yılları arasında Türkiyein demir çelik sektörünün seçilmiş AB üyesi ülkeleri ile karşılaştırmalı analizinin sonucunda Türkiye'nin demir çelik sektörünün AB üyesi ülkeleri karşısında rekabet avantajına sahip olduğu sonucu ortaya çıkmıştır.

Demir çelik sektörü üretim süreçlerinden elde ettiği değeri ihracat yoluyla kazanım değerine dönüştürmeyi hedeflerken, üretimi tamamlayabilmek için de ithalata ihtiyaç duyan özellikli bir sektör olarak ifade edilebilecektir. Günümüzde gerek gelişmiş gerekse de gelişmekte olan ülkeler tüm sanayinin temel dayanağı olan demir çelik sektörünü kurma ve geliştirme eğilimindedirler. Bu bağlamda demir çelik sektörünün önemi, hedefi, kurma ve geliştirme faaliyetleri sektörün uluslararası rekabet koşullarına dayanabilen gücüne, en uygun kapasite kullanımına ve modern teknolojiler yardımıyla üretimde verimliliğin etkin bir biçimde sağlanmasına bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu anlamda çalışma Türkiye’nin Karadeniz Ekonomik İş Birliği Örgütü (BSEC) özelinde 2018-2022 dönemi için Grubel-Llyod endüstri içi dış ticaret endeks hesaplamasından faydalanarak analizini gerçekleştirmiştir. Endüstri içi dış ticaret yoğunluğunun üye ülke sayısına kıyasla istenilen seviyede olmadığı bulgulanmıştır.

Dünyanın kıt kaynaklarının bir gün tükeneceği gerçeği ülkeleri bu kaynakları daha verimli kullanmaya yöneltmektedir. Demir cevherinin topraktan çıkartılması ve işlenmesi esnasında oldukça yüksek enerji ve kaynak sarfiyatı oluşması sebebiyle son yıllarda hurda demir ticareti önem kazanmıştır. Bu çalışmada uluslararası hurda demir ticaret ilişkilerinin incelenmesini amaçlanmıştır. Sosyal Ağ Analizi yöntemiyle bu alandaki ticaret ilişkileri ortaya konulmuş ve ağın prestij sahibi ülkeleri tespit edilerek değerlendirmeler yapılmıştır. Analiz sonucunda 2010 yılında Almanya, Hollanda ve Belçika; 2020 yılında ise Türkiye, ABD ve Hollanda’nın ağda en merkezi ülkeler olduğu gözlemlenmiştir. Türkiye hem 2010 hem de 2020 yıllarında ağın en çok gelen bağlantıya sahip ülkesidir. Bu durum ülkeyi en önemli ihracat pazarı konumuna getirmektedir. ABD ve Almanya ise giden bağlantısı en fazla olan ülkeler olup hurda demir ticaretinde en önemli malzeme tedarikçilerdir.

Bu çalışmada gemi inşa sanayi ihracatı rakamlarına demir çelik sektörünün etkileri uluslararası indikatör endeksleriyle üretim; çelik üretim proseslerine ilişkin ihracat verileriyle de dış ticaret özelinde araştırılmıştır. Çalışmada kurulan iki model ile 2003-2019 dönemine ilişkin yıllık seriler kullanılarak hem demir çelik hem de gemi inşa endüstrilerinde lider olan on üç ülke özelinde panel veri analizi yöntemleriyle hesaplamalar yapılmıştır. Çalışmada, gemi ve yat inşa sanayi ihracatı ile doğal kaynak rantının GSYİH içerisindeki payı ve çelik üretimi değişkenleri arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte ana hammaddelere ilişkin ticarî ilişkilerin belirlenmesine yönelik kurulan ikinci modelde gemi ve yat inşa sanayi ihracatı ile hurda malzeme ve demir cevheri ithalatları arasında da anlamlı ve pozitif ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Gemi inşa sanayi ve demir çelik endüstrilerinin küresel iklim krizi yaptırımlarından öncelikli olarak etkilenen sektörler arasında yer almaları nedeniyle her iki endüstrinin de IMO ve iklim regülasyonlarını dikkate alan politikaları benimsemeleri ve düşük maliyetli hammadde ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik faaliyetlere ağırlık vermeleri çalışmanın politika önerileri arasında yer almaktadır.

Avrupa ve Dünya için iklim değişikliği ve çevresel kirlilik, varoluşsal bir tehdit olarak algılanmaktadır. Avrupa Birliği (AB), bu sorunların üstesinden gelebilmek ve sürdürülebilir bir kalkınma için 11 Aralık 2019 tarihinde, Avrupa Yeşil Mutabakatını açıklamıştır. Bu düzenlemeler ile AB, Türkiye’nin de içlerinde olduğu, ithalat yaptığı ülkelerden sürdürülebilirlik koşullarına uyumu aramaktadır. Mutabakat kapsamında sınırda karbon düzenlemesi, uluslararası ticareti etkileyecek en önemli hususlardan birisidir. İhracatının yaklaşık yarısını AB’ye gerçekleştiren Türkiye’nin ihracatta rekabetçi olabilmesi için bu mutabakata uyumu büyük önem arz etmektedir. Bu uyum, aynı zamanda küresel ticarette entegrasyonu ve uluslararası yatırımların yönelmesi açısından kritik önem taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı, Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler (RCA) ve Göreli İhracat Avantajı (RXA) Endeks katsayıları ile sınırda karbon düzenlemesi kapsamında ilk aşamada yer alan demir-çelik, alüminyum, çimento, gübre ve elektrik sektörlerinde Türkiye’nin rekabet gücünü ortaya koymaktır. Çalışma, 2005-2022 yılları arasını kapsamaktadır. Veriler, Uluslararası Ticaret Merkezi Trade Map veri tabanı tarafından sunulan Armonize Sistem (Harmonized System-HS) sınıflandırmasından elde edilmiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre Türkiye’nin, çimento sektöründe güçlü, demir-çelik sektöründe orta, alüminyum sektöründe zayıf rekabet avantajına, elektrik ve gübre sektörlerinde ise rekabet dezavantajına sahip olduğu görülmüştür.