Auswahl der wissenschaftlichen Literatur zum Thema „Kynslóðin“

Í þessari grein er skoðað hvað einkenni þróun fyrirtækja í hestamennsku (e. horse industry) á Íslandi og hverjar séu helstu ástæður þess að hestamennska sem áhugamál eða lífsstíll er þróuð yfir í fyrirtæki. Auk þess er rýnt í það hver sé þáttur ferðaþjónustu í þróun hestamennsku sem atvinnugreinar á Íslandi. Skoðað er hvernig hestamennska og ferðamennska mætast í fjölþættri og ört vaxandi atvinnustarfsemi, ekki síst í dreifbýli. Talsverðar rannsóknir eru til um einkenni og þróun lífsstílsfyrirtækja m.a. í ferðaþjónustu en lítið er um rannsóknir meðal slíkra fyrirtækja í hestamennsku. Rannsóknin var eigindleg og framkvæmd í gegnum hálfopin viðtöl við 16 rekstraraðila í hestamennsku. Vísbendingar komu fram um að fyrirtæki í hestamennsku gangi fremur milli kynslóða en ferðaþjónustufyrirtæki almennt, sem kemur nokkuð á óvart og vekur athygli á mögulegri sérstöðu hestamennsku og hestatengdrar ferðaþjónustu samanborið við önnur form ferðaþjónustu. Tengsl hestamennsku og ferðaþjónustu eru fjölþætt og spanna allt frá því að fyrirtæki í hestamennsku hafi tekjur sínar eingöngu af ferðaþjónustu yfir í að fyrirtækin hafi engin bein tengsl við ferðaþjónustu. Leitt er líkum að því að í þeim fyrirtækjum þar sem ferðaþjónusta hefur ekki bein áhrif innan fyrirtækjanna sjálfra hafi ferðalög tengd þeim töluverð óbein efnahagsleg áhrif innan ferðaþjónustunnar.

Í greininni er farið yfir helstu kenningar í póstfemínískum fræðum og leitast við að útskýra þær samræður sem fulltrúar slíkra hugmynda telja sig eiga í við fyrri kynslóðir og konur um aldamótin síðustu. Leitast er við að draga fram hvernig póstfemínisminn er hluti af þriðju bylgju femínisma og hvernig hann sem slíkur hefur áhrif á fjórðu bylgjuna þrátt fyrir að hugmyndaheimur hans geti hljómað annarlega í ljósi aðgerðarstefnu metoo bylgjunnar. Jafnframt er dregið fram hvernig eitt af einkennum femínismans sé samræða og mótþrói við kynslóðina sem kemur á undan. Farið er sérstaklega í viðhorf stefnunnar til kynfrelsis kvenna, klámvæðing í poppmenningu er tekin fyrir og uppgjörið við Playboy kónginn Hugh Hefner. Þá er þáttaröðin Sex and the City greind með hliðsjón af kynvitund, kyngervi og viðhorfum til einhleypu konunnar um síðustu aldamót. Einnig er framhaldsþáttaröðin And Just Like That … skoðuð með það í huga að bera saman ólík efnistök þáttanna á daglegu lífi vinkvennanna á nýjum tímum.

Sú skoðun að kynslóðin sem nú vex úr grasi sé útsettari fyrir depurð en þær sem á undan hafa komið er útbreidd bæði á meðal almennings og fagaðila. Markmið þessarar rannsóknar var að skoða hvernig algengi daglegrar depurðar íslenskra unglinga breyttist á árunum 2006–2018 og hvaða þættir tengdust daglegri depurð í fyrirlögn árið 2018. Notuð voru gögn úr rannsókninni Heilsa og lífskjör skólabarna (e. Health Behaviour in School-Aged Children - HBSC). Frá árinu 2006 hefur þessi rannsókn verið lögð fyrir í 6., 8. og 10. bekk á Íslandi og í síðustu fyrirlögn veturinn 2017–2018 fengust svör frá 7.159 nemendum. Niðurstöðurnar sýndu að tíðni daglegrar depurðar hafði aukist um þriðjung á tímabilinu, eða úr 5,8% árið 2006 í 7,6% árið 2018. Mjög slæm fjárhagsstaða fjölskyldu og svefnörðugleikar á hverri nóttu 25-földuðu líkurnar á því að unglingar fyndu fyrir depurð á hverjum degi. Að finnast maður vera alltof feitur 13-faldaði líkurnar, tíð áfengisneysla tífaldaði þær og einelti oft í viku nífaldaði þær. Þeir unglingar sem skilgreindu kyn sitt sem „annað“ en strákur eða stelpa, voru átta sinnum líklegri en jafnaldrar þeirra til að finna fyrir depurð daglega. Sama átti við um þá sem reyktu sígarettur eða kannabis reglulega. Fimmföldun á áhættu sást meðal þeirra sem notuðu rafrettur reglulega, áttu slök tengsl við foreldra eða við skóla. Slök vinatengsl þrefölduðu líkurnar. Aðrir þættir sem um það bil tvöfölduðu líkurnar voru annað fæðingarland unglings en Ísland og fæðingarland foreldra hans. Stelpur voru líka tvöfalt líklegri en strákar til að finna fyrir depurð nær daglega. Enn aðrir þættir höfðu veikari fylgni. Þannig voru 10. bekkingar helmingi líklegri en 6. bekkingar til að finna fyrir depurð daglega og óeðlileg skjánotkun jók líkurnar um 60%. Af niðurstöðunum má ráða að tíðni daglegrar depurðar meðal íslenskra unglinga hefur sannarlega aukist. Ýmsir þættir hafa fylgni við depurð unglinga en líklegast er að aukning í svefnörðugleikum skýri mest af þeirri aukningu sem sést.

Í umsögn gagnrýnanda kemur meðal annars eftirfarandi fram: Þrátt fyrir einhverja annmarka og þá skoðun mína að vinna hefði mátt handritið betur er útkoma bókarinnar gleðiefni, ekki síst fyrir yngri kynslóðir kvenna sem brýnt er að sæki sjálfsmynd sína í sterkar konur. Er það von mín og trú að sú forvitni sem bókin kann að vekja muni hvetja til frekari rannsókna á sögunni sem varpað gætu enn skýrara ljósi á lífshlaup merkiskvennanna en hér er gert.

Bókin um Thorsarana er ættarsaga, með áherslu á fjölskyldu-, viðskipta- og stjórnmálasögu Thors Jensen, sona hans, einkum Ólafs, Richards og Thors, og fjölskyldufyrirtækisins Kveldúlfs. Yngri kynslóðir Thorsara koma einnig við sögu og fjölmargt vensla- og samstarfsfólk fjölskyldunnar. Svo er að skilja að Guðmundur Magnússon, sagnfræðingur (höfundur bóka um Eimskip og Vinnuveitendasambandið) og blaðamaður, hafi ekki byrjað að skrifa þessa miklu bók fyrr en eftir síðustu áramót, og þó samið hana meira eða minna í hjáverkum. Fyrsta spurning til ritdómara hlýtur þá að vera sú hvort verkið sé að sama skapi léttvægt sem það var hratt unnið. En það er öðru nær. Guðmundur gengur skipulega til verks, kannar efni sitt rækilega, og ritar bók sem er ekki einungis fróðleg og læsileg, heldur birtir hún nýja rannsókn á fjölmörgum atriðum, stórum og smáum.

Í umsögn gagnrýnanda kemur meðal annars eftirfarandi fram: Það kemur einstaka sinnum fyrir að góðir og afburðagreindir rithöfundar leyfa dauðlegum lesendum að sjá inn í hugarheim sinn og fylgja eftir greiningum sínum á mönnum og málefnum. Það er það sem Orwell gefur okkur með þessu sögusafni. Fyrir það eitt stendur það um alla eilífð, þótt tíminn hafi reynst sósíalistum af kynslóð Orwells fremur fallvaltur.

Femínískri umræðu hefur vaxið fiskur um hrygg á samfélagsmiðlum síðustu ár. Hér á landi hefur aðdragandi fjórðu bylgju femínismans verið býsna öflugur og aðgerðir undir svokölluðum myllumerkjum (e. hashtag) vakið athygli og jafnvel leitt til falls ríkisstjórnar og alþingiskosninga eins og umræðan undir #Höfumhátt sýndi árið 2017. Femínísk umræða síðustu ára hefur að miklu leyti hverfst um kynferðisofbeldi, sem endurspeglast í aðgerðum á borð við framangreinda #Höfumhátt en jafnframt í hinni alþjóðlegu #MeToo-hreyfingu og Brjóstabyltingunni (e. free the nipple). Kvenlíkaminn er þannig óhjákvæmilega miðlægur í þessum áherslum og aðgerðum. Markmið þessarar greinar er að fjalla um aðdraganda fjórðu bylgju femínismans í íslensku samfélagi og bókmenntir ungra, íslenskra kvenna sem innlegg í baráttuna og samband þeirra við kvenlíkamann. Í stuttu máli endurspeglar þetta samband ýmiskonar togstreitu sem rekja má til fegurðar- og hegðunarkrafna sem fjölmiðlar eiga stóran þátt í að magna upp og þeirrar ógnar sem stafar af ofbeldi af hálfu karlmanna. Skáldkonurnar nota líkamlegt myndmál með margvíslegum hætti og svar þeirra birtist meðal annars í ákalli um uppreisn og kvennasamstöðu þvert á kynslóðir.

Í umsögn gagnrýnanda kemur meðal annars eftirfarandi fram: Í tilefni þess að 100 ár eru liðin frá fæðingu dr. Benjamíns H. J. Eiríksonar var ráðist í endurútgáfu doktorsritgerðar hans. Benjamín tilheyrir fjórðu kynslóð austuríska skólans, en upphafsmaður hans er Carl Menger. Þetta er mikið verk, 372 blaðsíður sem skiptist í 28 kafla. Gylfi Zoëga, prófessor í hagfræði, setur verkið síðan í hagsögulegt samhengi með inngangi sínum. Meginviðfangsefni doktorsritgerðar Benjamíns eru peningar, vextir og hagsveiflur og er mikill fengur að útgáfunni núna fyrir alla áhugamenn um peningahagfræði.

Howards End eftir breska rithöfundinn E.M. Forster er skáldsaga sem segir frá leitinni að heimili. Saga Forsters talar jafnvel enn frekar til lesenda tuttugustu og fyrstu aldarinnar, á tímum loftslagsbreytinga, en hún gerði fyrir rúmum hundrað árum. Í sögunni dregur höfundurinn fram andstæð sjónarmið þeirra sem sýna lögmáli náttúrunnar virðingu og svo hinna sem eru fulltrúar vélvæðingar, tæknibyltingar og heimsvaldastefnu. Sagan leggur mikla áherslu á mikilvægi heimilisins, að það sé himneskur staður sem þú nálgast af virðingu og væntumþykju og kunnir að meta. Slíkur draumastaður er húsið Howards End, og vegna tengslanna við náttúruna og móðurina í verkinu verður staðurinn að táknmynd fyrir heimili mannkynsins, jörðina sjálfa, auðlindir okkar og það sem við skilum til barna okkar. Howards End, sem sagan dregur nafn sitt af, virðist búa við sitt eigið lífkerfi og hringrás, rétt eins og grunnöfl náttúrunnar. Í verki Forsters er lögð áhersla á það mikilvæga hlutverk að vernda verðmæti og skila þeim ósködduðum til næstu kynslóðar, hvort sem það er fortíðin, menningin eða náttúran.

Skólaganga íslenskra ungmenna, umfram skyldufræðslu, hefur kynslóðum saman verið að lengjast. Breytingin fór hægt af stað og hægar hjá stúlkum en piltum svo að fyrir hundrað árum voru þær aðeins brot af nemendafjölda, bæði í langskólanámi og styttra námi, almennu jafnt sem starfstengdu. Þá hefst það ferli sem greinin fjallar um og leiddi til núverandi stöðu: Að stúlkur eða konur ná betri árangri í námi en piltar eða karlar og halda lengur áfram í skóla, og er munurinn mestur í almennu bóklegu námi. Þannig urðu þær meirihluti útskrifaðra, fyrst á stúdentsprófi 1978, síðan á grunnstigi háskólanáms, þá meistarastigi og loks doktorsstigi. Á undan fóru tímabil þar sem skólasókn stúlkna beindist einkum að húsmæðraskólum (fram um 1950), þá að verknáms- og verslunarbrautum gagnfræðastigs og starfsnámsbrautum sérskólastigs (m.a. kennaraskóla). Þegar stúlkum fjölgaði á háskólastigi var það ekki síst í stuttu starfsréttindanámi (stúdentadeild kennaraskóla, meinafræði, tækniteiknun). Hér er leitast við að skýra þessa þróun. Annars vegar út frá hugmyndum hvers tíma um hlutverk kvenna í samfélagi og á vinnumarkaði, en þær beindu stúlkum í stutt nám og starfstengt. Hins vegar út frá undirliggjandi áhuga stúlkna, ekki síður en pilta, á bóklegri menntun, áhuga sem til lengdar lét ekki stýrast af praktískum sjónarmiðum.