Auswahl der wissenschaftlichen Literatur zum Thema „Centrum Edukacji Przyrodniczej“

Profesor Janusz Wojtusiak urodził się 21 lutego 1942 roku w Krakowie. W 1959 roku ukończył Liceum im. Jana III Sobieskiego w Krakowie, a następnie rozpoczął studia biologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie później rozwijał swoją karierę naukową. W 1994 roku odebrał tytuł profesora. W latach 1982-1986 pracował na stanowisku profesora wizytującego na University of Nigeria w Nsukka. W latach 1989-1990 był wykładowcą entomologii leśnej na University of Winsconsin w USA. Jego zainteresowania badawcze skupiały się wokół etologii owadów oraz faunistyki i zoogeografii motyli. Uczestniczył w kilkunastu wyprawach naukowych do Ameryki Południowej. Był autorem ponad 100 publikacji naukowych. Profesor był przyrodnikiem, naukowcem i nauczycielem akademickim znanym z zamiłowania do przyrody, gór i fotografii. Profesor był inicjatorem utworzenia Centrum Edukacji Przyrodniczej – nowoczesnej jednostki naukowo-dydaktycznej, która gromadzi bezcenne dla nauki kolekcje przyrodnicze, prowadzi różnorodną działalność edukacyjną i promuje naukę w społeczeństwie.

Przedstawiono historię powstawania naukowych kolekcji okazów przyrodniczych Uniwersytetu Jagiellońskiego przechowywanych obecnie na Wydziale Biologii (Instytut Botaniki, Instytut Nauk o Środowisku, Instytut Zoologii i Badań Biomedycznych) i w Centrum Edukacji Przyrodniczej oraz obecny stan ich poznania, a także wkład przyrodników mających największy udział w ich tworzeniu i powiększaniu. Najstarsze kolekcje pochodzą z przełomu XV i XVI w. Zbiory naukowe w UJ stanowiły i stanowią podstawę badań oraz rozwoju nauki i edukacji, nie tylko w Polsce. Ze względu na szeroki zakres systematyczny i biogeograficzny zgromadzonych kolekcji, wiele z nich wymaga naukowego opracowania, uporządkowania, inwentaryzacji, digitalizacji oraz konserwacji. Jest to proces ciągły, generowany także przez ustawicz­nie zmieniający się stan poznania oraz nowe odkrycia. Obecnie zbiory botaniczne i entomologiczne UJ są w trakcie digitalizacji w ramach projektu Integracja i mobilizacja danych o różnorodności biotycznej Eukaryota w zasobach polskich instytucji naukowych (IMBIO).

W wyniku rozwoju techniki i powszechnej dostępności do jej darów oraz ich nieustannego wykorzystywania w życiu codziennym czas wolny spędzamy częściej przed ekranami telefonów komórkowych, komputerów i telewizorów niż na świeżym powietrzu, na łonie natury. Brak kontaktu z przyrodą – szczególnie u dzieci – może być przyczyną problemów zgrupowanych pod nazwą: zespół deficytu natury (słoweń. motnja pomanjkanja narave). Niejednokrotnie nie zdajemy sobie sprawy z konsekwencji braku natury, jakimi są różnorodne zaburzenia, np. ograniczenia w wykorzystaniu zmysłów, trudności z koncentracją, tendencje do przybierania na wadze, skłonność do zapadania na choroby fizyczne i emocjonalne, znieczulica na problemy związane z ochroną środowiska. W 2016 roku Lublana jako miasto wyróżniające się w kategoriach wzrostu gospodarczego, poprawy jakości życia mieszkańców i ochrony środowiska otrzymała miano Zielonej Stolicy Europy, nagrodę przyznawaną przez Komisję Europejską. W artykule przedstawiono wybrane sposoby zapobiegania zaburzeniom łączącym się z brakiem kontaktu z naturą podjęte na gruncie słoweńskim wśród populacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Zaprezentowano konkretne przykłady dobrych praktyk, które funkcjonują m.in. w stołecznych przedszkolach, w tym w lublańskim przedszkolu Pod Zamkiem (Pod gradom), znajdującym się w centrum Lublany, i skutecznie przyczyniają się do zapobiegania zaburzeniom wynikającym z braku kontaktu z naturą. Przedstawiono Instytut Pedagogiki Leśnej (Inštitut za gozdno pedagogiko) i działającą w jego obrębie Sieć Leśnych Przedszkoli i Szkół Słoweńskich(Mreža gozdnih vrtcev in šol Slovenije), a także Instytucję Edukacji i Doradztwa Špelinice(Zavod za izobraževanje in svetovanje Špelinice), założoną przez pedagożkę i antropolożkę Špelę Klofutar, która prowadzi szereg działań w przyrodzie z dziećmi i dla dzieci, np. Leśne Kruszyny (Gozdne drobtinice) i Plecak Przyrodniczy (Naravoslovni nahrbtnik), oraz Instytucję Publiczną Mała ulica – Centrum dla Dzieci i Rodzin w Lublanie (Javni zavod Mala ulica – Center za otroke in družine v Ljubljani) i organizowane przez nią leśne ścieżki (Gozdna pot). Osoba doświadczająca od wczesnego dzieciństwa świata przyrody jako przestrzeni rozwojowej w wieku dojrzałym nada jej rangę ważności, co zaowocuje dbałością o środowisko. Wprowadzając zatem programy edukacyjne w terenach leśnych na etapie przedszkolnym lub wczesnoszkolnym, w większej mierze zapobiegamy zaburzeniom związanym z deficytem natury, niż się z nimi zmagamy, a jak często pokazują nasze doświadczenia, lepiej jest zapobiegać niż leczyć.

Przedmiotem artykułu jest edukacja leśna, odczytana jako forma kształcenia dotycząca współzależności między człowiekiem a przyrodą. Autorzy stawiają sobie za cel ukazanie alternatywnego charakteru edukacji leśnej wobec nauczania prowadzonego w tradycyjny sposób. Pierwszą część artykułu tworzą rozważania ukazujące relację człowieka i przyrody. To uzasadnia nie tylko potrzebę ochrony środowiska rozumianej jako troska o zasoby naturalne, lecz także edukacji w tym zakresie. W części drugiej przybliżona zostanie edukacja dla zrównoważonego rozwoju w kontekście Agendy 2030. W trzeciej części scharakteryzowano edukację leśną na przykładzie działalności Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Warszawie.