Auswahl der wissenschaftlichen Literatur zum Thema „Uşaqlar üçün“

İncəsənət vasitəsi ilə uşaqlarda gözəlliyə maraq və məhəbbət tərbiyə olunur, estetik hisslər inkişaf edilir. Onların qarşısında əhatə olunan aləmin forma və hərəkətlərinin zənginliyi və rəng müxtəlifliyi açılır. İncəsənət vasitəsi ilə uşaqlar, onlar üçün yeni olan həyat hadisələri, yeni əşyalarla tanış olur. Ölkəmizdə baş verən yenilikləri görür və ideya səviyyələri artır. Qabaqcıl pedaqoqların fikrincə «Uşaqlara incəsənət vasitəsi ilə öz düşüncə və hisslərini dərindən dərketmək və özünü dərketməklə yanaşı, başqalarım dərketmək və beləliklə, kollektivə dalıa sıx yaxınlaşmaq və kollektiv içərisində inkişaf edərək, onlarla ünsiyyətdə olaraq, daha yeni dolğun həyat tərzi yaşamağa yardımçı olmaq lazımdır.» Əsərləri seçərkən çalışmaq lazımdır ki, onlar uşaqların inkişafına müsbət təsir göstərsin, yəni onlarda əks olunan həyat hadisələri, uşaqlarda müsbət hisslər tərbiyə etsin. Uşaqlara göstərilən və müşahidə etdirilən əsərlərin məzmunu müxtəlif və zəngin olmalıdır. Lakin, bu əsərlər, uşağın yaş səviyyəsinə uyğun, yəni onlar tərəfindən başa düşülən olmalıdır. İncəsənətin qavramlması tədricən inkişaf' edir, buna görə da məktəbəqədər yaşlı uşaq üçün ayrılmış əsərlərə bir sıra tələblər verilir: rəsmlər aydın olmalı, təsvir olunmuş əşyaların xarakterik əlamətləri daha ifadəli və aydın verilməli, əşyanın forması, rəngi, hissələrin bir-birinə nisbəti, fəzada yerləşdirilməsi uşaqlar tərəfindən başa düşülən olmalıdır. Rəng uşaqları cəlb edir və sevindirir. ona görə də rəsmdə və illüstrasiyalarda, rənglərin əlvanlığına diqqət verilməlidir, çünki bu zaman yaranan müsbət emosiyalar, uşaqlarda estetik tərbiyənin inkişafına təkan verir.

İnklüziv və ya "daxil edilmiş" təhsil - ümumtəhsil (kütləvi) məktəblərində xüsusi ehtiyacları olan uşaqların təlim prosesini təsvir etmək üçün istifadə olunan termindir. İnklüziv təhsilin əsasında bütün insanlara bərabər münasibət göstərən, lakin xüsusi təhsil ehtiyacları olan uşaqlar üçün xüsusi şərait yaradan hər hansı bir uşaq ayrıseçkiliyini aradan qaldıran ideologiya durur. İnklüziv təhsil ümumi təhsilin inkişafı prosesidir ki, bu da bütün uşaqların müxtəlif ehtiyaclara uyğunlaşdırılması baxımından hər kəs üçün təhsilin əlçatanlığını nəzərdə tutur və öz növbəsində xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar üçün təhsilə çıxışı təmin edir. "Azərbaycan Respublikasında inklüziv təhsilin aktual problemləri və onların həlli yolları" məqaləsində inklüziv təhsilin yaranma tarixinə, onun məzmunu, mahiyyəti, əhəmiyyətinə, dünyada və Azərbaycan Respublikasında aktual problemlərinə, onların həlli yollarına, həmçinin ölkəmizdə işğaldan azad olunmuş torpaqlarda inkişaf perspektivlərinə həsr edilmişdir. Məqalənin elmi nəticəsində Azərbaycan Respublikasında inklüziv təhsilin əsas dayaq nöqtələri, yəni məntiqi əsaslandırma, fəaliyyət, "daxil olma" prosesinin sürəti, resurslar, ideyaya sadiqlik, əsas fiqurlar (əməkdaşlar), valideynlər, rəhbərlik, digər məktəb təşəbbüslərinə münasibət, müəyyən edilmiş, onların əsas problemləri və bu problemlərdən çıxış yolları göstərilmişdir.

Təhsil müəssisələrində sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların pedaqoji diaqnostikası onların koqnitiv; sosial-kommunikativ; nitq; bədii və estetik; fiziki, sağlamlıq və təhlükəsizlik istiqamətində inkişaf və təlim nəticələri sahələrində aparılır. Bilik, bacarıq və vərdişlər baxımından təlim nəticələri məktəbəqədər təhsilin kurikulumunda və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün məktəbəqədər təhsil müəssisələri üçün standartlarda verilir. Məqalədə müəllif Kiçik Yaşlı Uşaqların Təhsili üzrə Milli Assosiasiya tərəfindən 2-6 yaş arasında tipik inkişaf etmiş uşaqlar üçün hər yaş mərhələsinə uyğun olan qiymətləndirmə şkalası nümunəsi vermişdir. Həmçinin məqalədə məktəbəqədər təhsil proqramına və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin standartlarına və 2 yaşdan 6 yaşa qədər uşaqlarda əqli vərdişlərin inkişafı bacarıqlarına uyğun olaraq idrak və əqli inkişafın müqayisəsi göstərilir. Müəllif Türkiyə Milli Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş, ilkin diaqnostika bacarıqlarının qiymətləndirilməsi, xüsusi təhsil və reabilitasiya müəssisələrində təlimə cəlb olunduqdan sonra istifadə olunan modullar sistemini təklif edir. Açar sözlər: sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqlar, pedaqoji diaqnostika, meyarlar, modullar sistemi, reabilitasiya müəssisələri Sudaba Nasraddin Isgandarova The main criteria of pedagogical diagnostics of children with disabilities Abstract Pedagogical diagnostics of children with disabilities is carried out in educational institutions in the direction of their mental, social and communicative, speech, artistic and aesthetic, physical development, health and safety in the areas of development and learning outcomes. The results of training on the level of knowledge, skills and abilities are given in the preschool curriculum and standards for preschool educational institutions of children with disabilities. The author in the article will give an example of a rating scale corresponding to each age stage for typical children with underdevelopment aged 2 to 6 years, conducted by the National Association for Early Childhood Education. In the article, the author points out a comparison of cognitive and mental development according to the preschool educational program and according to the standards of preschool educational institutions for children with disabilities and skills for the development of mental habits in children aged 2 to 6 years. The author offers a system of modules, approved by the National Ministry of Education of Turkey, used to assess the skills of primary diagnosis and after involvement in training in special educational and rehabilitation institutions. Keywords: children with disabilities, pedagogical diagnosis, criteria, system of modules, rehabilitation institutions

Huşun itirilməsi ilə gedən tutmalar uşaqlar üçün ən təhlükəli tutma formasıdır və təcili aktiv müalicə tələb edir. Lakin tutmaların əksəriyyəti qısa müddət ərzində (4 dəqiqədən az) və özbaşına olaraq sona çatır. Tutma bir neçə dəqiqə ərzində spontan olaraq dayanmırsa və ya əvvəlki qıcolma epizodundan çıxmamış digər bir tutma halı təkrarlanırsa, ilk yardım üçün nəzərdə tutulmuş dərman preparatının istifadəsi tələb olunur. Uzun müddətli epileptik tutma təcili yardım tələb edən və həyat üçün təhlükə yaradan fövqəladə bir vəziyyətdir və belə hal 5 dəqiqədən çox davam edərsə, bu hal təhlükəli epileptik status kimi müalicə edilir.

Azərbaycanda dövlət müstəqilliyinin bərpasından sonra təhsil sahəsində ən əlamətdar hadisə ardıcıl və məqsədyönlü islahatların başlanması olmuşdur. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev uşaq və gənclərlə bağlı çıxışlarında müstəqil Azərbaycanın gələcək inkişafında fəal iştirak etmək üçün bu günkü uşaqların hərtərəfli, harmonik inkişaf etmiş, gələcəkdə əmək fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərə biləcək, Vətən torpağını layiqincə qoruya biləcək, sağlam və vətənpərvər vətəndaş olmaqlarını idman naliyyətlərilə respublikamızın bayrağını yüksəklərə qaldıraraq, özlərini və respublikamızı layiqli şəkildə nümayiş etdirməklərini bildirirdi. Onun layiqli davamçısı olan Müzəffər Ali Baş Komandan, prezident İlham Əliyev qeyd etdiyi kimi Azərbaycan xalqına 44 günlük Vətən müharibəsində şəhidliyə yüksələrək, qazi olaraq, bizə qalibiyyəti bəxş edən dünənki uşaqlar, bu günkü Ana vətən torpağına bağlı olan vətənpərvər gənclərdir. Qeyd etmək lazımdır ki, uşaqların formalaşıb inkişaf etməsində, Vətənə layiqli övlad olmasının əsas amillərindən biri də onların sağlamlığı və fiziki hazırlığıdır.

Uşaq geyimlərinin layihələşdirilmə prosesinin uşağın böyümə və inkişafının müxtəlif dövrlərində morfologiya, fiziologiya və psixologiya xüsusiyyətlərinə görə istehlakçıların ona olan tələbatının artması ilə əlaqədar olan, özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Müəyyən edilmişdir ki, məktəbyaşlı uşaqlar vaxtlarının əsas hissəsini (70%-dən çoxunu) məktəbdə keçirirlər və buna görə də məktəbdə geyinilən geyimlər ən çox tələb olunan və rəngarəng hesab olunur. Məktəb üçün geyim layihələşdirərkən bu nəzərə alınmalıdır. Məqalədə rasional qarderobun proqnozlaşdırılması ilə bağlı bir sıra tədqiqat və inkişaf işləri aparılmış, sənaye kolleksiyasının çeşid quruluşunun layihələşdirilməsi prosesi üçün əsas şərtlər araşdırılıb marketinq əsasında ilkin məlumatların toplanmasının tərkibi və metodları müəyyən edilmişdir. Bu prosesin ümumi CAD geyimində həyata keçirilməsi üçün alt sistemlər və proqramlar hazırlanmışdır. Açar sözlər: uşaq geyimlərinin layihələşdirilməsi, çeşidin genişlənməsi, qarderob, məktəb forması.

İdmanda ən aktual problemlərdən biri də bu gün uşaqlar, yeniyetmər və gənclərin fiziki aktivliyini artırmaq problemidir. Gənc idmançının nə qədər yaxşı göstəriciləri və şərtləri olsa da yüksək nəticələr əldə etmək üçün ən vacib amil sistemli və aktiv çalışmaqdır. Bundan əlavə, bədən tərbiyəsi və idmanın bütün sosial funksiyalarını (sağlamlıq, təhsil, əyləncə, müdafiə, iqtisadi və s.) yalnız idman fəaliyyəti prosesində reallaşdırmaq mümkündür.

Uşaqlar üçün səmərəli hərəki rejimin əsaslandırılması, fiziki yüklənmələrin normallaşdırılması müasir yaş və idman fiziologiyasının daha mürəkkəb problemlərindən biri hesab olunur. Hipokineziyada olduğu kimi, ona fenamenoloji əks funksional vəziyyət olan hiperkineziyanın da öz məsarifləri, sərfiyyatları vardır. Məhz buna görə də cins və yaşdan, eləcə də məktəblinin fiziki inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq, yük hədlərinin dəqiq fərqləndirilmə zəruriliyi, yüklənmənin individual adekvatlığı anlamından irəli gəlir.

Əkiz hamiləliklər ana və uşaq (uşaqlar) üçün mənfi nəticələr riskinin artması ilə yayılmış hal olaraq qalır. Əkiz hamiləlik, uzun sürən hamiləlik və makrosomiya istisna olmaqla, demək olar ki, bütün potensial hamiləlik ağırlaşmalarının yüksək tezliyi ilə, eləcə də bəzi unikal fəsadlarla bağlıdır.Əkiz hamiləliklərdə ananın həddindən artıq risklərinə anemiya, sidik yollarının infeksiyası, hipertoniya, hestasiya diabet, qanaxma və ana ölümü daxildir və tək hamiləliklərə nisbətən daha diqqətli monitorinq tələb olunur.

İnsan ünsiyyətinin ən mühüm vasitəsi olan dil, reallığı kəşf etmək, insanı mənəvi-mədəni dəyərlərini tanıtmaq üçün əsas vasitə, eləcə də təhsil və təlim üçün zəruri şərt rolunu oynayır. Böyüklər uşağın nitqini inkişaf etdirərək eyni zamanda onun intellektinin inkişafına da töhfə verirlər. Uşağın ilkin yaş mərhələsində inkişafının əsas hadisəsi nitqin mənimsənilməsidir. uşağın nitqinin müasir inkişafı üçün bir boyuyün ona diqqət göstərməsi vacibdir. Diqqətli, qoruyucu, xeyirxah münasibət qarşılıqlı müsbət emosiyaların və müxtəlif reaksiyaların inkişafını təmin edir. Təhsil təsirləri daim aparılmalı və uşaqların psixoloji inkişafının bütün aspektlərinə yönəldilməlidir. Yalnız hərtərəfli inkişafla onların nitqi vaxtında formalaşacaq. Açar sözlər: nitq, nitq inkişafı, kiçik yaşlı uşaqlar, ilkin yaş mərhələsi Lamiya Adil İbrahimova On the development of speech issues of kids Abstract Language, the most important means of human communication, is a key tool for discovering reality, promoting human spiritual and cultural values, as well as plays a necessary condition role for education and training. Adults also contribute to the development of a child's intellect by developing his speech. The main event of a child's development at an early age is the acquisition of speech. It is important to pay attention to a child by an adult for the modern development of a child's speech.A careful, protective, kind attitude ensures the development of positive emotions and various reactions. Educational influences should always be carried out and focused on all aspects of children's psychological development. Only with comprehensive development will their speech be formed in time.