Auswahl der wissenschaftlichen Literatur zum Thema „Crkva Svetoga Nikole“

Konzervatorska istraživanja i obnova crkve u razdoblju 2006. - 2020. godine doprinijela su nekim novim spoznajama o graditeljskoj slojevitosti, stilskim, tipološkim i strukturnim odrednica slojevite srednjovjekovne sakralne građevine. U srednjem vijeku crkva sv. Bartola u Novim Mikanovcima nalazila se na posjedu Horvati u srednjovjekovnoj Vukovskoj županiji. Taj posjed u 13. stoljeću bio je u rukama viteškog reda ivanovaca ili hospitalaca sv. Ivana Jeruzalemskog. Posjed se prvi puta spominje u ispravi ugarskog kralja Bele IV. iz 1238. godine. Crkvu sv. Bartola u Novim Mikanovcima izgradili su vjerojatno ivanovci nešto prije ili polovinom 13. stoljeća. Rezultati istražnih konzervatorskih radova na perimetralnim zidovima crkve ukazuju da je crkva obnovljena i utvrđena u drugoj polovini 13. stoljeća, u razdoblju kada je još uvijek u posjedu ivanovaca. Utvđivanje crkve vjerojatno je potaknuto provalom Tatara 1242. godine i njihovog pustošenja Ugarsko - Hrvatskog kraljevstva. U sklopu te obnove brod crkve produžuje se prema zapadu, a crkva dobiva skošeni kružni toranj obrambenih karakteristika, koji je mogao služiti i kao osmatračnica. Tijekom 14. stoljeća posjed je u rukama Horvata od plemićkog roda Báncsa. Godine 1387. posjed Horvati prelazi u ruke palatinske grane obitelji Gorjanski. Gotička obnova crkve izvedena je u razdoblju 1402. - 1420. godine, vjerojatno od strane tadašnjih vlasnika posjeda palatina Nikole II. Gorjanskog (1367.-1433.) i njegovog brata Ivana Gorjanskog (1371.-1429.). U sklopu te obnove, na poziciji starijeg svetišta podignuto je novo gotičko poligonalno svetište i sakristija. U pogledu stilskih obilježja, radi se o izrazito kvalitetnoj obnovi koje su izveli graditelji, odnosno kamenoklesarska radionica, koja je radila po uzoru klesarskih radionica češke gotike i kruga oko Petra Parlera. Od 1481. godine posjed Horvati se nalazi u vlasništvu banske grane obitelji Lovre Bánffyja Gorjanskog. U razdoblju od 1478. do 1503. godine crkva je stradala u ratnim razaranjima, kao i sva naselja ovog posjeda. Crkva je vjerojatno obnovljena 1506. godine nakon smirivanja ratnih prilika i dinastičkih previranja i sukoba između Lovre Bánffyja Gorjanskog i pristaša Maksimilijana Habsburškog i ugarske velikaške obitelji braće Géreba od Vingarta i kralja Vladislava II. Jagelovića. U sklopu te kasnosrednjovjekovne obnove, za koju je zaslužan vjerojatno Lovro Bánffy Gorjanski kao vlasnik posjeda, unutrašnjost svetišta crkve oslikana je renesansnim zidnim oslikom. Od cjelovite kompozicije zidnog oslika svetišta sačuvala se djelomično ikonografska kompozicija na začeljnom zidu gotičke trodjelne sedilije. Ikonografska kompozicija sastoji se od prikaza triju svetaca u stojećem stavu: Mojsija, sv. Nikole kao srednjovjekovnog titulara crkve i sv. Ivana Krstitelja. Ikonografska slikana kompozicija s početka 16. stoljeća je kvalitetan primjer renesansnog slikarstva u Slavoniji i šire u Hrvatskoj, estetsko - umjetničke vrijednosti. Nakon oslobađanja prostora od Osmalija, slijedeća barokna obnova crkve sv. Bartola izvedena je 1730. - 1731. godine od strane đakovačkog biskupa Petra Bakića. Crkva sv. Bartola u Novim Mikanovcima svojom stilskim karakteristikama, tipologijom tlocrta, od kojeg se posebno izdvaja jedinstveni volumen skošenog kružnog tornja, ubraja se u skupinu izrazito vrijednih fortificiranih srednjovjekovnih sakralnih građevina Hrvatske

(francuski) Nonobstant ses modestes dimensions, l'?glise Saint-Nicolas a Prilep est consid?r?e comme un remarquable monument et, a ce titre, a souvent retenu l'attention de chercheurs s'?tant int?resses tant a son architecture qu'a sa d?coration murale. De construction relativement ?lev?e, elle offre une partie inferieure en pierre non taill?e au-dessus de laquelle s'?l?vent des fa?ades rehauss?es d'une riche d?coration c?rame-plastique. Cet aspect ext?rieur, ainsi que les restes de fresques datant de deux ?poques diff?rentes ont incite les chercheurs a conclure que la partie sup?rieure de l'?difice a ?t? ?rig?e sur les murs d'une ancienne ?glise. L'auteur de ces lignes, qui a lui aussi aborde ce point (v. note 8), s'int?resse ici plus particuli?rement aux valeurs g?n?rales de cette ?glise, et en particulier a sa finition ext?rieure et ses fa?ades qui peuvent ?tre compar?es avec celles des plus remarquables monuments de l'architecture byzantine tardive. Quant a la question de savoir s'il s'agit ici d'un ou deux ?difices successifs seules des recherches arch?ologiques pourraient lui apporter une r?ponse d?finitive. Il n'en apparait pas moins que cette ?glise, et notamment sa partie sup?rieure, relev? d'une remarquable r?alisation architecturale. Pour cette raison, outre les fresques de grande qualit? ornant ses murs, il s'agit assur?ment d'un monument qui contribue grandement a l'aspect pittoresque de la ville de Prilep. Aux fins d'illustrer au mieux ces constatations, cet article est illustre par plusieurs dessins r?alises d'apr?s l'id?e de l'auteur. .

U članku je provedena stilska i ikonografska analiza konzole s prikazom lava koja je kao spolij bila ugrađena na zabatu kuće Mangjer u Splitu. Kuća se nalazila na križanju Manđerove i Bribirske ulice. Nakon njezina rušenja, konzola je prenesena u Samostan sestara milosrdnica svetog Vinka Paulskog u Splitu, gdje se i danas čuva. Izvorni arhitektonski kontekst konzole nije poznat. Tipski i stilski srodan joj je par konzola na portalu crkve svetog Mikule (sv. Nikole) u Velom Varošu u Splitu. Autorica ih grupira u krug iste ranoromaničke radionice koja je djelovala koncem 11. i početkom 12. stoljeća. Konzola s kuće Mangjer nastaje nedugo nakon para konzola sa Svetog Mikule. Izradio ju je majstor koji dobro poznaje potonje konzole, vješto kopira njihovu kompoziciju i dimenzije. U oblikovanju zahtjevnijih dijelova (poput lavlje glave ili akantusova lista na konzolici pod lavljom figurom) otkriva nešto slabiji oblikovni kapacitet u odnosu na predložak.

Nikola Buble bio je na prvom mjestu etnomuzikolog. Ipak, valja reći kako je bio vezan uz crkvu i crkvenu glazbu. Njegovo poznavanje crkvene glazbe, osim orguljanja, vođenja crkvenih zborova i klapa i objavljivanja nekoliko radova i CD-ova koji imaju veze s crkvenom glazbom, vidi se i u njegovu magistarskom radu Vokalna folklorna glazba Trogira i Donjih Kaštela od 1875. do 1975. Magistarski rad objavljen je u obliku dviju knjiga (I. dio, koji možemo smatrati općim uvodom i II. dio, u kojem su objavljeni notni primjeri), dok su tekstovi, njih 346 objavljeni u časopisu Čakavska rič 1990. godine. Tekstovi se u teološkoj analizi mogu podijeliti na „crkvene pučke pjesme“ (48 tekstova) i „ostale tekstove“ (298 tekstova). U ovom radu naglasak je na „ostalim tekstovima“ jer se željelo istražiti kako se teologija ukorijenila i shvaćala u puku. U tekstovima se mogu vidjeti tri osnovne religijske tradicije: a) kršćanska, b) antičko-staroslavenska i u nekoliko pjesama c) islamska tradicija preko pojma duše. Antičko-staroslavenska vjera najočitija je u pojmu vile koja je u klapskim pjesmama od mitološko-religioznog bića postala konkretna djevojka. Izuzmemo li crkvene pjesme, čak 36 puta spominje se Bog, pod kojim se misli na kršćanskog monoteističkog Boga. Isus Krist spominje se samo dva puta u koledama. Ovaj je izričaj u koledama je jako značajan jer sažima cijelu kršćansku kristologiju. Postoje dva svjetovna teksta koja je moguće dovesti u vezu s vjerom u Boga Oca odnosno u Duha Svetoga. U najvećem broju slučajeva Bog se spominje u tzv. molitvenim uzdasima ili strelovitim molitvama, ali postoje i odlični primjeri molitava prošnje. U kršćanskoj je eshatologiji dominantni pojam raj. On najčešće ima preneseno značenje i veže se uz konkretne osobe o kojima pjesme pjevaju. Teološko-antropološki pojmovi anđela i duše koriste se u dvadesetak tekstova. Pojam anđela, kao i pojam raja, najviše značenja ima u konkretnim osobama. Pojam duše poprimio je emocionalno značenje u odnosu na konkretnu osobu. Sakramenti koji se mogu nazrijeti su krštenje, krizma, ispovijed, svećenički red i ženidba. Osim ljubavi, koja je tema u gotovo svim pjesmama, 13 pjesama izravno spominje vjernost ili nevjeru. Spomen svetosti i svetaca također je karakteristika kršćanskog govora i nju možemo pronaći u desetak tekstova. Tekstovi iz Bublina rada, može se zaključiti, obiluju teološko-moralnim pojmovima, što govori o relativno velikoj ukorijenjenosti kršćanstva u puku.

Ikone bokokotorskih majstora iz Sarajeva (Umjetnička galerija BiH – 7, Stara pravoslavna crkva – 7), crkve svetog Nikole u Foči (4), hrama Uspenja Presvete Bogorodice u selu Luće (3) kod Tjentišta, kao i iz riznica manastira Hercegovačke Gračanice (3) i Dobruna (2) delovi su nekadašnjih oltarskih pregrada, crkvene opreme ili predmeta privatne pobožnosti čiji su autori šestorica od dvanaestorice bokokotorskih slikara – Maksim Tujković, Dimitrije Daskal, Rafailo Dimitrijević, Petar, Vasilije i Ivo Rafailović. Ovu umetničku zaostavštinu čine ikone i duborez, kao i po jedan antimins, ripida i triptih. Reč je o korpusu umetničkih dela nastalom između poslednje decenije XVII i pedesetih godina XIX veka čije poznavanje doprinosi boljem sagledanju različitih faza rada bokokotorske slikarske škole. Zajedno sa poznatijim ikonama iz Srbije, Hrvatske i Severne Makedonije, ikone majstora Tujkovića i Dimitrijevića-Rafailovića iz Bosne i Hercegovine karika su koja nedostaje razvejanim i nedovoljno proučenim ikonama u galerijama, muzejima, manastirskim i crkvenim riznicama Crne Gore in situ. Deo bosanskohercegovačkih ikona dosad je tumačen kao izdvojeno delo nekog od bokokotorskih majstora, bez uklapanja u hronološki i stilski niz koji čini. Neke od njih nisu dosad bile zapažene, publikovane ni izlagane, pa nisu valјano ni atribuirane ni datovane. Njih nekoliko nisu samo rariteti najveće regionalne zbirke ikona na Balkanu već i prava remek-dela ikonopisa XVIII veka.